Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
GIÁ TRỊ CỦA THUYẾT CHÍNH DANH TRONG TRIẾT HỌC NHO
GIA
1. Đặt vấn đề.
Triết học Trung Hoa cổ, trung đại là một bộ phận quan trọng của triết học
phương Đông, trong đó có thể nói Nho gia là một trường phái quan trọng và
có giá trị vào loại bậc nhất. Mặc dù ra đời để phục vụ cho chế độ phong kiến
nhưng đến nay nhiều tư tưởng, quan niệm về xã hội, con người, đạo đức, giáo
dục,… của Nho gia vẫn còn giá trị và mang tính thời sự, như tư tưởng nhân
nghĩa và học thuyết chính danh. “Nhân nghĩa” có ý nghĩa trong mọi mặt của
đời sống, nhưng “chính danh” lại tác động sâu sắc tới việc đảm bảo trật tự và
ổn định xã hội, đặc biệt là ở lĩnh vực chính trị.
“Chính danh” theo Khổng Tử đề xướng là một nguyên tắc cai trị xã hội,
được hiểu là: một vật trong thực tại cần phải cho phù hợp với cái danh nó
mang, có nghĩa là đảm bảo sự phù hợp giữa cái danh và cái thực. Đây là một
học thuyết có giá trị không chỉ trong thời phong kiến mà cả trong thời hiện
đại. Chúng ta sẽ tìm hiểu giá trị của học thuyết này trên hai phương diện: đối
với sự phát triển tư tưởng triết học và giá trị về mặt thực tiễn.
2.Giá trị của thuyết chính danh đối với sự phát triển tư tưởng triết học.
Chủ trương làm cho xã hội có trật tự, Khổng Tử cho rằng trước hết là thực
hiện “chính danh”. Mỗi cái danh đều mang trong nó những điều kiện bản chất
mà vật mang danh ấy phải thực hiện cho đúng. Trong xã hội vua phải ra vua,
tôi ra tôi, cha ra cha, con ra con, … Đó là ý nghĩa thuyết chính danh của
Khổng Tử. Sau này các triết gia Trung Quốc đã tiếp tục nghiên cứu và phát
triển nó dựa trên nền tảng mà ông đã đưa ra.
Mặc Tử có quan niệm khác về danh và thực. Nếu Khổng Tử đưa ra sự phù
hợp giữa danh và thực theo nghĩa mang danh nào thì phải có tính chất đúng
với cái danh ấy thì Mặc Tử lại có quan điểm “thủ thực dữ danh”, tức là phải
1
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
dựa vào sự vật và hành vi trong tồn tại mà đặt tên. Phát triển quan điểm đó

xác lập một trật tự xã hội theo mô hình chế độ quân chủ phong kiến trung
ương tập quyền theo những giá trị chuẩn mực chính trị - đạo đức phong kiến
phương Đông.
Chính danh là một nguyên tắc đòi hỏi phải đảm bảo sự phù hợp giữa cái
danh và cái thực. Điều này thể hiện trong năm mối quan hệ lớn của Nho gia
(ngũ luân): vua - tôi, cha - con, chồng – vợ, anh – em, bầu bạn. Theo đó thì
vua ra vua, tôi ra tôi, cha ra cha, con ra con, ... , mỗi người đều phải hành xử
đúng với cái danh mà mình mang. Vua phải có uy thế của vua, phải có tài có
đức cho dân kính trọng. Bề tôi cũng phải làm tròn trách nhiệm của mình là
trung với vua, một lòng tôn kính tuân lệnh, thậm chí sẵn sàng xả thân “cứu
chúa”. Cha phải ra cha, phải luôn luôn hành xử đúng mực gương mẫu để con
noi theo. Con thì phải làm tròn chữ hiếu, kính trọng, vâng lời hết lòng phụng
dưỡng cha, …Những nguyên tắc này đã rất có giá trị để thiết lập một trật tự
xã hội từ trên xuống dưới, từ phạm vi một quốc gia tới phạm vi một gia tộc
hay nhỏ hơn nữa là một gia đình trong xã hội phong kiến.
Thời kỳ Xuân Thu - Chiến Quốc, được tái hiện lại trong cuốn Đông Chu
Liệt Quốc đã minh chứng rõ nét cho quan hệ quân - thần, tóm gọn trong chữ
“trung”, và phụ - tử trong chữ “hiếu”. Những chuyện như Dự Nhượng nuốt
than báo thù cho chủ; Kỷ Tín đem mình chết thay cho Cao Đế; Kinh Đức thân
phò Thái Tông thoát khỏi vòng vây Thái Sung;… đều là những tấm gương xả
thân vì chủ của các bề tôi trung. Về chữ hiếu có chuyện công tử Thọ và Cấp
Tử nước Vệ vui lòng chết để khỏi trái đạo hiếu với một người cha tàn ác. Ở
đây có thể thấy “chính danh” có phần “thái quá”, cứng nhắc. Ở Việt Nam
chúng ta như đã nói Nho giáo thấm đẫm tinh thần nhân ái thì chính danh “tích
cực” hơn, ví như chuyện Lê Lai hi sinh thân mình để cứu Lê Lợi thoát khỏi
3
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
vòng vây quân Minh, về tình phụ tử có chuyện cha con Trần Quốc Tuấn -
Trần Cảnh hay Nguyễn Thụy Khanh – Nguyễn Trãi.
Đó đều là những minh chứng cho thấy nguyên tắc chính danh được áp dụng

4.Kết luận.
Qua trên ta có thể thấy thuyết chính danh là một nguyên tắc đúng đắn trong
mọi thời đại nếu chúng ta biết vận dụng đúng với hoàn cảnh của mình. Và đây
chính là vấn đề mà các triết gia cần nghiên cứu, lấy thuyết chính danh nguyên
thủy của Khổng Tử làm nền tảng để xây dựng “chính danh” của thời đại
mình. Vì dù có ở hoàn cảnh nào, “chính danh” nếu hiểu là một phạm trù triết
học nói chung thì luôn là một nguyên tắc giúp thiết lập và duy trì trật tự xã
hội.5