LUẬN BÀN VỀ TIÊU CHÍ THẨM ĐỊNH TÍNH KHẢ THI
CỦA DỰ THẢO VĂN BẢN QUY PHẠM PHÁP LUẬT
1. Qui định của pháp luật về tiêu chí thẩm định tính khả thi của
văn bản Qui phạm pháp luật.
Thẩm định văn bản qui phạm pháp luật là một hoạt động thuộc qui
trình soạn thảo, ban hành văn bản qui phạm pháp luật do cơ quan có thẩm
quyền tiến hành nhằm nhận xét, đánh giá về đối tượng, phạm vi điều chỉnh
của văn bản, về tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất và đồng bộ của dự
thảovăn bản trong hệ thống phápluật hiện hành. Thẩm định dự thảo văn bản
cũng đưa ra những nhận xét về chất lượng của dự thảo văn bản thông qua việc
đánh giá về nội dung và kỷ thuật soạn thảo văn bản. Đồng thời, cơ quan tiến
hành thẩm định dự thảo văn bản qui phạm pháp luật (VBQPPL) cũng đưa ra
những ý kiến và đề xuất biện pháp giải quyết đối với những vấn đề còn có ý
kiến khác nhau giữa các cơ quan có liên quan trong quá trình soạn thảo văn
bản để cơ quancó thẩm quyền xem xét, quyết định.
Trên thực tế, công tác thẩm định là một khâu không thể thiếu của qui
trình soạn thảo và ban hành VBQPPL. Mục đích của thẩm định là “thẩm tra”
và “giám định” những vấn đề cơ bản, quan trọng trực tiếp liên quan đến chất
lượng và kỹ thuật của dự thảo văn bản được thẩm định. Hoạt động thẩm định
còn là khâu cuối cùng trước khi cơ quan, người có thẩm quyền chính thức
xem xét, ban hành văn bản (đối với dự thảo Nghị định của Chính phủ; quyết
định của Thủ tướng Chính phủ; và thông tư của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ
quan ngang Bộ), hoặc trước khi Chính phủ xem xét, thông qua để trình Quốc
hội (đối với dự án luật, nghị quyết của Quốc hội) hoặc Uỷ ban thường vụ
Quốc hội (đối với dự án pháp lệnh, Nghị quyết của Uỷ ban Thường vụ Quốc
hội) xem xét, ban hành. Với ý nghĩa là hoạt động tiền kiểm trong qui trình
soạn thảo và ban hành VBQPPL, thẩm định đã trở thành một chế định tương
1
1
đối hoàn chỉnh và được ghi nhận tại hai đạo luật về Ban hành văn bản qui
phạm pháp luật. Cùng với đó là việc cụ thể hoá nội dung này tại Quyết định

kiện phát triển kinh tế, xã hội ở Việt Nam tại những thời điểm nhất định.
Cũng theo Viện Ngôn ngữ học, Trung tâm từ điển học, Từ điển tiếng
Việt, Nhà xuất bản Đà Nẵng năm 2005 - khả thi được hiểu là “khả năng thực
hiện được”. Theo đó, có thể hiểu một văn bản pháp luật có tính khả thi là văn
bản pháp luật có đủ khả năng thực hiện được trên thực tế, hay nói cách khác
là những qui định của pháp luật có khả năng đi vào cuộc sống và phục vụ
cuộc sống. Hơn nữa, tính khả thi của văn bản pháp luật còn là mối liên hệ trực
tiếp giữa tính hợp pháp và sự thoả mãn những đòi hỏi cơ bản của đời sống xã
hội, là thuộc tính của những văn bản có thể thi hành được trong thực tiễn vì có
nội dung phù hợp với các điều kiện khách quan của đời sống xã hội.
Vấn đề cần nói ở đây là giữa tính khả thi của văn bản pháp luật và hiệu
lực của văn bản pháp luật có mối liên hệ và chi phối đến nhau như thế nào?
Trong đó, khả năng tác động của văn bản (Hiệu lực) và khả năng thực hiện
văn bản (khả thi) yếu tố nào được chú trọng hơn cả?
Trước hết, cần khẳng định rằng: tính khả thi của văn bản pháp luật hoàn
toàn khác với hiệu lực pháp lý của văn bản pháp luật. Vì xét trên phương diện
các tiêu chí làm căn cứ để nhận biết, đánh giá chất lượng dự thảo VBQPPL thì
tính khả thi chỉ là một trong nhiều dấu hiệu mang lại hiệu lực thực tế cho
VBQPPL. Thực tế đã chứng minh rằng: những VBQPPL có tính khả thi thì có
hiệu lực thực tế cao, tức là sự tác động của văn bản vào các quan hệ xã hội,
các lĩnh vực của đời sống thực tế đạt chất lượng cao. Ngược lại, những văn
bản pháp luật không khả thi (hoặc thiếu khả thi) mắc dù có hiệu lực pháp lý
thì vẫn được tổ chức thực hiện, vẫn có những tác động nhất định vào các quan
hệ xã hội, do vậy văn bản vẫn có hiệu lực thực tế nhưng mức độ tác động,
chất lượng của sự tác động thấp hoặc thậm chí là không có.
Chính vì vậy, tại Điều 13 Quyết định số 1048/QĐ-BTP, yếu tố phù hợp
đưa ra để đánh giá tính khả thi của dự án, dự thảo VBQPPL được đề cập
không chỉ một lần. Phải chăng vấn đề cần chú trọng hơn cả đối với việc
3
3

4
chính, nguồn nhân lực để thi hành văn bản, trình độ quản lý, trình độ dân trí”
(Khoản 6). Ở đây, yếu tố phù hợp được đề cập trong một phạm vi tương đối
rộng nhằm bảo đảm chất lượng của dự thảo VBQPPL. Vấn đề cần bàn là làm
thế nào và bằng cách nào để tiêu chí thẩm định tính khả thi của dự án, dự thảo
luôn được đề cao. Muốn tiêu chí này thực sự đạt được hiệu quả thì yêu cầu có
tính tiên quyết là cần tiến hành các hoạt động phân tích chính sách làm cơ sở
cho việc ban hành văn bản. Thực tế, Luật Ban hành văn bản qui phạm pháp
luật hiện hành mới chỉ đề cập việc tổ chức đánh giá tác động và xây dựng báo
cáo đánh giá tác động của dự thảo văn bản (Điều 33) mà không xem xét đến
các hoạt động phân tích chính sách. Hiện thực này cho thấy các văn bản kém
chất lượng, không khả thi thường xuất phát từ một số nguyên nhân của việc
không phân tích chính sách là: không thiết lập được những ưu tiên chính sách
cơ bản; không xác định được những khó khăn trong việc lựa chọn các mục
tiêu có mâu thuẫn hoặc không chuyển hoá được những ưu tiên thành các văn
bản cụ thể; có trường hợp né tránh các qui trình, nguyên tắc cơ bản trong hoạt
động ban hành văn bản; không xác định rõ vai trò của cơ quan, tổ chức hoặc
có sự mâu thuẫn giữa chương trình công tác của các Bộ, ngành hoặc vì cả hai
lý do này, cộng với thất bại trong việc lấy ý kiến của các Bộ có liên quan về
các quyết định cụ thể, nên các ý kiến trình lên Chính phủ được soạn thảo sơ
sài và không đánh giá đầy đủ các chi phí. Nguy hiểm nhất là việc cố tình “cài
cắm” những nội dung có lợi có nhóm lợi ích này, nhưng bất lợi cho nhóm lợi
ích khác.
Ngay từ đầu, việc cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm định không tiến
hành phân tích hoặc phân tích không đầy đủ, không chính xác các chính sách
liên quan đến nội dung dự án, dự thảo cũng đồng nghĩa với việc tạo ra những
“khoảng trống” về chính sách, về cơ chế thực hiện và việc ban hành văn bản
thiếu tính khả thi là khó tránh khỏi.
Có thể dẫn ra đây một số minh chứng cụ thể để xem xét lại vấn đề này.
Như đã biết, Luật Bảo hiểm Y tế có hiệu lực từ đầu năm 2010, song hiện trạng