Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Trờng đại học kinh tế quốc dân
khoa ngân hàng - tài chính
đề án môn học
lý thuyết tài chính tiền tệ
Đề tài:
ngân sách Nhà nớc - thực trạng và hớng đổi mơi cơ
chế quản lý ngân sách Nhà nớc ở Việt Nam
Giáo viên hớng dẫn : TS. Nguyễn hữu tài
Sinh viên thực hiện : Nguyễn văn thịnh
Lớp : ngân hàng - 41A
Hà Nội - 2001
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
lời nói đầu
Ngân sách Nhà nớc (NSNN) là một lĩnh vực tài chính quan trọng trong hệ
thống tài chính quốc gia, nó là một bộ phận tài chính tập trung quan trọng của nhà
nớc với hạt nhân là quĩ NSNN. NSNN gắn liền với chức năng nhiệm vụ của Nhà n-
ớc, là yếu tố vật chất để bộ máy nhà nớc có thể hoạt động hoàn thành các nhiệm
vụ cuả mình đáp ứng các nhu cầu phát triển của xã hội.
Trong hệ thống tài chính NSNN có quan hệ mật thiết với các bộ phận tài
chính khác, qua đó thể thể hiện vị trí đặc biệt quan trọng của NSNN. Vai trò
của NSNN không chỉ thể hiện ở chỗ nó là cơ sở tài chính của nhà nớc mà còn
thể hiện ở khả năng điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Trong nền kimh tế thị trờng
NSNN đợc sử dụng nh một công cụ điều tiết vĩ mô quan trọng vào loại bậc
nhất của Nhà nớc để đảm bảo ổn định vĩ mô nền kinh tế và hớng nền kinh tế
tới sự phát triển.
Nh vậy NSNN là một lĩmh vực tài chính rất quan trọng và phạm vi của nó là
rất rộng lớn. Điều này cho chúng ta thấy cần thiết phải có những nghiên cứu để có
thể có những nhận định tối thiểu, tối cần thiết về NSNN. Đặc biệt đối với sinh viên
kinh tế thì việc nghiên cứu này càng trở nên quan trọng và cần thết.

can thiệp gián tiếp thông qua chính sách thuế khoá, chính sách chi tiêu và luật lệ
của nhà nớc. Đó chính là sự hiện diện của bàn tay hữu hình của nhà nớc bên
cạnh bàn tay vô hình của thị trờng.
Phát triển kinh tế hiện nay đang là mục tiêu cơ bản trong chính sách kinh tế
vĩ mô của hầu hết các chính phủ. Phát triển kinh tế không chỉ đơn thuần là sự tăng
trởng kinh tế mà nó còn bao hàm nhiều vấn đề khác nh sự thay đổi trong trong cơ
cấu kinh tế, sự đô thị hoá và sự tham gia của các thành viên trong xã hội vào sự
phát triển đó.Để thực hiện đợc mục tiêu chiến lợc này Nhà nớc phải sử dụng nhiều
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
công cụ khác nhau trong đó chính sách tài khoá, chính sách ngân sách là một
trong những công cụ quan trọng nhất.
Vậy ngân sách nhà nớc là gì ?
Xét về mặt hình thức thì NSNN là một bảng cân đối tổng hợp các khoản thu
và chi của nhà nớc trong một thời gian nhất định, thờng là một năm và đợc gọi là
năm tài khoá. Năm tài khoá cũng dài mời hai tháng và có thể trùng hoặc không
trùng với năm dơng lịch.
Xét về mặt bản chất nội dung kinh tế thì NSNN là hệ thống các quan hệ kinh
tế phát sinh trong quá trình phân phối tổng sản phẩm quốc dân và các nguồn vốn tiền
tệ khác thông qua việc hình thành và sử dụng các quĩ tiền tệ tập trung lớn nhất của
nhà nớc để nhà nớc thực hiện các chức năng nhiệm vụ của mình.
Các quan hệ kinh tế thuộc lĩnh vực NSNN là những quan hệ kinh tế
giữa một bên là nhà nớc với bên còn lại là các tổ chức và dân c, trong điều
kiện nền kinh tếmở nó còn bao gồm cả các quan hệ kinh tế giữa nhà nớc với bộ
phận tài chính đối ngoại.
Quá trình sử dụng NSNN đợc kế hoạch hoámột cách chặt chẽ thành kế
hoạch NSNN. Kế hoạch NSNN là kế hoạch tài chính cơ bản của nhà nớc, nó đợc
lập cho suốt một năm tài khoá. Các khoản thu và chi trong kế hoạch NSNN đợc
sắp xếptheo một trật tự nhất định đợc gọi là mục lục ngân sách. Ngân sách nhà n-
ớc là kế hoạch tài chính cơ bản của nhà nớc, nó mang tính pháp luật.Quá trình lập

a. Lập dự toán NSNN
Việc lập dự toán NSNN phải xuất phát từ yêu cầu phát triển kinh tế xã hội
của đất nớc, yêu cầu về an ninh quốc phòng và đảm bảo các yêu cầu khác của
chính quyền các cấp trên cơ sở luật pháp và hệ thống các tiêu chuẩn định mức
thông nhất do các cơ quan các thẩm quyển qui định.
Việc lập dự toán đợc bắt đầu từ nhiều tháng trớc năm ngân sách mới, ít nhất là
sáu tháng ở hầu hết các nớc và việc lập dự toán là do bộ tài chính thực hiện.
Đến hạn lập dự toán Bộ trởng Bộ tài chính gửi chỉ thị cho các địa phơng, các
bộ, các cơ quan về việc lập dự toán NSNN yêu cầu các địa phơng, các bộ các cơ
quan làm theo số dự kiến của Bộ tài chính về số thu chi ngân sách.
Lãnh đạo cácđịa phơng, các bộ, các cơ quan căn cứ vào chỉ thị của Bộ tài
chính xác định dự toán ngân sách của mình và gửi lên Bộ tài chính theo thời hạn
qui định.
Căn cứ vào dự toán thu chi ngân sách của các địa phơng, các bộ, các cơ quan Bộ
tài chính tiến hành xác định dự toán thu chi NSNN và đệ trình lên Chính phủ.
Chính phủ đọc, đóng góp ý kiến và đề nghị sửa đổi nều có những bất hợp lý.
Sau đó dự toán NSNN dợc đệ trình lên Quốc hội thảo luận và phê chuẩn.
b. Quốc hội thảo luận vàphê chuẩn dự toán NSNN
Quá trình thảo luận gồm hai giai đoạn : Thảo luận chung và thảo luận chi tiết.
Trong quá trình thảo luận chung Quốc hội thảo luận toàn bộ ngân sách và tác
dụng của nó dối với nềnkinh tế quốc dân.
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Trong quá trình thảo luận chi tiết Quốc hội thảo luận đến từng khoản mục thu
chi NSNN.
Sau khi thảo luận Quốc hội sẽ quyết định chấp nhận hay không chấp nhận dự
toán NSNN.Nếu dự toán NSNN đợc chấp nhận thì nó sẽ đợc trao cho chính
phủthực hiện theo Luật NSNN. Nếu dự toán NSNN không đợc chấp nhận thì qui
trình ngân sách phải đợc lặp lại từ đầu.
Về mặt luật phát thì quyền của Quốc hội rất rộng lớn.Quốc hội có thể thay

việc duyệt quyết toán đợc thực hiện theo trình tự từ dới lên trên.
Các đơn vị có nhiệm vụ thu chi NSNN lập quyết toán của đơn vị mình gửi lên
cơ quan quản lí cấp trên.
Thủ trởng đơn vị dự toán cấp trên có trách nhiệm kiểm tra và duyệt quyết
toán thu chi ngân sách thuộc phạm vi do mình quản lí rồi gửi cho cơ quan tài
chính cùng cấp.
Cơ quan tài chính các cấp ở địa phơng duyệt quyết toán thu chi ngân sách
của các cơ quan cùng cấp, thẩm tra quyết toán của cơ quan tài chính cấp dới, tổng
hợp quyết toán ngân sách địa phơng của mình rồi trình cơ quan quyền lực cấp đó
và báo cáo cơ quan hành chính, cơ quan tài chính cấp trên trực tiếp.
Bộ tài chính xét duyệt quyết toán thu chi ngân sách của các cơ quan trung -
ơng, thẩm tra quyết toán ngân sách địa phơng,tổng hợp quyết toán NSNN tình
chính phủ xem xét sau đó trình Quốc hội phê chuẩn.
Quốc hội xem xét phê chuẩn quyết toán NSNN. Khi quyết toán NSNN đợc
Quốc hội phê chuẩn qui trình NSNN sẽ khép lại và một qui trình NSNN mới sẽ lại
đợc bắt đầu.
Quyết toán ngân sách là khâu cuối cùng trong quy trình ngân sách Nhà nớc.
Thông thờng việc duyệt quyết toán đợc thực hiện theo trình tự từ dới lên trên:
- Các đơn vị có nhiệm vụ thu chi ngân sách Nhà nớc lập quyết toán của đơn
vị mình gửi lên cơ quan quản lý cấp trên.
- Thủ trởng đơn vị dự toán cấp trên có trách nhiệm kiểm tra và duyệt quyết
toán thu chi ngân sách thuộc phạm vi mình quản lý rồi gửi cho cơ quan tài chính
cùng cấp.
- Cơ quan tài chính các cấp ở địa phơng duyệt quyết toán thu chi ngân sách
của các cơ quan cùng cấp thẩm tra quyết toán cấp dới tổng hợp quyết toán ngân
sách địa phơng trình cơ quan hành chính cùng cấp xem xét để trình cơ quan quyền
lực cấp đó phê duyệt rồi báo cáo cơ quan hành chính, cơ quan tài chính cấp trên
trực tiếp.
- Bộ tài chính xét duyệt quyết toán thu chi ngân sách của các cơ quan trung -
ơng, thẩm tra quyết toán của ngân sách địa phơng, tổng hợp lập quyết toán ngân

quốc dân, nh vậy phải tăng cờng huy động từ thu nhập quốc dân tăng cờng tiết
kiệm Nhà nớc có thể tăng huy động từ thuế hoặc tiết kiệm bằng cách giảm chi
tiêu. Tuy nhiên việc tăng thuế là một việc khó khăn, ảnh hởng xấu đến đầu t t
nhân. Để tăng đầu t t nhân Nhà nớc có thể giảm thuế, thực hiện các u đãi thuế và
trợ cấp cho các doanh nghiệp, khuyến khích đầu t t nhân.
- Trong thực hiện công bằng xã hội, cụ thể hơn là giảm bớt sự bất công trong
phân phối thu nhập giữa các tầng lớp dân c, giữa các vùng, Nhà nớc có thể sử dụng
thuế thu nhập luỹ tiến và thực hiện trợ cấp xã hội tới các đối tợng có thu nhập thấp
bằng quỹ ngân sách Nhà nớc.
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
- ổn định kinh tế là ngăn ngừa sự đi xuống của nền kinh tế ngăn ngừa giảm
phát, lạm phát, ổn định giá cả và ngăn ngừa thất nghiệp. Trong điều kiện nền kinh
tế có lạm phát cao cần phải tăng thuế và khống chế chi tiêu của chính phủ. Ngợc
lại trong thời kỳ suy thoái thất nghiệp cao cần giảm thuế và mở rộng chi tiêu của
chính phủ. Các loại thuế đợc sử dụng ở đây thờng là các loại thuế nhạy cảm về thu
và các khoản trợ cấp của chính phủ.
Nh vậy với mục tiêu cụ thể chính sách ngân sách sử dụng những công cụ
nhất định song cần lu ý rằng phải đợc đặt trong mối liên hệ trong sự phối kết hợp
giữa các công cụ chính sách khác. Nếu sử dụng các công cụ riêng rẽ thì khó có thể
đạt đợc các mục tiêu đề ra.
Trong chính sách ngân sách ngời ta thờng nhắc đến "các nhân tố cân bằng tự
động" và "chính sách ngân sách chủ quan".
"Các nhân tố cân bằng tự động" là các nhân tốtự động thay đổi khi tình hình
khác đi vào có xu hớng đa nền kinh tế trở lại trạng thái cân bằng. Các nhân tố cân
bằng tự động có thể nói đến là thuế và trợ cấp, khi thu nhập giảm xuống thì thuế
cũng tự động giảm theo. Trợ cấp thất nghiệp cũng vậy, nó tự động bơm tiền vào
hay rút tiền ra ngợc với chu kỳ kinh doanh.
Tuy nhiên cần lu ý thuế chỉ là "nhân tố cân bằng tự động" khi nó là thuế luỹ
tiến. Và "các nhân tố cân bằng tự động" chỉ có thể làm giảm sự giao động của chu

đó chính sách huy động phải đảm bảo đợc các yêu cầu đảm bảo sự chắc chắn, ổn
định, công bằng và đơn giản.
Việc thực hiện các mục tiêu cơ bản của chính sách huy động có thể làm nảy
sinh những mâu thuẫn nhất định. Các biện pháp đa ra nhằm tăng thu cho ngân
sách nhà nớc có thể tác động ngợc lại đối với sự tang trởng kinh tế. Và ngợc lại
các biện pháp kích thích tăng trởng kinh tế có thể làm giảm số thu ngân sách nhà
nớc, thậm chí gây thâm hụt ngân sách Nhà nớc. Chính vì vậy các quyết định đa ra
cần phải có cân nhắc nhận trọng trên cơ sở phân tích kỹ tình hình cân đối ngân
sách, tình hình kinh tế xã hội và phải dự đoán tác động phụ do việc thực hiện
quyết định đó có thể gây ra.
Ngày nay ở hầu hết các nớc đều có một thực tế làchi ngân sách nhà nớc tăng
lên không ngừng do việc mở rộng vai trò của chính phủ đặc biệt là vai trò kinh tế
của chính phủ. Để đáp ứng các nhu cầu tăng thêm đó việc tăng thu ngân sách là
một vấn đề cấp thiết.
Trong các hình thức huy động cho ngân sách Nhà nớc thì thuế là loại thu chủ
yếu và quan trọng nhất. Do đó để tăng thu cho ngân sách nhà nớc ngời ta thờng áp
dụng các biện pháp nhằm vào chính sách thuế nh: Tăng mứcthuế, ban hành thêm
các loại thuế mới tận dụng các nguồn thu, cải tiến lại bộ máy quản lý thuế nhằm
tăng thu chi trên biểu thuế hiện hành, giảm thất thu do trốn tránh thuế và cải tiến
cơ bản toàn bộ hệ thống thuế.
Biện pháp tăng cờng mức thuế định kỳ có vẻ là biện pháp dễ thực hiện nhất vì
theo cách nghĩ đơn giản muốn tăng các khoản thu về thuế chỉ cần tăng thuế suất.
Nhng thực tế và lý thuyết đều cho thấy việc tăng thuế cha hẳn đã làm tăng số thu
vì trong hệ thống thuế tồn tại đặc tính "lỏng lẻo". Việc tăng thuế suất có thể tăng
những hậu quả với mức còn lớn hơn mức tăng thuế do đó mà làm giảm số thu về
thuế.
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Giả sử việc tăng thuế suất nhập khẩu lên 10% có thể sẽ kéo theo sự gia tăng
về buôn lậu lên quá 10% và kết quả có thể sẽ làm cho số thu đợc giảm. Mặt khác

đãi làm cho một số loại thuế mất tác dụng chính vì thế, mà các yếu tố u đãi về
thuế đợc coi là những yếu tố làm xói mòn cơ sở thuế và nhiều nớc đã xoá bỏ hoàn
toàn các u đãi về thuế trong quá trình cải cách thuế, thay vào đó là những mức
thuế thấp và đơn giản.
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Ngoài thuế ra còn có rất nhiều biện pháp khác huy động cho ngân sách nhà
nớc. Các chính sách huy động này đều có những ảnh hởng tác động nhất định đòi
hỏi cũng phải đợc cân nhắc, đánh giá, xem xét mức độ ảnh hởng và tuỳ theo
những mục tiêu nhất định mà lựa chọn những biện pháp, chính sách tối u.
Chính sách huy động cho ngân sách có thể tác động tới vấn đề công bằng xã
hội. Tác động ở đây có thể là tác động hai mặt nghĩa là chính sách huy động thu ngân
sách Nhà nớc có thể làm thúc đẩy công bằng xã hội hoặc ngợc lại nó cũng có thể làm
cho mất công bằng trở nên trầm trọng hơn. Tác động tích cực hay tiêu cực là phụ
thuộc vào cả bản thân chính sách huy động và phụ thuộc vào các yếu tố nội tại của
nền kinh tế xã hội, vào giai đoạn phát triển và tình trạng hiện thời của nền kinh tế xã
hội. Đó cũng là tính lịch sử cụ thể của chính sách này.
2. Các loại thu ngân sách nhà nớc.
Thu của ngân sách nhà nớc là toàn bộ các khoản thu tập trung vào trong tay
của nhà nớc để hình thành nên quỹ ngân sách. Thu ngân sách nhà nớc đợc tập
trung từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó nguồn thu chủ yếu là từ thu nhập quốc
dân. Giữa thu nhập quốc dân và thu ngân sách có mối quan hệ chặt chẽ với nhau.
Tăng thu nhập quốc dân là cơ sở để tăng thu ngân sách nhà nớc và quá trình huy
động thu nhập quốc dân vào ngân sách và quá trình chi ngân sách cùng có những
tác động kích thích tăng thu nhập quốc dân.
Thu ngân sách nhà nớc bao gồm các khoản thu từ thuế, thu từ lệ phí, thu từ tài
sản của nhà nớc. Hiểu theo nghĩa rộng thu ngân sách nhà nớc còn bao gồm các khoản
vay nhà nớc, các khoản viện trợ và thu về phát hành. Trong các loại thu trên thuế là
loại thu chủ yếu nó chiếm tới 80- 90% tổng số thu ngân sách nhà nớc.
- Thu về lệ phí bao gồm: lệ phí giao thông, lệ phí chứng th, phí hành chính,

- Căn cứ vào mối quan hệ đối với cân đối ngân sách nhà nớc. Có thể phân
làm 2 loại: thu trong cân đối ngân sách và thu để bù đắp thâm hụt ngân sách (thu
ngoài cân đối). Trong đó thu trong cân đối gồm: thu từ thuế, phí, lệ phí, thu từ tài
sản của Nhà nớc. Thu bù đắp thâm hụt ngân sách gồm vay nợ, viện trợ và trong
một số trờng hợp còn gồm cả thu về phát hành.
- Căn cứ vào nguồn hình thành có thể phân thành thu trong nớc, thu từ nớc
ngoài. Hoặc thu từ trong khu vực kinh tế nhà nớc và thu từ khu vực ngoài kinh tế
nhà nớc.
Nh vậy có rất nhiều cách phân loại. Các phơng pháp phân loại trên đây đợc đ-
a ra nhằm đáp ứng các nhu cầu nhất định trong công tác quản lý và khai thác các
nguồn thu của ngân sách. Trong đó phơng pháp phân loại theo tính chất các loại
thu là phơng pháp đợc sử dụng chủ yếu. Nó giúp các nhà làm chính sách đa ra các
quyết định về chính sách huy động tốt hơn và nó cho thấy rõ quá trình hình thành
quỹ ngân sách nhà nớc.
3. Thuế.
Thuế là một trong các loại thu của ngân sách nhà nớc. Thuế đem lại nguồn
thu chủ yếu cho ngân sách nhà nớc và có tầm quan trọng đặc biệt. Nó tác động tới
mọi lĩnh vực của đời sống xã hội tác động đến công bằng xã hội, tác động đến sản
lợng sự tăng trởng và phát triển của nền kinh tế. Chính vì thuế có một vai trò quan
trọng nh vậy nên nó đợc xem xét riêng một cách kỹ lỡng.
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Trớc hết thuế là khoản đóng góp bắt buộc đợc quy định thành luật các tổ
chức kinh tế và dân c phải có nghĩa vụ đóng góp thuế cho ngân sách nhà nớc.
Thuế thể hiện mối quan hệ phân phối lại thu nhập của dâ c và các tổ chức kinh tế
cho nhà nớc. Thuế do nhà nớc ban hành, chỉ có Nhà nớc mới có quyền thay đổi,
nộp thuế là nghĩa vụ của các tổ chức kinh tế và dân c. Thuế thờng đợc thu bằng
tiền, có trờng hợp thuế đợc tính bằng hiện vật.
Thuế thờng đánh vào lu thông, tiêu thụ, các loại thu nhập và giá trị tài sản.
Đối tợng chịu thuế thì rất khác nhau và cách đánh thuế nên mỗi đối tợng cũng rất

ởng để tăng thu ngân sách.
Thuế trực thu đánh trực tiếp vào đối tợng chịu thuế, đối tợng chịu thuế cũng
chính là đối tợng nộp thuế. Chính vì vậy, loại thuế này rất dễ nhận biét và việc
đánh thuế dễ gây phản ứng từ đối tợng bị đánh thuế.
Thuế trực thu có các loại nh thuế lợi tức, thuế thu nhập các nhân, thuế lợi tức
là thuế đánh trên tổng lợi nhuận kinh doanh của doanh nghiệp. Thuế thu nhập cá
nhân là loại thuế đánh trên thu nhập của mỗi cá nhân. Thuế thu nhập cá nhân là
loại thuế có tính chất luỹ tiến cao nhất. Trong các nớc phát triển thuế thu nhập cá
nhân là loại thu quan trọng nhất của ngân sách nhà nớc. Thuế thu nhập cá nhân đ-
ợc coi là loại thuế tiến bộ nhất vì nó có vai trò giảm bớt khoảng cách giữa ngờicó
thu nhập cao và ngời có thu nhập thấp trong xã hội và nhờ nó là loại thuế luỹ tiến
nên nó là công cụ điều tiết tự động rất tốt, là loại thuế nhạy cảm về thu nó có vai
trò quan trọng trong điều tiết vĩ mô.
Nếu nh thuế gián thu có tính hơi luỹ thoái thì thuế trực thu lại có tính luỹ
tiến. Vì vậy xét về mặt xã hội thuế trực thu tiến bộ hơn thuế gián thu. Tuy nhiên
không có cái gì là hoàn toàn tốt, bên cạnh tính chất tiến bộ của thuế trực thu còn
có cả những tác động ngợc chiều của nó đối với quá trình phát triển nói chung.
Vấn đề một chính sách thuế, nh thế nào là hợp lý và phù hợp với nền kinh tế, phù
hợp với trình độ phát triển của nền kinh tế xã hội, đáp ứng đợc yêu cầu của Nhà n-
ớc và khuyến khích đợc tăng trởng kinh tế là vấn đề nan giải đối với nhiều nhà làm
chính sách của nhiều quốc gia.
III. Chi ngân sách nhà nớc
1. Chính sách chi và tác động của nó
Chính sách chi ngân sách là chính sách sử dụng thu nhập của ngân sách để
phục vụ cho việc thực hiện các chức năng nhiệm vụ của nhà nớc. Quá trình sử
dụng thu nhập của ngân sách vào việc gì và nh thế nào có tác động lớn đến việc
thực hiện các mục tiêu của chính sách ngân sách. Tuy nhiên mức độ tác động còn
phụ thuộc vào tính đúng đắn của quyết định đợc đa ra.
Thông thờng chính sách chi ngân sách đợc đa ra nhằm vào các mục tiêu nh
thúc đẩy sự tăng trởng kinh tế thực hiện công bằng xã hội và ổn định kinh tế. Để

các mục tiêu đó, nhng hạn chế của chính sách thu là cha thể thực hiện đợc triệt để
mục tiêu này. Muốn thực hiện đợc chúng ta phải nhấn mạnh đến chính sách chi.
Cơ chế thị trờng tạo ra sự phân hoá giàu nghèo. Ngoài việc đánh thuế thu nhập,
Nhà nớc còn phải sử dụng các hình thức trợ cấp từ ngân sách nhà nớc. Các khoản
trợ cấp đó có ý nghĩa lớn đối với tầng lớp dân c có thu nhập thấp, chúng làm tăng
đáng kể thu nhập của họ. Các khoản trợ cấp cho giáo dục, trợ cấp cho y tế có ý
nghĩa lớn đối với việc nâng cao dân trí và đảm bảo sức khoẻ cho dân c. Để tăng c-
ờng tác động của chính sách chi ngân sách nhà nớc đối với việc giảm bớt sự bất
công trong phân phối thu nhập cũng phải đặc biệt lu ý tới cơ cấu chi tránh chi dàn
trải, có tính chất bình quân ví dụ việc chú trọng cho các chơng trình công cộng ở
nông thôn có tác động nhiều hơn đến việc giảm bớt sự bất công trong phân phối
thu nhập. So với ở thành phố vì đa số ngời nghèo sống ở nông thôn.
- Chính sách chi cũng có tác động đến việc thực hiện mục tiêu ổn định kinh
tế. Trong trờng hợp thất nghiệp các Nhà nớc có thể tăng chi tiêu chính phủ từ đó
kích thích tổng cầu mở rộng đầu t tạo thêm công ăn việc làm tuy nhiên nếu chi
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
tiêu vợt thu quá mức sẽ dẫn đến lạm phát. Vì vậy để kìm hãm lạm phát phải khống
chế tiêu dùng của chính phủ, đặc biệt đối với các nớc đang phát triển, nơi lạm phát
thờng ở mức cao, chi tiêu chính phủ lại kém hiệu quả. Trong trờng hợp bình thờng,
việc tiết kiệm tiêu dùng chỉ cùng góp phần làm tăng tiết kiệm và từ đó có thể mở
rộng đầu t để thúc đẩy kinh tế phát triển.
Trên thực tế thì mọi vấn đề không hoàn toàn đơn giản và trôi chảy nh lý luận.
Đòi hỏi với chính sách ngân sách nói chung và chính sách chi ngân sách nói riêng
phải đợc vận dụng một cách khéo léo, phải kết hợp đợc với các chính sách tiền tệ
để hạn chế và loại trừ sự bất ổn định về kinh tế.
2. Các loại chi ngân sách chủ yếu
Các khoản chi của ngân sách nhà nớc có vai trò rất lớn đối với việc thực hiện
các chức năng nhiệm vụ của nhà nớc. Việc mở rộng vai trò của nhà nớc làm cho chi
tiêu ngân sách ở hầu hết các quốc gia gia tăng liên tục, thậm chí tốc độ tăng của chi

trị của chúng.
+ Chi tiêu dùng chung là các khoản liên quan đến tiêu dùng chung của công
cộng. Những nhu cầu tiêu dùng chung không phát sinh trên cơ sở thị trờng mà trên
cơ sở lợi ích chung. Tiêu dùng chung ít động chạm đến lợi ích của từng cá nhân,
do đó nhà nớc phải cấp phát để duy trì chúng.
- Ngoài ra chúng ta còn có thể phân chia chi ngân sách thành:
+ Chi thờng xuyên
+ Chi đầu t
+ Chi trả nợ
Việc phân loại chi ngân sách nhà nớc đợc dựa trên các căn cứ ở trên là nhằm
phục vụ cho mục đích nghiên cứu những hớng nghiên cứu cụ thể, phục vụ cho
công tác quản lý và hoạch định các nhiệm vụ chi ngân sách nhà nớc. Sau đây
chúng ta sẽ xem xét chi ngân sách nhà nớc theo cách phân loại dựa vào các chức
năng nhiệm vụ của Nhà nớc.
a. Chi phát triển kinh tế.
Phát triển kinh tế là nhiệm vụ hàng đầu của các nhà nớc hiện đại. Để đạt đợc
sự phát triển chính phủ phải hoạch định đợc chiến lợc phát triển đúng đắn, phù hợp
và cần phải có vốn đầu t của Nhà nớc.
Đối tợng đầu t của Nhà nớc thờng là những công trình thuộc kết cấu hạ tầng,
các ngành kinh tế mũi nhọn và những công trình kinh tế không thể dựa vào đầu t t
nhân, nhng hoạt động của chúng cần thiết cho xã hội.
Hệ thống cơ sở hạ tầng phát triển là tiền đề cho sự phát triển kinh tế nói
chung, nó tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở mang đầu t vào các ngành kinh tế và
ngợc lại một hệ thống cơ sở hạ tầng kém phát triển sẽ kìm hãm sự phát triển kinh
tế. Việc xây dựng các công trình thuộc cơ sở hạ tầng đòi hỏi số vốn đầu t lớn, thời
gian dài và thờng chúng không mang lại lợi nhuận trực tiếp mà hiệu quả của
chúng thể hiện ở sự phát triển kinh tế chung.
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Các ngành công nghiệp non trẻ cũng cần có vốn đầu t của Nhà nớc. Sự phát

nhng rất cần thiết cho xã hội, nó đảm bảo kinh phí hoạt động cho các cơ quan
hành chính các cơ quan chính quyền nhà nớc.
Chi quản lý hành chính bao gồm chi về lơng, phụ cấp cho viên chức nhà nớc,
chi mua sắm bảo dỡng trang thiết bị, đồ dùng làm việc, chi phí văn phòng, chi phí
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
nghiệp vụ, trong đó chi phí mua sắm bảo dỡng trang thiết bị và chi lơng là các
khoản chi chủ yếu. Đối tợng của chi quản lý hành chính là bộ máy hành chính của
chính quyền các cấp. Các cơ quan lập pháp hành pháp, các cơ quan và bộ máy
cảnh sát.
Bộ máy hành chính của các nớc hiện nay đều khá lớn và ngày càng tăng
nhanh về số lợng. Do đó chi ngân sách nhà nớc cho quản lý hành chính chiếm một
tỷ lệ không nhỏ trong tổng ngân sách nhà nớc song vẫn không đáp ứng đợc nhu
cầu chi. Lơng của viên chức nhà nớc thờng bị khống chế ở mức thấp nên khó duy
trì và thu hút đợc các nhà quản lý, th ký và cán bộ kỹ thuật giỏi để đảm bảo hoạt
động có hiệu quả của bộ máy nhà nớc.
d. Chi quốc phòng
Chi quốc phòng bao gồm chi đầu t xây dựng các công trình quốc phòng, chi
mua sắm, bảo dỡng các phơng tiện kỹ thuật phục vụ cho hoạt động quốc phòng,
chi trang bị cho quân đội, chi lơng, chi nuôi quân và các chi phí khác. Chi quốc
phòng lớn hay nhỏ là tuỳ thuộc vào tình hình chính trị an ninh quốc phòng của đất
nớc trong mỗi thời kỳ.
Chi quốc phòng thờng đợc gọi là chi tiêu dùng đặc biệt, nó là gánh nặng của
ngân sách nhà nớc, nhng không thể bỏ qua nó không thể không duy trì lực lợng
phòng thủ quốc gia. Tuy nhiên chỉ nên duy trì ở một mức cần thiết. Nếu chi quá
cao thì ngân sách nhà nớc sẽ không thể chịu đựng đợc và thu hẹp khả năng chi cho
các lĩnh vực khác.
Chi quốc phòng là lĩnh vực chi khó quản lý, vì có nhiều vấn đề thuộc bí mật
quốc gia, bí mật quân sự. Để giảm chi quốc phòng chính phủ có thể áp dụng các
chính sách ngoại giao mềm dẻo để hạn chế và loại trừ các mối đe doạ từ bên ngoài.

đối, còn các khoản thu về vay nợ, phát hành là các khoản thu để cân đối ngân
sách.
Có những quan điểm khác nhau về cân đối ngân sách nhà nớc. Quan điểm
thứ nhất là xuất phát từ nhu cầu chi tiêu của chính phủ để thu. Quan điểm thứ hai
là xuất phát từ khả năng thu của chính phủ để bố trí chi.
Quan điểm thứ nhất đợc coi là tích cực hơn và gọi đó là cân đối tích cực. Ph-
ơng pháp cân đối nh vậy tạo đợc thế chủ động cho ngân sách nhà nớc, nhng nó đòi
hỏi phải có hệ thống thu và bộ máy thu đủ mạnh và việc tính toán các nhu cầu chi
phải có cơ sở khoa học đúng đắn.
Quan điểm thứ hai gọi là cân đối thông thờng. Nó có thể làm cho ngân sách
rơi vào thế bị động. Nhng đối với các nớc đang phát triển nó có vẻ phù hợp hơn.
Hơn nữa phơng pháp cân đối nh vậy sẽ đảm bảo hạn chế đợc thâm hụt ngân sách.
Việc bố trí các thứ tự u tiên các loại chi ngân sách có thể khác nhau tuỳ thuộc
vào tình hình kinh tế xã hội của từng nớc trong từng giai đoạn khác nhau. Chính
phủ có thể u tiên các khoản chi cho đầu t sau đó mới đến chi cho tiêu dùng hoặc
ngợc lại.
Trong nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung vai trò đầu t phát triển kinh tế của
Nhà nớc rất quan trọng nó đảm bảo hầu nh toàn bộ vốn đầu t vào lĩnh vực kinh tế.
Do vậy việc cân đối ngân sách đợc thực hiện u tiên chi cho đầu t trớc sau đó mới
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
đến tiêu dùng. Trong thực tế vì nguồn thu hạn chế, nhu cầu chi đầu t lớn trong khi
các nhu cầu chi thờng xuyên của chính phủ cũng không thể giảm nên việc cân đối
ngân sách luôn bị động và thờng có thiếu hụt lớn trong ngân sách nhà nớc.
Trong điều kiện nền kinh tế thị trờng vấn đề lại khác, cấp phát từ ngân sách
nhà nớc không còn là nguồn vốn đầu t chủ yếu trong lĩnh vực kinh tế vì thế việc
cân đối ngân sách lại dựa trên một nguyên tắc khác. Từ tổng số thu trong cân đối
ngân sách ngời ta bố trí cho tiêu dùng còn lại mới bố trí cho đầu t. Nếu nhu cầu
đầu t lớn hơn khả năng của ngân sáhc, chính phủ sẽ tiến hành các biện pháp vay
nợ để đầu t. ở đa số các nớc ngời ta nghiêm cấm việc phát hành để đầu t.

nền kinh tế hàng hoá còn sơ khai. Vai trò của nhà nớc cha đợc mở rộng, hoặc
trong điều kiện nền kinh tế phải rất giàu có, ngân sách phải có đủ nguồn tài chính
để đảm bảo nhu cầu chi tiêu hàng năm của nhà nớc.
Quan điểm ngân sách cân bằng tuyệt đối chỉ đúng trong môi trờng kinh tế
cạnh tranh tự do hoàn haỏ không bị giới hạn bởi bất kỳ yếu tố nào, không có bảo
hộ, không có biên giới quốc gia đối với sản xuất lu thông hàng hoá. Nhng hiện nay
thế giới cha đạt đến cạnh tranh hoàn hảo và bội chi ngân sách vẫn đang tồn tại nh
một hiện tợng bình thờng, phổ biến ở khắp nơi trên thế giới. Hơn nữa ngân sách
nhà nớc là một công cụ để điều tiết vĩ mô của nhà nớc. Các nhà nớc hiện đại bao
giờ cũng mong muốn điều chỉnh nền kinh tế theo những hớng xác định thông qua
hàng loạt các chính sách kinh tế tài chính, trong đó chính sách tài khoá là một
trong các công cụ quan trọng nhất, sắc bén nhất và thờng đợc sử dụng nhiều nhất.
Nhà nớc có thể sử dụng ngân sách thặng d để chống lạm phát, hoặc sử dụng ngân
sách thâm hụt để chống suy thoái. Mà lạm phát và suy thoái là những căn bệnh nối
tiếp nhau của một nền kinh tế nên ngân sách chỉ cân bằng ở thời điểm khi chuyển
từ thặng d sang thâm hụt.
Đối với các nớc đang phát triển nền kinh tế đi từ nghèo nàn và lạc hậu cơ sở
vật chất kỹ thuật còn thiếu thốn, trình độ kỹ thuật công nghệ còn thấp kém, nhà n-
ớc cũng phải đứng ra đóng vai nhà nớc vốn quan trọng cho các chơng trình đầu t
cấu thành sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nớc các chơng trình này
không những đòi hỏi thời gian sức lực mà còn đòi hỏi một lợng ngân sách khổng
lồ. Do đó việc lựa chọn các mục tiêu chiến lợc là tất yếu hoặc nhà nớc xác định
giảm bội chi ngân sách, kiềm chế lạm phát là mục tiêu chiến lợc bao trùm tất cả
các mục tiêu khác, hoặc nhà nớc lựa chọn công nghiệp hoá hiện đại hoá làm mục
tiêu chiến lợc quan trọng nhất phải nhanh chóng đạt đợc.
Nếu chọn mục tiêu chiến lợc là kiềm chế bội chi, tiến tới cân bằng ngân sách
thì sẽ duy trì đợc thế ổn định của nền tài chính nhng con đờng phát triển lại ở rất
xa. Nếu lấy công nghiệp hoá, hiện đại hoá làm mục tiêu chiến lợc quan trọng bao
trùm các mục tiêu khác thì mục tiêu kiềm chế bội chi cũng phải đặt xuống hàng
thứ yếu, cho đến khi năng xuất lao động xã hội đạt mức trung bình tiên tiến của

chẽ. Sự cố ý thiếu hụt có tác dụng thúc đẩy một nền kinh tế ra khỏi tình trạng trì
trệ. Song khi nó đã bắt đầu chuyển động trở lại thì chính phủ phải giảm dần những
chi phí cho đầu t, dần tăng thuế để làm cho ngân sách trở lại thế cân bằng.
Điều quan trọng cần phải hiểu rõ tính tạm thời của chính sách cố ý thiếu hụt
tuy nhiên muốn ngân sách có thể trở lại thế cân bằng dễ dàng thì thiếu hụt phải
không quá lớn và tiền mà chính phủ tạo ra không vợt quá mức cho phép khi mọi
nguồn lực kinh tế đã đợc tận dụng. Do đó chúng ta phải rất thận trọng trong việc
gây ra thiếu hụt và muốn thực hiện chính sách này thì chính phủ phải nắm trong
tay toàn bộ hệ thống ngân sách và kiểm soát đợc nền kinh tế.
Nh vậy nếu thăng bằng ngân sách là một quy tắc khuôn mẫu thì việc phân
tích trên đây cho ta thấy thăng bằng ngân sách không nên duy trong khuôn khổ
nhất niên mà phải đợc duy trì trong khuôn khổ rộng rãi của nền kinh tế.
2. Bội chi và định hớng các biện pháp xử lý bội chi
Nh đã lý luận ở trên vì nhiều lý do mà bội chi ngân sách vẫn tồn tại nh một
hiện tợng bình thờng và phổ biến ở khắp nơi trên thế giới. Song bội chi ngân sách
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368
phải đợc xử lý là điều cần thiết và bức báchđể có thể duy trì thăng bằng ngân sách
trong khuôn khổ rộng rãi của một chu kỳ kinh tế.
Để xử lý bội chi ngân sách Nhà nớc ngời ta có thể sử dụng một hoặc hay hay
có thể sử dụng cả bốn biện pháp nh:
+ Phát hành tiền + Vay nợ trong nớc hoặc nớc ngoài + Tăng thuế hoặc tăng
nguồn thu khác của chính phủ+ Cắt giảm chi tiêu kể cả chi tiêu thờng xuyên và
chi đầu t phát triển.
Trong đó 3 giải pháp đầu đợc coi là các giải pháp cấp tiến vì nó không trực tiếp
cắt giảm quyền lợi của bất kỳ bộ phận nào trong xã hội, đồng thời hớng vào việc
tăng nguồn tài chính nên dễ triển khai. Còn giải pháp thứ t bị coi là "bảo thủ" vì nó
cắt giảm chi tiêu, do đó chắc sẽ bị các bộ ngành, các địa phơng dự kiến bị cắt
giảm ngân sách lên tiếng phản đối, cản trở hoặc tìm cách gian lận, đồng thời tổng
cầu của xã hội cũng bị co hẹp lại.