BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
HÀ THANH LOAN
MỘT SỐ BIỆN PHÁP
RÈN LUYỆN KỸ NĂNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN
CHO HỌC SINH LỚP 2
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
NGHỆ AN, 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH
HÀ THANH LOAN
MỘT SỐ BIỆN PHÁP
RÈN LUYỆN KỸ NĂNG GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN CHO HỌC SINH
LỚP 2
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Chuyên ngành: Giáo dục học (bậc Tiểu học)
Mã số: 60.14.01.01
Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Châu Giang
NGHỆ AN, 2014
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Châu
Giang, người đã hướng dẫn và tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu
và hoàn thành luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo là giảng viên Khoa Giáo
dục Tiểu học, Khoa sau đại học của trường Đại học Vinh đã giảng dạy và chỉ
bảo cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô ở Phòng Giáo dục và Đào tạo
Quận 8, tập thể Ban giám hiệu, các thầy cô giáo và các em học sinh tại các
trường Tiểu học Âu Dương Lân, Vàm Cỏ Đông, Hưng Phú quận 8-Thành phố
1.3.1.2. Nội dung Giải toán có lời văn ở lớp 2 13
1.3.2. Các phương pháp, hình thức dạy học giải toán có lời văn ở lớp 2 14
1.3.3. Các phương pháp, hình thức dạy học giải toán có lời văn ở lớp 2 15
1.3.4. Đánh giá kết quả dạy học giải toán có lời văn cho học sinh ở lớp 2 16
1.4. Đặc điểm tâm lý của học sinh lớp 2 có liên quan đến vấn đề nghiên cứu17
1.5. Một số vấn đề về rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp
2 19
1.5.1. Mục đích rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 19
1.5.2. Các kỹ năng giải toán có lời văn cần rèn luyện cho học sinh lớp 2 21
1.5.2.1. Các hoạt động rèn luyện kỹ năng tìm hiểu đề toán 21
1.5.2.2. Các hoạt động rèn luyện kỹ năng lập kế hoạch giải bài toán 22
1.5.2.3. Các hoạt động rèn luyện kỹ năng thực hiện kế hoạch giải bài toán. .23
1.5.2.4. Các hoạt động rèn luyện kỹ năng kiểm tra lời giải và đánh giá cách
giải 24
1.5.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn
cho học sinh lớp 2 24
1.5.3.1. Động cơ rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 2 24
1.5.3.2. Thời gian rèn luyện Kỹ năng giải toán có lời văn cho HS lớp 2 28
Kết luận chương 1 30
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG RÈN LUYỆN KỸ NĂNG GIẢI TOÁN CÓ
LỜI VĂN CHO HỌC SINH LỚP 2 31
2.1. Khái quát về quá trình nghiên cứu thực trạng 31
2.1.1. Mục đích nghiên cứu thực trạng 31
2.1.2. Đối tượng khảo sát 31
2.2. Nội dung nghiên cứu thực trạng 37
2.2.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên và học sinh lớp 2 về việc dạy và
học toán có lời văn 37
2.2.1.1. Thực trạng nhận thức của giáo viên về việc dạy và học toán có lời
văn 37
2.2.1.2. Thực trạng nhận thức của học sinh lớp 2 về việc học toán có lời
cách giải 67
3.2.4.1. Rèn cho học sinh kỹ năng thử lại kết quả của bài toán 67
3.2.4.2. Rèn cho học sinh kỹ năng nhận xét, đánh giá cách giải bài toán 72
3.3. Thử nghiệm sư phạm 76
3.3.1. Mục đích thử nghiệm 76
3.3.2. Đối tượng, thời gian thử nghiệm 76
3.3.3. Nội dung thử nghiệm 76
3.3.4. Kết quả thử nghiệm 77
3.3.5. Đánh giá kết quả thử nghiệm 79
Kết luận chương 3 80
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 81
TÀI LIỆU THAM KHẢO 84
PHỤ LỤC 86
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ
BGH Ban Giám hiệu
CBQL Cán bộ quản lý
CMHS Cha mẹ học sinh
DH Dạy học
GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo
GV Giáo viên
GVTH Giáo viên Tiểu học
HS Học sinh
SGK Sách giáo khoa
SL Số lượng
STT Số thứ tự
TH Tiểu học
THCS Trung học cơ sở
TL Tỷ lệ
DANH MỤC CÁC BẢNG
nguồn nhân lực con người đang được đặt lên hàng đầu. Để có được nguồn lực
con người cho sự nghiệp xây dựng đất nước đó, chúng ta không thể xem nhẹ
nền giáo dục quốc dân, mà trong đó giáo dục Tiểu học là bậc học nền tảng.
Điều 27, khoản 2 của Luật giáo dục nêu rõ mục tiêu của Giáo dục Tiểu
học là nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển
đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ
bản để học sinh tiếp tục học trung học cơ sở. Theo đó, việc hình thành và rèn
luyện cho học sinh có các kỹ năng cơ bản trong quá trình giáo dục là một
trong những nhiệm vụ cần thực hiện, không thể bỏ qua của các nhà giáo tiểu
học để đạt được mục tiêu giáo dục chung của cấp học.
Trong nội dung Chương trình giảng dạy cấp Tiểu học nói chung và ở
lớp 2 nói riêng, môn Toán là môn học chiếm nội dung và thời lượng nhiều thứ
hai sau môn Tiếng Việt, điều này chứng tỏ Toán học được coi trọng trong quá
trình học tập của các em học sinh ở cấp Tiểu học. Nội dung môn Toán cấp
Tiểu học, gồm các mạch kiến thức về số học, đại lượng và đo đại lượng, yếu
tố hình học và giải bài toán có lời văn. Trong đó, nội dung dạy giải toán có lời
văn ở lớp 2: Giải các bài toán bằng một phép tính cộng, trừ, nhân, chia (trong
đó có các bài toán về nhiều hơn, ít hơn một số đơn vị).
Các bài toán có lời văn ở lớp 2 có giá trị đặc biệt quan trọng, nó có thể
xuất hiện ở nhiều hoạt động giảng dạy của một tiết học trong quá trình dạy
học các mạch kiến thức của môn Toán. Người giáo viên có thể đưa bài toán
có lời văn vào tiết dạy từ hoạt động kiểm tra bài cũ, dạy các kiến thức mới
đến củng cố kiến thức đã học, từ khâu hình thành các khái niệm toán học, quy
tắc tính toán đến việc hình thành các bước giải của các phép tính. Đồng thời,
2
để giải các bài toán có lời văn học sinh luôn có sự vận dụng các kiến thức và
kỹ năng của Số học, Đại số và Hình học.
Trong thực tế giảng dạy môn Toán ở lớp 2, đa số các giáo viên lại chú
trọng việc dạy cho học sinh các mạch kiến thức về Số học, Yếu tố đại số và
Yếu tố hình học, dành nhiều thời gian cho việc dạy các em có kỹ năng tính
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của vấn đề rèn luyện kỹ năng giải toán có lời
văn cho học sinh lớp 2.
5.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của vấn đề rèn luyện kỹ năng giải toán có lời
văn cho học sinh lớp 2.
5.3. Đề xuất một số biện pháp rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học
sinh lớp 2.
5.4. Tổ chức thử nghiệm sư phạm nhằm kiểm chứng tính hiệu quả của các
biện pháp được đề xuất.
6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
6.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
6.1.1. Phương pháp phân tích- tổng hợp lý thuyết: Thông qua các tài liệu sách,
báo, tạp chí và các tài liệu khác để phân tích và tổng hợp lý thuyết liên quan
đến đề tài nhằm thu thập thông tin cần thiết.
6.1.2. Phương pháp phân loại - hệ thống hóa lý thuyết: Trên cơ sở phân loại,
hệ thống hóa lý thuyết cần thiết để làm rõ cơ sở lý luận của vấn đề nghiên
cứu.
6.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Nhằm xây dựng cơ sở thực tiễn cho đề tài nghiên cứu và kiểm chứng
tính khả thi của các biện pháp được đề xuất.
4
6.2.1. Phương pháp điều tra
Nghiên cứu thực trạng rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn của học
sinh lớp 2 ở các trường tiểu học tại quận 8, thành phố Hồ Chí Minh hiện nay.
6.2.2. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm
Nghiên cứu thực trạng kỹ năng giải toán có lời văn của học sinh lớp 2
6.2.3. Phương pháp quan sát
Quan sát các biểu hiện của học sinh lớp 2 ở các trường tiểu học tại
quận 8, thành phố Hồ Chí Minh khi học môn Toán, phần giải toán có lời văn.
6.2.4. Thử nghiệm sư phạm
Nhằm kiểm tra tính hiệu quả của một số biện pháp rèn luyện kỹ
Tầm quan trọng của kỹ năng lao động đã được nhiều nhà triết học cổ
đại đề cập đến. Nhà bác học lỗi lạc Hy Lạp cổ đại Arixtốt trong cuốn “Bàn về
tâm hồn” cuốn sách đầu tiên của loài người về tâm lý học đặc biệt quan tâm
đến phẩm hạnh của con người. Theo ông, nội dung của phẩm hạnh đó là “biết
định hướng, biết làm việc, biết tìm tòi”. Có nghĩa là con người có phẩm hạnh
là con người phải có kỹ năng làm việc. Vấn đề kỹ năng còn được nhiều nhà
triết học Phương Tây và Trung Hoa cổ đại nghiên cứu, nhưng được nghiên
cứu nhiều nhất là từ khi ngành tâm lý học ra đời.
6
Nhìn chung, việc nghiên cứu kỹ năng được xuất phát từ hai quan điểm
trái ngược nhau, đó là:
- Nghiên cứu kỹ năng trên cơ sở của tâm lý học hành vi mà đại diện là
các nhà tâm lý học như: J.B. Oatsơn; B.F. Skinnơ. Họ nghiên cứu chủ yếu các
hành vi và kỹ năng của động vật từ đó suy ra các hành vi và kỹ năng của con
người.
- Nghiên cứu kỹ năng trên cơ sở hoạt động mà đại diện là các nhà tâm
lý học Liên Xô.
Điểm qua lịch sử nghiên cứu kỹ năng của các nhà tâm lý học, các nhà
giáo dục học Xô Viết chúng ta thấy có hai hướng chính như sau:
- Hướng thứ nhất: Nghiên cứu kỹ năng ở mức độ khái quát, đại cương.
Đại diện cho hướng nghiên cứu này có các tác giả: A.G. Côvaliôv; V.X.
Kyzin; A.V.Pêtrôvxki . Các tác giả này đi sâu nghiên cứu bản chất khái niệm
kỹ năng, các quy luật hình thành và mối liên hệ giữa kỹ năng, kỹ xảo.
- Hướng thứ hai: Nghiên cứu kỹ năng ở mức độ cụ thể trong các lĩnh
vực khác nhau, chẳng hạn: Trong lĩnh vực lao động công nghiệp có V.V.
Tsebưseva; K.K. Platônôv. Các tác giả nghiên cứu kỹ năng trong mối quan hệ
giữa con người với máy móc, công cụ, phương tiện lao động.
Mặc dù các hướng nghiên cứu khác nhau nhưng nhìn chung, các tác giả
không có những quan điểm trái ngược nhau về khái niệm kỹ năng mà những
quan điểm đó thường bổ sung cho nhau.
đề rèn các kỹ năng giải các bài toán được xem là khâu quan trọng, có tính
chất quyết định đối với sự hình thành và phát triển tư duy toán học cho học
sinh, góp phần hình thành năng lực sáng tạo cho người học.
8
Việc rèn kỹ năng giải toán có lời văn không chỉ giúp các em giải được
nhanh chóng các bài toán trong chương trình đang học mà qua đó còn rèn
được khả năng tư duy, suy luận để các em áp dụng vào cuộc sống hiện tại
đang đòi hỏi ở mỗi người. Với sự phong phú về dạng toán, bài toán và nhiều
cách giải khác nhau, thì việc lựa chọn để có cách giải phù hợp với nhận thức,
trình độ của các em nhằm rèn được kỹ năng giải toán là vấn đề chúng tôi cần
quan tâm. Vì vậy, chúng tôi muốn tìm hiểu và đưa ra một quy trình rèn kỹ
năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2 nhằm mang lại kết quả cao trong
việc đào tạo chất lượng giáo dục của nhà trường. Trong quá trình tìm hiểu,
chúng tôi thấy có rất nhiều công trình nghiên cứu khoa học liên quan về vấn
đề năng lực giảng dạy của giáo viên. Cụ thể, như một số công trình nghiên
cứu sau:
- Nguyễn Đức Minh và các cộng sự đã đưa ra 87 kỹ năng giảng dạy của người
giáo viên trong cuốn “Một số vấn đề tâm lý học sư phạm và lứa tuổi học sinh
Việt Nam”.
- Tác giả Phạm Minh Hùng trong công trình nghiên cứu đề tài cấp Bộ: “Hình
thành kỹ năng dạy học một số môn học cho sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học”
đã đề cập đến quy trình rèn luyện kỹ năng dạy học một số môn học.
- Tác giả Nguyễn Thị Hường: “Rèn luyện kĩ năng dạy học các môn về Tự
nhiên – Xã hội” cho sinh viên ngành GDTH Trường Đại học sư phạm, Đề tài
cấp Bộ.
- Tác giả Chu Thị Thủy An: “Rèn luyện các kĩ năng dạy học môn Tiếng Việt
cho sinh viên ngành GDTH”, Đề tài cấp Bộ.
- Nghiên cứu kỹ năng lao động có các tác giả Trần Trọng Thuỷ, Đỗ Huân, Vũ
Hữu.
- Nghiên cứu kỹ năng sư phạm của người giáo viên có các tác giả Nguyễn
Tác giả Trần Trọng Thuỷ viết: Kỹ năng là mặt kỹ của hành động, con
người nắm vững cách thức hành động tức là nắm vững kỹ thuật hành động, là
có kỹ năng.
Theo tác giả Đào Thị Oanh thì kỹ năng là phương thức vận dụng tri
thức vào hoạt động thực hành đã được củng cố.
Tác giả Lê Văn Hồng, Lê Ngọc Lan, Nguyễn Văn Thàng cho rằng: Kỹ
năng là khả năng vận dụng kiến thức (khái niệm, cách thức, phương pháp…)
để giải quyết một nhiệm vụ mới.
Tác giả Nguyễn Ánh Tuyết định nghĩa: Kỹ năng là năng lực của con
người biết vận dụng các thao tác của một hành động theo quy trình đúng đắn.
Còn trong “Từ điển tiếng Việt” thì khái niệm kỹ năng được nhìn nhận
như sau “Kỹ năng là khả năng ứng dụng tri thức khoa học vào thực tiễn”.
Như vậy, có nhiều cách định nghĩa khác nhau về kỹ năng. Những định
nghĩa này thường bắt nguồn từ góc nhìn chuyên môn và quan niệm cá nhân
của người viết. Tuy nhiên hầu hết chúng ta đều thừa nhận rằng kỹ năng được
hình thành khi chúng ta áp dụng kiến thức vào thực tiễn. Kỹ năng học được
do quá trình lặp đi lặp lại một hoặc một nhóm hành động nhất định nào đó.
Kỹ năng luôn có chủ đích và định hướng rõ ràng.
Vậy kỹ năng là năng lực hay khả năng của chủ thể thực hiện thuần thục
một hay một chuỗi hành động trên cơ sở hiểu biết (kiến thức hoặc kinh
nghiệm) mhằm tạo ra kết quả mong đợi.
1.2.2. Giải toán có lời văn
Toán có lời văn thực chất là những bài toán về thực tế. Nội dung của
bài toán được biểu hiện thông qua những câu văn nói về những quan hệ,
tương quan và phụ thuộc có liên quan đến cuộc sống thường xảy ra hàng
ngày.
11
Thực tế cho thấy tư duy của học sinh tiểu học còn hạn chế, mang tính
rập khuôn. Đặc biệt, với những bài toán khó, chưa gặp dạng bài như thế lần
nào thì hầu hết các em không thể giải quyết được. Đó là cái khó khăn thường
được trang bị kết hợp những hiểu biết, kinh nghiệm học tập thông qua con
đường tư duy lô-gic để giải các bài toán một cách có hiệu quả, phù hợp với
mức độ nhận thức của các em học sinh.
1.2.4. Rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn
Muốn rèn luyện được các kỹ năng giải toán cho học sinh lớp 2 thì
người thầy giáo phải tổ chức cho HS học tập một cách chủ động sáng tạo, có
phương pháp và tự giác hoạt động, nghiên cứu để học sinh có thể nắm vững
tri thức, vận dụng linh hoạt vào trong các tình huống. Để làm được việc này,
một trong các yêu cầu đặt ra là: “Về tri thức và kỹ năng, cần chú ý những tri
thức, phương pháp, đặc biệt là tri thức có tính chất thuật toán và kỹ năng
tương ứng”.
Chúng ta cũng cần chú ý thêm là tùy theo nội dung kiến thức toán học
mà có những yêu cầu rèn luyện kỹ năng khác nhau đối với học sinh.
Rèn luyện kỹ năng giải toán có thể được giáo viên tổ chức ngay trong
tiết dạy bài mới (phần luyện tập) hay tiết luyện tập, ôn tập, kiểm tra…
Để có thể giải tốt các bài toán có lời văn ở tiểu học và qua đó tổ chức
hướng dẫn cho học sinh, người giáo viên Tiểu học cần phải có nhiều kỹ năng
giải toán, trong đó phải có một số kỹ năng cơ bản như: kỹ năng nắm vững
chương trình, kỹ năng phân tích đề toán, kỹ năng nhận dạng bài toán, kỹ năng
tính toán, kỹ năng trình bày bài toán phù hợp với HS tiểu học, kỹ năng khai
thác bài toán, kỹ năng giải bài toán theo nhiều cách khác nhau… Các kỹ năng
này có mối quan hệ mật thiết, hỗ trợ lẫn cho nhau trong quá trình giải toán.
13
Như vậy, việc rèn luyện kỹ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2
là việc người giáo viên phải giúp đỡ các em học sinh lớp 2 huy động vốn tri
thức toán đã học ở lớp 1, đồng thời biết vận dụng những hiểu biết, kinh
nghiệm sống, thông qua con đường tư duy lô-gic đơn giản như: suy luận,
chứng minh… để giải các bài toán có lời văn sao cho có hiệu quả nhất, hợp lý
nhất phù hợp với trình độ nhận thức của các em.
1.3. Một số vấn đề lý luận về dạy học giải toán có lời văn ở lớp 2
về chia thành phần bằng nhau, chia theo nhóm trong phạm vi các bảng chia 2,
3, 4, 5.
Ví dụ:
a) Mỗi tuần lễ mẹ đi làm 5 ngày. Hỏi 4 tuần lễ mẹ đi làm bao nhiêu
ngày?
b) Có 15kg gạo chia đều vào 3 túi. Hỏi mỗi túi có mấy ki-lô-gam gạo?
c) Có 25lít dầu rót vào các can, mỗi can 5lít. Hỏi có mấy can dầu?
1.3.2. Quy trình giải toán có lời văn ở lớp 2
Giải toán là một hoạt động trí tuệ còn khó khăn, phức tạp, hình thành
và rèn luyện kỹ năng giải toán cho học sinh lớp 2 khó hơn nhiều so với việc
rèn luyện kỹ xảo tính. Vì các bài toán có sự kết hợp đa dạng nhiều khái niệm,
nhiều quan hệ toán học. Việc giải toán đòi hỏi học sinh phải có khả năng suy
luận, biết cách tính thông thạo và đặc biệt là biết nhận dạng bài toán và lựa
chọn phép tính giải thích hợp.
Để giúp học sinh thực hiện được các hoạt động giải toán có hiệu quả,
người giáo viên không nên làm thay hoặc áp đặt cách giải đối với học sinh mà
15
cần hướng dẫn các em từng bước tìm ra cách giải bài toán. Các bước chung
trong quy trình hướng dẫn học sinh giải toán có lời văn gồm:
- Tìm hiểu đề toán
- Lập kế hoạch giải bài toán (phân tích bài toán và tìm cách giải)
- Thực hiện kế hoạch giải bài toán (tiến hành giải bài toán)
- Kiểm tra lời giải và đánh giá cách giải (thử lại kết quả và nhận xét)
1.3.3. Các phương pháp, hình thức dạy học giải toán có lời văn ở lớp 2
Phương pháp dạy học có ý nghĩa quyết định đến khả năng thích ứng
học tập của học sinh đầu cấp tiểu học. Những đổi mới phương pháp dạy học ở
tiểu học trong những năm gần đây đã góp phần tích cực vào việc nâng cao
chất lượng giáo dục tiểu học.
Các phương pháp dạy học giải toán có lời văn ở lớp 2 là sự vận dụng
các phương pháp dạy học toán nói chung phù hợp với mục tiêu, nội dung, các
trò chơi học tập, thảo luận nhóm, hướng dẫn học sinh tự đánh giá và nhận
xét…
1.3.4. Đánh giá kết quả dạy học giải toán có lời văn cho học sinh ở lớp 2
Qua xem xét và nghiên cứu thực tế dạy học toán có lời văn của khối lớp
2 tại một số trường Tiểu học ở quận 8 thành phố Hồ Chí Minh hiện nay,
chúng tôi nhận thấy việc dạy của giáo viên còn nhiều hạn chế, chưa giúp học
sinh phát huy tốt năng lực tư duy, suy luận trong quá trình giải toán. Vẫn còn
một số giáo viên dạy học theo phương pháp truyền thống, vẫn dạy theo
phương pháp thuyết trình kết hợp với đàm thoại, khả năng kết hợp nhiều
phương pháp để dạy Giải toán có lời văn còn thiếu linh hoạt. Ngoài ra, vẫn
còn không ít giáo viên cho rằng giải toán có lời văn ở lớp 2 là đơn giản, dễ
Copyright: Tài liệu đại học ©