I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

Lấ TRUNG NHN

ĐịNH TộI DANH ĐốI VớI CáC TộI XÂM PHạM Sở HữU
Có TíNH CHấT CHIếM ĐOạT TRONG LUậT HìNH Sự VIệT NAM
(trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Hà Giang)

LUN VN THC S LUT HC

H NI - 2016


I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

Lấ TRUNG NHN

ĐịNH TộI DANH ĐốI VớI CáC TộI XÂM PHạM Sở HữU
Có TíNH CHấT CHIếM ĐOạT TRONG LUậT HìNH Sự VIệT NAM
(trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn tỉnh Hà Giang)
Chuyờn ngnh: Lut hỡnh s v t tng hỡnh s
Mó s: 60 38 01 04

LUN VN THC S LUT HC

Ngi hng dn khoa hc: TS. TRNH TIN VIT

H NI - 2016


CỦA VIỆC ĐỊNH TỘI DANH ............................................................. 9

1.1.1. Khái niệm định tội danh ....................................................................... 9
1.1.2. Căn cứ pháp lý của việc định tội danh ............................................... 10
1.1.3. Căn cứ khoa học của việc định tội danh............................................. 13
1.2.

KHÁI NIỆM VÀ CÁC ĐẶC ĐIỂM CỦA VIỆC ĐỊNH TỘI
DANH ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ TÍNH
CHẤT CHIẾM ĐOẠT ........................................................................ 16

1.2.1. Khái niệm định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu có
tính chất chiếm đoạt ........................................................................... 16
1.2.2. Các đặc điểm chung của nhóm tội xâm phạm sở hữu có tính
chất chiếm đoạt ................................................................................... 17
1.3.

Ý NGHĨA VÀ NHỮNG ĐIỀU KIỆN ĐẢM BẢO CHO VIỆC
ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU
CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT ....................................................... 21


1.3.1. Ý nghĩa của việc định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu
có tính chất chiếm đoạt ....................................................................... 21
1.3.2. Những điều kiện bảo đảm cho việc định tội danh đối với các tội
xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt ......................................... 23
Chương 2: THỰC TRẠNG ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI CÁC TỘI
XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT
TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HÀ GIANG .............................................. 36
2.1.

3.1.3. Về phương diện lập pháp hình sự....................................................... 67
3.2.

GIẢI PHÁP TIẾP TỤC HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT HÌNH SỰ
VIỆT NAM NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA VIỆC ĐỊNH
TỘI DANH ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ
TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT.............................................................. 68

3.2.1. Nhận xét.............................................................................................. 68
3.2.2. Nội dung tiếp tục hoàn thiện Bộ luật hình sự năm 2015 .................. 70
3.3.

NHỮNG GIẢI PHÁP KHÁC NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ
CỦA VIỆC ĐỊNH TỘI DANH ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM
SỞ HỮU CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT ........................................ 71

3.3.1. Giải pháp nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ ......................... 72
3.3.2. Giải pháp về công tác tổ chức, cán bộ ................................................ 75
3.3.3. Các giải pháp khác ............................................................................. 79
KẾT LUẬN .................................................................................................... 84
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 87


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BLHS:

Bộ luật hình sự

TAND:



Bảng 2.4: Tổng số vụ án và số bị cáo bị Tòa án nhân dân tỉnh Hà
Giang đưa ra xét xử về các tội xâm phạm sở hữu có tính
chất chiếm đoạt trong giai đoạn 06 năm (2010-2015)

51

Bảng 2.5: Bảng thống kê số vụ án xâm phạm sở hữu có tính chất
chiếm đoạt xét theo thủ tục giám đốc thẩm và tái thẩm - Báo
cáo của Tòa án nhân dân tỉnh Hà Giang

52

Bảng 2.6: Tổng số vụ án và tổng số bị cáo phạm các tội xâm phạm sở
hữu có tính chất chiếm đoạt bị thay đổi tội danh của Tòa
án nhân dân tỉnh Hà Giang trong thời từ năm 2010 -2015

53

Bảng 2.7: Nguyên nhân thay đổi danh đối với các vụ án phạm các tội
xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt của Tòa án nhân
dân tỉnh Hà Giang trong giai đoạn 06 năm (2011-2015)

54


MỞ ĐẦU
1. Tình cấp thiết của đề tài

Định tội danh là một vấn đề rất quan trọng trong quá trình giải quyết vụ

giai đoạn hiện nay, mà còn là công cụ sắc bén trong đấu tranh phòng,
chống tội phạm, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân, bảo đảm hiệu lực
quản lý, góp phần thực hiện công cuộc đổi mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước. Một trong những nhiệm vụ đó là bảo đảm quyền sở
hữu các lợi ích vật chất của công dân cũng luôn được nhà nước chú trọng.
Tất cả mọi cá nhân, tổ chức đều có nghĩa vụ tôn trọng quyền của chủ sở
hữu tài sản, nếu một chủ thể nào xâm phạm đến tài sản của chủ thể khác
mà gây thiệt hại thì phải bồi thường hoặc chịu trách nhiệm hình sự tương
ứng với hành vi gây thiệt hại.
Các tội xâm phạm sở hữu quy định trong Bộ luật hình sự năm 1999,
sửa đổi năm 2009 trên cơ sở quy định về tội phạm và hình phạt nên việc hiểu
và áp dụng các quy định của Bộ luật hình sự về tội phạm và hình phạt là một
vấn đề rất quan trọng trong bối cảnh đất nước ta chuyển đổi nền kinh tế theo
cơ chế thị trường, diễn biến của tình hình tội phạm nói chung, cũng như các
tội phạm xâm phạm sở hữu nói riêng hết sức phức tạp và ngày càng có chiều
hướng gia tăng, gây thiệt hại lớn về tài sản.
Thông qua thực tiễn xét xử các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm
đoạt trên địa bàn tỉnh Hà Giang cho thấy, cơ quan tiến hành tố tụng còn gặp
nhiều khó khăn, vướng mắt trong việc giải quyết vụ án đặc biệt là đối với
nhóm tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt do trong từng điều luật
quy định còn dẫn đến khó hiểu, các dấu hiệu pháp lý khó xác định trên thực
tế... Mặt khác, còn có nhiều quan điểm khác nhau về cách xác định dấu hiệu
pháp lý đặc trưng đối với nhóm tội này, nhất là với những vụ án mà hành vi
phạm tội của bị can, bị cáo không thể hiện các yếu tố cấu thành tội phạm một
cách đặc trưng, rõ ràng như tội cướp tài sản, tội cưỡng đoạt tài sản.

2


Với lý do nêu trên, để khắc phục tình trạng này, đồng thời phục vụ trực

Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, 2011; 5) ThS. Đoàn Tấn Minh, Phương
pháp định tội danh và hướng dẫn định tội danh đối với các tội phạm trong
Bộ luật hình sự hiện hành, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2010; 6) PGS. TS. Lê
Văn Đệ, Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam,
Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2005; 7) Trần Thị Phường, Định tội danh
đối với nhóm tội xâm phạm sở hữu trên địa bàn tỉnh Bình Định giai đoạn
2006-2010, Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội,
2011; 8) Võ Thanh Hà, Định tội danh đối với tội lạm dụng tín nhiệm chiếm
đoạt tài sản theo luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở số liệu thực tiễn địa bàn
tỉnh Đắk Lắk), Luận văn thạc sĩ luật học, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà
Nội, 2015; v.v…
Ngoài ra, hiện nay, trên Tạp chí Tòa án nhân dân và một số tạp chí
khác cũng đăng nhưng chỉ mang tính chất đơn lẻ và phân tích các dấu hiệu
pháp lý giữa các tội phạm, cũng như định tội danh đối với từng vụ án cụ thể.
Như vậy, có thể nói, những bài nghiên cứu hoặc một số công trình
sách báo đã nêu mới chỉ khái quát được một số vấn đề lý luận liên quan
đến hoạt động định tội danh và thực tiễn định tội; phân tích, đánh giá, nhận
định một số nhận định liên quan đến yếu tố định tội danh, đồng thời phân
biệt với một số tội phạm trong Bộ luật hình sự năm 2009 hoặc nghiên cứu
trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu; v.v… Tuy nhiên,
hiện nay vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu về vấn đề định tội danh
đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trong Bộ luật hình
sự năm 1999 và trên một địa bàn cụ thể là địa bàn tỉnh Hà Giang.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích nghiên cứu
Thông qua việc phân tích những vấn đề chung về định tội danh và định
tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt tạo điều

4




4.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung phân tích làm rõ các vấn đề lý luận, đặc biệt là dấu hiệu
chiếm đoạt trong nhóm tội phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt được quy
định từ Điều 133 đến Điều 140 Bộ luật hình sự năm 1999, sửa đổi năm 2009.
Mặt khác, đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về định tội
danh đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt theo luâ ̣t
hình sự Việt Nam, đánh giá thực tiễn trên địa bàn tỉnh Hà Giang trong giai
đoạn 06 năm (2010-2015), trên cơ sở đó, chỉ ra tồn tại, hạn chế và một số
nguyên nhân cơ bản, từ đó luận chứng và đề xuất những giải pháp nâng cao
hiệu quả của việc định tội danh đối với tội phạm này trên địa bàn Hà Giang
nói riêng, cả nước nói chung.
5. Cơ sở lý luận và các phương pháp nghiên cứu
Đề tài sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và
duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin. Một số phương pháp cụ thể như:
phương pháp phân tích, suy luận và phương pháp tổng hợp các nguồn tài liệu
chuyên ngành pháp luật Hình sự kết hợp với phương pháp so sánh, đối chiếu
với các quan điểm khác nhau nhằm tìm ra những điểm mới có tính đúng đắn
trong quá trình nghiên cứu.
6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn
6.1. Ý nghĩa khoa học
Hiện nay, để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước
pháp quyền Việt Nam của dân, do dân và vì dân, cũng như phục vụ Hiến pháp
năm 2013 và văn kiện của Đảng tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII,
việc nghiên cứu để làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về định tội
danh nói chung và định tội danh đối với tội xâm phạm sở hữu có tính chất
chiếm đoạt nói riêng trên địa bàn tỉnh Hà Giang góp phần bổ sung vào kho
tàng lý luận về định tội danh trong pháp luật hình sự Việt Nam nói chung, lý



7


- Đánh giá, phân tích thực trạng định tội danh đối với các tội xâm phạm
sở hữu có tính chất chiếm đoạt trên địa bàn tỉnh Hà Giang của Tòa án nhân
dân; từ đó, chỉ ra tồn tại, hạn chế và một số nguyên nhân cơ bản trong thực
tiễn định tội danh đối với các tội phạm này trên địa bàn tỉnh Hà Giang;
- Đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc định tội
danh đối với tội các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt trên địa bàn
Hà Giang nói riêng, cả nước nói chung.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm ba chương với tên gọi như sau:
Chương 1: Một số vấn đề chung về định tội danh đối với các tội
xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt.
Chương 2: Thực trạng định tội danh đối với các tội xâm phạm sở
hữu có tính chất chiếm đoạt trên địa bàn tỉnh Hà Giang.
Chương 3: Những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc định tội danh
đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt.

8


Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ ĐỊNH TỘI DANH
ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ TÍNH CHẤT
CHIẾM ĐOẠT THEO LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
1.1. KHÁI NIỆM, CĂN CỨ PHÁP LÝ VÀ CĂN CỨ KHOA HỌC CỦA
VIỆC ĐỊNH TỘI DANH

dụng pháp luật [26, tr.10]; v.v…
Những quan điểm nêu trên đã đề cập tương đối đầy đủ nội hàm của
định tội danh. Tuy nhiên, ở từng quan điểm thì chưa bao gồm hết các nội
dung và đôi chỗ chưa phản ánh được bản chất và nội hàm của khái niệm
định tội danh.
Tổng hợp và kế thừa các quan điểm đã nêu, dưới góc độ khoa học và
căn cứ từ bản chất của hoạt động định tội danh như trên có thể định nghĩa như
sau: Định tội danh là một khâu quan trọng trong quá trình áp dụng quy phạm
pháp luật hình sự, là một trong những dạng của hoạt động thực tiễn áp dụng
pháp luật hình sự, cũng như pháp luật tố tụng hình sự, được tiến hành bằng
cách trên cơ sở các chứng cứ, tài liệu thu thập được và các tình tiết thực tế
của vụ án hình sự để đối chiếu, so sánh và kiểm tra nhằm xác định sự phù hợp
giữa các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm cho xã hội được thực hiện với các
dấu hiệu của cấu thành tội phạm cụ thể tương ứng do luật hình sự quy định.
Khái niệm này cho thấy mục đích của định tội danh là nhằm đạt được
sự thật khách quan từ đó đưa ra sự đánh giá chính xác tội phạm về mặt pháp
lý hình sự, làm tiền đề cho việc cá thể hóa và phân hóa trách nhiệm hình sự
một cách công bằng, minh bạch, rõ ràng và đúng pháp luật.
1.1.2. Căn cứ pháp lý của việc định tội danh
Dưới góc độ khoa học luật hình sự Việt Nam, căn cứ pháp lý của việc

10


định tội danh có thể được hiểu trên hai bình diện hoặc theo hai nghĩa: nghĩa
rộng và nghĩa hẹp:
- Theo nghĩa rộng, thì những căn cứ pháp lý của việc định tội danh là
hệ thống các quy phạm pháp luật hình sự với tính chất là cơ sở pháp lý duy
nhất (trực tiếp), cũng như hệ thống các quy phạm pháp luật tố tụng hình sự
với tính chất là cơ sở pháp lý bổ trợ (gián tiếp) cho toàn bộ quá trình xác định

đánh giá và kiểm tra để xác định xem các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm
cho xã hội được thực hiện trong thực tế khách quan có phù hợp với các dấu
hiệu tương ứng của một tội phạm cụ thể nào đó được quy định trong Phần
các tội phạm Bộ luật hình sự hay không.
Bên cạnh đó, kết quả của việc định tội danh là đưa ra văn bản kết luận
rằng một (hay nhiều) hành vi nguy hiểm cho xã hội đang được xử lý bao quát
quy phạm (điều luật) nào của Bộ luật hình sự, cho nên, chắc chắn rằng, việc
định tội danh cần phải được viện dẫn đến quy phạm (điều luật) cụ thể nào đó
của Bộ luật hình sự.
Hiện nay, Bộ luật hình sự Việt Nam bao gồm:
- Phần chung: Bộ luật hình sự ghi nhận nhiệm vụ, nguyên tắc xử lý, các
chế định cơ bản và quan trọng nhất của luật hình sự là tội phạm và hình phạt,
cũng như các vấn đề khác như hình phạt, hệ thống hình phạt và các biện pháp
tư pháp, quyết định hình phạt, xóa án tích…
- Phần các tội phạm: Bộ luật hình sự nêu tên tội, các dấu hiệu pháp lý
hình sự cơ bản, loại và mức hình phạt cụ thể đối với từng hành vi phạm tội
tương ứng. Việc áp dụng các quy định của Phần này phải dựa trên các quy
phạm của Phần chung Bộ luật hình sự. Ngược lại, các quy phạm của Phần
chung cũng trở nên không có ý nghĩa nếu không có các quy phạm của Phần
các tội phạm Bộ luật hình sự.
Như vậy, với tư cách là căn cứ của việc định tội danh, Bộ luật hình sự,
mà cụ thể bao gồm cả Phần chung và Phần các tội phạm tạo thành căn cứ

12


chung và thống nhất không thể thiếu khi định tội danh. Nói một cách khác,
định tội danh là việc so sánh, đối chiếu các dấu hiệu của hành vi nguy hiểm
cho xã hội với những dấu hiệu được mô tả trong mô hình một loại tội phạm
trong Phần các tội phạm tương ứng. Tuy vậy, các tội phạm cụ thể trong Phần

trong pháp luật hình sự. Hay nói cách khác, đúng như một tác giả nghiên cứu
chuyên sâu về vấn đề này đã viết: “Cấu thành tội phạm là sự mô tả tội phạm
trong luật thông qua các dấu hiệu thuộc bốn yếu tố có tính đặc trưng, phản
ánh đầy đủ nội dung chính trị-xã hội của tội phạm” [21, tr.8].
Như vậy, từ khái niệm cấu thành tội phạm đã nêu trên có thể đưa đến
một nhận định rằng: để xem xét một hành vi nguy hiểm cho xã hội có phải là
tội phạm hay không, điều quan trọng là phải nắm được bản chất của hành vi
đó. Nói một cách khác, để đánh giá đúng và chính xác bản chất của từng loại
hành vi phạm tội, pháp luật hình sự phải giải thích và làm sáng tỏ một loạt các
câu hỏi sau đây:
- Thứ nhất, quan hệ xã hội nào đã bị tội phạm xâm hại hoặc đe dọa xâm
hại đến và được luật hình sự xác lập và bảo vệ ?
- Thứ hai, hành vi nguy hiểm cho xã hội được biểu hiện ra bên ngoài
thế giới khách quan ra sao? Hậu quả mà nó gây ra như thế nào cho xã hội? Có
các dấu hiệu gì khác nữa không ?
- Thứ ba, Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội ấy đã đến tuổi
phải chịu trách nhiệm hình sự hay chưa và người đó có phải là người bình thường
hay không? Họ có những nhược điểm gì về thể chất hay tinh thần không?
- Thứ tư, thái độ, trạng thái tâm lý của người thực hiện hành vi nguy
hiểm cho xã hội đó như thế nào? Khi thực hiện hành vi này họ có động lực gì
và mong muốn đạt được kết quả gì?
Trả lời các câu hỏi trên, quan điểm được thừa nhận chung là những dấu
hiệu của cấu thành tội phạm thường rất phong phú, đa dạng nhưng các dấu
hiệu đó chỉ có thể thuộc về bốn yếu tố cấu thành tội phạm: Khách thể của tội

14


phạm, mặt khách quan của tội phạm, chủ thể của tội phạm và mặt chủ quan
của tội phạm. Do đó, muốn xác định được đầy đủ các dấu hiệu thuộc cấu

cơ và chặt chẽ với nhau, mỗi yếu tố cấu thành tội phạm đều biểu hiện một nội
dung cụ thể và tổng hợp bốn yếu tố cấu thành tội phạm phản ánh mối liên hệ
quan hệ tâm lý, thái độ bên trong của một người với hành vi do chính họ thực
hiện ra bên ngoài thế giới khách quan gây ra những hậu quả nguy hiểm cho xã
hội. Do đó, bất kỳ hành vi phạm tội nào, dù ít nghiêm trọng, nghiêm trọng, rất
nghiêm trọng hay đặc biệt nghiêm trọng, dù xâm phạm đến quan hệ xã hội
nào, dù mức hình phạt và loại hình phạt ít nghiêm khắc hay có nghiêm khắc
đến như thế nào đi chăng nữa, thì tội phạm bao giờ cũng đều thể hiện mối
quan hệ hữu cơ, logic và thống nhất giữa những biểu hiện khách quan và chủ
quan của nó.
1.2. KHÁI NIỆM VÀ CÁC ĐẶC ĐIỂM CỦA VIỆC ĐỊNH TỘI DANH
ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU CÓ TÍNH CHẤT CHIẾM ĐOẠT
1.2.1. Khái niệm định tội danh đối với các tội xâm phạm sở hữu có
tính chất chiếm đoạt
Khái niệm định tội danh nêu trên là chỉ việc định tội danh trong hoạt
động tố tụng nói chung, mang ý nghĩa khoa học áp dụng cho toàn bộ các loại
tội phạm. Còn đối với việc định tội danh các tội xâm phạm sở hữu có tính
chất chiếm đoạt là một hoạt động tố tụng cụ thể của các cơ quan tiến hành tố
tụng và những người tiến hành tố tụng thực hiện, mang ý nghĩa thực tiễn rất
quan trọng. Trong đó, trên cơ sở các dấu hiệu cơ bản của cấu thành các tội
xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt, các cơ quan tiến hành tố tụng
(hoặc cơ quan có thẩm quyền theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự) phân
tích, đánh giá nhằm xác định hành vi phạm tội đó thuộc nhóm tội gì, thuộc
khoản (khung) cụ thể nào đó từ đó ban hành các quyết định tố tụng tương ứng
theo quy định của pháp luật.

16


1.2.2. Các đặc điểm chung của nhóm tội xâm phạm sở hữu có tính