BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO – BỘ Y TẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
Formatted: Font: 11 pt, Bold, Font color: Auto

ĐẶNG THỊ VIỆT HẰNG

NGHIÊN CỨU TẮC TUYẾN SỮA Ở PHỤ NỮ SAU
SINH ĐIỀU TRỊ TẠI BỆNH VIỆN PHỤ SẢN
TRUNG ƢƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC

HÀ NỘI -2017

Formatted: Font: (Default) Times New
Roman, 19 pt, Font color: Auto


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO – BỘ Y TẾ
TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI
Formatted: Font: 11 pt, Bold, Font color: Auto

ĐẶNG THỊ VIỆT HẰNG

NGHIÊN CỨU TẮC TUYẾN SỮA Ở PHỤ NỮ SAU
SINH ĐIỀU TRỊ TẠI BỆNH VIỆN PHỤ SẢN
TRUNG ƢƠNG

Formatted: Font: (Default) Times New
Roman, 19 pt, Font color: Auto
Formatted: Font: 14 pt, Font color: Auto

: Công thức máu

NCBSM

:Nuôi con bằng sữa mẹ

SKSS

: Sức khỏe sinh sản

TTS

: Tắc tuyến sữa

WHO

: Tổ chức Y Tế Thế giới

UNICEF

: Quỹ nhi đồng Liên Hợp Quốc

Formatted: Font: Times New Roman, 16 pt,
Font color: Auto

Formatted: Normal, Indent: Left: 0.5", Space
Before: 4 pt, After: 4 pt, Don't add space
between paragraphs of the same style, Line
spacing: Double, Tab stops: 1.87", Left
Formatted: Font: Times New Roman, 14 pt,

Đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu.
Các Giáo sư, Phó giáo sư, Tiến sỹ trong hội đồng khoa học thông qua đề
cương, hội đồng khoa học bảo vệ luận văn đã đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho
tôi trong quá trình nghiên cứu, hoàn chỉnh luận văn tốt nghiệp thạc sỹ y khoa.
Tập thể cán bộ nhân viên khoa khám bệnh, đặc biệt là phòng Vật lí trị
liệu A20 Bệnh viện Phụ Sản Trung Ương đã tạo điều kiện cho tôi trong quá
trình học tập và nghiên cứu luận văn.
Tôi xin tỏ lòng kính trọng và biết ơn tới:
PGS.TS Lưu Thị Hồng, người cô kính yêu đã dìu dắt, giúp đỡ, hướng
dẫn tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới cha mẹ, chồng con, anh chị em
trong gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã động viên, chia sẻ với tôi trong suốt
quá trình học tập và nghiên cứu.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày 10 tháng 10 năm 2017
Đặng Thị Việt Hằng


LỜI CAM ĐOAN
Tôi là Đặng Thị Việt Hằng, học viên lớp Cao học khóa XXIV, trường
Đại học Y Hà Nội, chuyên ngành Sản phụ khoa, xin cam đoan:
1. Đây là luận văn do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn
của PGS.TS. Lưu Thị Hồng
2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã
được công bố tại Việt Nam
3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung
thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp nhận của cơ sở nơi nghiên cứu.
Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này.
Hà Nội, ngày 10 tháng 10 năm 2017
Ngƣời viết cam đoan



2.2.4. Phương pháp thu thập số liệu ........................................................... 29
2.2.5. Các biến số và chỉ số ....................................................................... 29
2.2.6. Phương pháp xử lý số liệu ............................................................... 31
2.3. Đạo đức trong nghiên cứu ..................................................................... 31
CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................. 33
3.1. Đặc điểm lâm sàng và một số yếu tố liên quan tắc tuyến sữa ở phụ nữ sau
sinh điều trị tại BVPSTW ..................................................................... 33
3.1.1. Một số yếu tố liên quan tắc tuyến sữa ở phụ nữ sau sinh điều trị tại
BVPSTW ....................................................................................... 33
3.1.2. Đặc điểm lâm sàng .......................................................................... 39
3.2. Kết quả điều trị ...................................................................................... 44
CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN .......................................................................... 53
4.1. Một số đặc điểm của đối tượng nghiên cứu ........................................... 53
4.1.1. Phân bố đối tượng theo tuổi, nơi ở, nghề nghiệp, trình độ học vấn .. 53
4.1.2. Đặc điểm con của các bà mẹ tham gia nghiên cứu: .......................... 54
4.1.3. Kiến thức và thực hành nuôi con bằng sữa mẹ của sản phụ ............. 54
4.2 Đặc điểm lâm sàng của tắc tuyến sữa .................................................... 60
4.3. Kết quả điều trị tắc sữa .......................................................................... 62
4.3.1. Các phương pháp điều trị và kết quả điều trị.................................... 62
4.3.2. Mối liên quan giữa triệu chứng lâm sàng và kết quả điều trị ............ 64
KẾT LUẬN ................................................................................................. 67
KIẾN NGHỊ ................................................................................................ 69
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC BẢNG


Vệ sinh vú trước và sau cho bú: ................................................ 39

Bảng 3.9:

Triệu chứng sốt của bệnh nhân ................................................. 39

Bảng 3.10: Triệu chứng đỏ da ở khối tắc sữa: ............................................. 40
Bảng 3.11: Thời gian xuất hiện tắc sữa sau sinh B ..................................... 40
Bảng 3.12: Số lượng khối tắc sữa ............................................................... 41
Bảng 3.13: Kích thước khối tắc sữa khi khám lâm sàng .............................. 41
Bảng 3.14: Vị trí tổn thương ....................................................................... 42
Bảng 3.15: Liên quan giữa bên tổn thương và tay thuận: ............................ 43
Bảng 3.16: Phương pháp điều trị ................................................................ 44
Bảng 3.17: Kết quả điều trị ......................................................................... 45
Bảng 3.18: Kết quả điều trị của các phương pháp điều trị ........................... 46
Bảng 3.19: Liên quan giữa triệu chứng sốt và kết quả điều trị ................... 47
Bảng 3.20: Liên quan giữa triệu chứng đỏ da tại vị trí tắc sữa vàkết quả điều
trị .............................................................................................. 48


Bảng 3.21: Kết quả điều trị theo vị trí tổn thương ....................................... 49
Bảng 3.22: Mối liên quan giữa thời gian điều trị và triệu chứng sốt trong
trường hợp khỏi bệnh ............................................................... 50
Bảng 3.23: Mối liên quan giữa thời gian điều trị và triệu chứng đỏ da tại vị
trí khối tắc sữa trong trường hợp khỏi bệnh .............................. 51
Bảng 3.24: Mối liên quan giữa kích thước khối tắc tuyến sữa khi khám lâm
sàng với kết quả điều trị............................................................ 52


DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Hình 1.7.

Cách ngậm bắt vú của trẻ khi bú mẹ ......................................... 13

Hình 1.8.

Cho con bú lợi dụng trọng lực .................................................. 22

Hình 1.9.

Cách vắt sữa ............................................................................. 24

Hình 1.10. Áp xe vú ................................................................................... 27


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng lý tưởng nhất cho trẻ từ lúc mới sinh cho

Formatted: Font: Times New Roman, 16 pt,
Bold

Formatted

...

Formatted

...

between paragraphs of the same style, Line
spacing: 1.5 lines

...


2

ít sữa,tắc tuyến sữavà viêm vú sau sinh và nhận thức sai lầm trong nuôi

Formatted: Font: 14 pt, Font color: Auto,
Expanded by 0.2 pt

dưỡng trẻ nhỏ.

Formatted: Font: 14 pt, Font color: Auto,
Expanded by 0.2 pt

Tắc tuyến sữa sau sinh là một bệnh lí thường gặp do hệ thống ống

Formatted: Font: 14 pt, Font color: Auto

tuyến sữa bị tắc làm cho sữa không chảy ra được. Hiện tượng này thường xảy
ra ở các sản phụ trong những ngày đầu sau sinh và trong thời kỳ nuôi con
bằng sữa mẹ.
Nếu không điều trị kịp thời và đúng phương pháp người mẹ có thể bị

Formatted: Font: 14 pt, Font color: Auto

áp-xe vú. Từ đó sẽ dẫn tới các hệ lụy: mẹ mất sữa, bé không được bú sữa mẹ,

Ở phụ nữ trưởng thành kích thước và hình dạng bình thường của vú có

Formatted: Font: (Default) Times New
Roman, 16 pt, Bold

Formatted: Font: (Default) Times New
Roman, 14 pt, Bold
Formatted: Justified, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.4 li

thể thay đổi đáng kể. Khi đứng, núm vú ngang với khoảng gian sườn bốn, có
thể thấy vú trải dài từ xương ức đến đường nách trước và vùng được gọi là
đuôi nách, nơi một phần của mô vú lan vào mỗi bên nách. Cấu trúc vú gồm 3
phần: da, mô dưới da và mô vú. Trong đó mô vú gồm mô tuyến và mô đệm.
Mô vú nằm trên cân ngực, ở dưới là cơ ngực lớn,trên các cơ răng cưa
trước ở hai bên và được bao quanh bởi lớp nông và sâu của cân dưới da. Cân
ngực chỉ thâm nhập nách tại đuôi nách. Vú là một khối được nâng đỡ và treo
lên bởi các dây chằng Cooper, đây là các vách mô liên kết sợi gắn liền các lớp
sâu với các lớp nông của cân dưới da và từ đó với da. Nếu các dây chằng
Cooper bị ảnh hưởng, như một quá trình viêm hoặc tân sinh phát triển trong
khối u vú sẽ đưa đến sự co kéo da và thường được xem như dấu hiệu gián tiếp
của ung thư vú.
Quầng sắc tố chứa các tuyến bã giúp bôi trơn núm vú trong thời kỳ

Formatted: Justified, Indent: First line: 0.5",
Line spacing: Multiple 1.4 li

cho con bú. Các bó cơ trơn nằm trong da và giúp núm vú cương lên khi vú
bị kích thích.
Tuyến vú của phụ nữ có 10 - 20 thùy, sắp xếp hình nan hoa, mỗi thùy


Formatted: Justified, Space Before: 0 pt,
After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines

Ssau 2 năãm, vẫn còn 20% số phụ nữ chưa có kinh trở lại.

Formatted: Normal, Justified, Space Before: 0
pt, After: 0 pt, Line spacing: 1.5 lines, Pattern:
Clear

Muốn tăng khả năng tiết sữa của bà mẹ, cần cho bà mẹ ăn uống nghỉ
ngơi đầy đủ, hợp lí, đồng thời bà mẹ phải cho trẻ bú nhiều, bú thường xuyên
và bú đúng cách [1][7][10][11].

Hình 1.3: phản xạ Prolactin


10

Phản xạ oxytocin – cơ chế phun sữa
Oxytocin đóng vai trò quan trọng trong hoạt động tiết sữa thông qua tác
dụng làm co bóp các xoang sữa để đẩy sữa vào các ống dẫn tạo điều kiện cho

Formatted: Normal, Justified, Space Before: 0
pt, After: 0 pt, Line spacing: Multiple 1.47 li,
Pattern: Clear

trẻ bú dễ dàng. Cơ chế của hiện tượng này được tóm tắt như sau:
Kích thích do động tác bú của trẻ lên đầu vú tạo các tín hiệu thần kinh
truyền từ các đầu mút thần kinh cảm giác về não. Các tín hiệu qua thân não

trẻ bú vú bên nào nhiềuhơn thì vú đó sẽ tạo sữa nhiều hơn và to hơn bên kia.
Vì vậy, để tạo được nhiều sữa, bà mẹ cần lưu ý:
- Cần cho trẻ bú kiệt sữa hoặc vắt hết sữa ra để kích thích vú tiếp tục
tạo sữa.
- Nếu trẻ không thể bú được một vú hoặc cả hai vú thì cần phải vắt sữa
ra giúp kích thích vú tiếp tục tạo sữa [7].
Sự xuống sữa:

Formatted: Font: 14 pt, Italic, Font color: Auto

Ở người con so, sự xuống sữa vào ngày thứ 3, người con rạ ngày thứ 2

Formatted: Font: 14 pt, Font color: Auto

với các các triệu chứng sốt nhẹ, ớn lạnh, nhức đầu, khó chịu, mạch hơi

Formatted: Font: 14 pt, Font color: Auto

nhanh... Hai vú cương to và đau. Tuy nhiên, những triệu chứng này không

Formatted: Font: 14 pt, Font color: Auto

mang tính điển hình. Sau 24 giờ - 48 giờ các triệu chứng mất khi có hiện
tượng tiết sữa [11].
1.4. Hướng dẫn cách cho con bú
1.4.1. Hướng dẫn cho con bú bình thường
Luôn giữ sạch đầu vú, nhất là ở các kẽ của núm vú. Sau sinh cho con
bú sớm nhất khi có thể. Trước khi cho bú cần rửa sạch tay, dùng khăn bông
thấm nước sạch, ấm vệ sinh vú và đầu vú.
Có thể cho trẻ bú ở các tư thế khác nhau (ngồi hoặc nằm...), nhưng cần


Hình 1.57. Cách ngậm bắt vú của trẻ khi bú mẹ
1.4.2. Nuôi trẻ bằng sản phẩm thay thế sữa mẹ, cho trẻ bú bình và vú ngậm
nhân tạo
Sữa tiết ra trong những ngày đầu sau sinh là sữa non do vậy thường đặc
và sánh, nếu không cho trẻ bú sớm để giải phóng sẽ ứ đọng lại gây tắc tuyến
sữa. Việc không cho trẻ bú sớm sẽ không kích thích tiết sữa và mẹ có xu
hướng dùng sữa công thức thay thế cho sữa mẹ hơn.
Thức ăn thay thế sữa mẹ được chế biến từ nhiều loại sữa khác nhau (sữa

Formatted: Font color: Auto, English (United
States)
Formatted: Font: 14 pt, English (United
States)
Formatted: H., Space Before: 0 pt, After: 0
pt, Line spacing: Multiple 1.4 li, Tab stops: Not
at 0.38" + 0.75" + 1.48" + 1.67" + 1.77" +
1.97"
Formatted: Font: 14 pt, English (United
States)
Formatted: Font: 14 pt, English (United
States)
Formatted: Font: 14 pt, English (United
States)
Formatted: Font: 14 pt, English (United
States)

động vật, sữa đậu nành và dầu thực vật). Các loại sữa này mặc dù đã được

Formatted: Font: 14 pt, English (United

phút đến 1 giờ đầu sau mổ. Trẻ khỏe mạnh đủ tháng thường không cần ăn
thức ăn hoặc nước uống gì trước khi bà mẹ cho trẻ bú, vì vậy trẻ có thể chờ
mẹ trong một vài giờ.
 Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu
Chỉ cho trẻ bú mẹ mà không cho ăn, uống bất cứ thức ăn, nước uống nào
khác kể cả nước trắng.
 Không cho trẻ ăn bằng bình bú với núm vú nhân tạo. Nên cho trẻ ăn
bằng cốc và thìa khi cần.
 Cho trẻ bú kéo dài đến 24 tháng tuổi hoặc lâu hơn
 Bắt đầu cho trẻ ăn bổ sung khi trẻ tròn 6 tháng tuổi[7].
Formatted: Normal, Line spacing: 1.5 lines
Formatted: Font: Bold, Not Italic, Font color:
Auto, Dutch (Netherlands)