TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC MẦM NON
======

NGUYỄN THỊ ANH

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC
CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI THEO HƢỚNG TRẢI NGHIỆM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục Mầm non

Hà Nội, 2019


TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC MẦM NON
======

NGUYỄN THỊ ANH

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC
CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI THEO HƢỚNG TRẢI NGHIỆM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục Mầm non

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

ThS. VŨ KIỀU ANH


riêng tôi, trên cơ sở giúp đỡ của giáo viên hƣớng dẫn và tham khảo các tài
liệu có liên quan. Kết quả nghiên cứu của tác giả không trùng lặp với bất cứ
kết quả nghiên cứu của tác giả nào khác.
Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Hà Nội, ngày 15 tháng 5 năm 2019
Sinh viên

Nguyễn Thị Anh


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2
4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu .............................................................. 2
6. Phƣơng pháp nghiên cứu............................................................................... 2
7. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3
8. Cấu trúc đề tài ............................................................................................... 3
NỘI DUNG ....................................................................................................... 4
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KPKH
CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI THEO HƢỚNG TRẢI NGHIỆM ................................ 4
1.1. Một số khái niệm ........................................................................................ 4
1.1.1. Khoa học ................................................................................................. 4
1.1.2. Khám phá ................................................................................................ 4
1.1.3. Khám phá khoa học................................................................................. 5
1.1.4. Trải nghiệm ............................................................................................. 5
1.1.5. Khám phá khoa học theo hƣớng trải nghiệm .......................................... 5
1.2. ản chất và đặc điểm của khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6 tuổi .............. 6

1.5.1. Định hƣớng và điều kiện khám phá khoa học cho trẻ qua trải
nghiệm ............................................................................................................. 13
1.5.2. Mục tiêu tổ chức các hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6
tuổi theo hƣớng trải nghiệm ............................................................................ 13
1.5.2.1. Kiến thức ............................................................................................ 13
1.5.2.2. Kĩ năng ............................................................................................... 14


1.5.2.3. Thái độ................................................................................................ 14
1.5.3. Nội dung khám phá khoa học của trẻ 5 – 6 tuổi theo hƣớng trải
nghiệm ............................................................................................................. 14
1.5.4. Phƣơng pháp tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho 5 – 6 tuổi
theo hƣớng trải nghiệm ................................................................................... 14
1.5.4.1. Phƣơng pháp thảo luận nhóm ............................................................ 14
1.5.4.2. Phƣơng pháp trực quan – minh hoạ ................................................... 16
CHƢƠNG 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG
KHÁM PHÁ KHOA HỌC CHO TRẺ 5 – 6 TUỔI THEO HƢỚNG
TRẢI NGHIỆM............................................................................................... 18
2.1. Khái quát chƣơng trình khám phá khoa học của trẻ 5 – 6 tuổi ................ 18
2.2. Thực trạng tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6 tuổi
theo hƣớng trải nghiệm ................................................................................... 21
2.2.1 Khái quát về quá trình khảo sát thực trạng ............................................ 21
2.2.1.1. Mục tiêu, phạm vi, đối tƣợng khảo sát............................................... 21
2.2.1.2. Nội dung khảo sát............................................................................... 22
2.2.1.3. Phƣơng pháp và kĩ thuật khảo sát ...................................................... 22
2.2.2. Kết quả khảo sát .................................................................................... 23
2.2.2.1. Thực trạng tổ chức hoạt động khám phá khoa học của trẻ 5 – 6
tuổi ................................................................................................................... 23
2.2.2.2. Thực trạng nhận thức của giáo viên về học tập trải nghiệm .............. 26
CHƢƠNG 3. QUY TRÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ

KẾT LUẬN ..................................................................................................... 47
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 48
PHỤ LỤC


BẢNG KÍ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT

GDMN

: Giáo dục mầm non

KPKH

: Khám phá khoa học

ĐC

: Đối chứng

TN

: Thực nghiệm


DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Kết quả điều tra trẻ 5 – 6 tuổi đƣợc học khoa học ở trƣờng
mầm non........................................................................................ 23
Bảng 2.2. Đánh giá mức độ hứng thú của trẻ khi khám phá khoa học ........... 24
Bảng 2.3. Mức độ sử dụng các phƣơng pháp tổ chức cho trẻ học khoa

nó đƣợc ví nhƣ “Thời kì vàng của cuộc đời”. Vì vậy giáo dục mầm non tốt sẽ
là tiền đề để hình thành một cá nhân toàn diện.
Khám phá khoa học là hoạt động giáo dục rất quan trọng ở trƣờng mầm
non đặc biệt là trẻ mẫu giáo lớn, góp phần tích cực vào sự phát triển toàn diện
của trẻ - kể cả phát triển tình cảm, kĩ năng xã hội; thẩm mĩ; trí tuệ; thể chất và
ngôn ngữ. Việc tổ chức cho trẻ 5 – 6 tuổi khám phá khoa học giúp trẻ thỏa
mãn trí tò mò, nhu cầu tìm hiểu, khám phá thế giới xung quanh của trẻ, rèn
luyện khả năng quan sát tri giác và phát triển tƣ duy cho trẻ.
“Việc đổi mới phƣơng pháp dạy học ở trƣờng mầm non ngày càng đƣợc
quan tâm. Một câu hỏi đƣợc đặt ra là làm sao để phát triển tốt nhất các kĩ
năng của trẻ? Hiện nay các phƣơng pháp dạy học truyền thống không phải là
lựa chọn duy nhất và hiệu quả tốt nhất đối với trẻ. ên cạnh đó có rất nhiều
phƣơng pháp dạy học mới nhƣ dạy học tích cực, dạy học theo vấn đề…”
“Dạy học theo hƣớng trải nghiệm là một xu hƣớng dạy học có nhiều ƣu
điểm, hợp lí và đạt hiệu quả cao trong quá trình dạy và học qua đó kích thích
đƣợc các tiềm năng trí tuệ của trẻ. Hoạt động theo hƣớng trải nghiệm trẻ đƣợc
tiếp thu và nhận thức các vấn đề về tự nhiên và xã hội thông qua các hoạt
động mà trẻ đƣợc tham gia và đặc biệt học thông qua các giác quan, cảm giác
và chúng muốn sờ, nếm, ngửi, nghe và thử nghiệm mọi thứ ở xung quanh. Trẻ
thực sự ham học hỏi và thể hiện nó bằng hàng loạt các câu hỏi“Vì sao?” “Tại
sao?”, môi trƣờng tự nhiên lúc này với trẻ trở thành một nguồn hứng thú vô
cùng, vô tận với trẻ. Đó là điều kiện thuận lợi để trẻ tiếp thu nguồn tri thức
của nhân loại và phát triển trí tuệ của mình. Tuy nhiên, quá trình cho trẻ khám
phá khoa học vẫn còn nhiều hạn chế, nội dung khám phá đơn giản, nhàm

1


chán, phƣơng pháp tổ chức không hấp dẫn, lôi cuốn trẻ… nên không mang lại
hiệu quả cao.”

phản ánh những quy luật khách quan của thế giới bên ngoài cũng nhƣ các
hoạt động tinh thần ở con ngƣời, giúp con ngƣời có khả năng cải tạo thế giới
thực hiện”.[11]”
Theo từ điển giáo dục, khoa học là lĩnh vực hoạt động của con ngƣời
nhằm tạo ra và hệ thống hóa những tri thức khách quan về thực tiễn, là một
trong những hình thái ý thức xã hội bao gồm cả hoạt động để thu hái kiến
thức mới lẫn cả kiến thức của hoạt động ấy, tức là toàn bộ những tri thức
khách quan làm nên nền tảng của một bức tranh về thế giới.
1.1.2. Khám phá
“Khám phá là một hoạt động tìm kiếm, xem xét, điều tra hoặc trải
nghiệm dựa trên những số liệu, tài liệu, kiến thức… đạt được từ các thí
nghiệm nghiên cứu khoa học để phát hiện ra những cái mới về bản chất sự
vật, về thế giới tự nhiên và xã hội, và để sáng tạo phương pháp phương tiện kĩ
thuật mới cao hơn, giá trị hơn.”
Theo GS. Vũ Cao Đàm, “khám phá là một hoạt động trong nghiên cứu
khoa học nhằm nhận ra cái vốn có (phát hiện) quy luật xã hội, vật thể, hiện
tượng và nhận ra cái vốn có (phát minh) quy luật tự nhiên, từ đó có thể tạo ra
cái chưa từng có mới về nguyên lí kĩ thuật và có thể áp dụng được (sáng
chế)”[5].
4


Trong quyển“ Từ điển Tiếng Việt” của viện ngôn ngữ học do Hoàng Phê
chủ biên: Khám phá đó là tìm thấy, phát hiện cái ẩn giấu, những bí mật[11]
1.1.3. Khám phá khoa h c
Theo quyển Các hoạt động KPKH của trẻ Mầm non do Trần Thị Ngọc
Trâm – Nguyễn Thị Nga chủ biên, “KPKH với trẻ nhỏ là quá trình tích cực
tham gia hoạt động thăm dò, tìm hiểu thế giới tự nhiên. Đó là quá trình quan
sát, so sánh, phân loại, thử nghiệm, dự đoán, suy luận, thảo luận, giải quyết
vấn đề, đưa ra quyết định…”[17]


1.2. ản chất và đ c điểm củ khám phá kho học cho tr 5 – 6 tuổi
khám phá khoa học

.

Hoạt động khám phá khoa học cho trẻ em là quá trình tác động vào đối
tượng cụ thể nhằm chiếm lĩnh tri thức về thế giới xung quanh một cách phù
hợp với trẻ em. Trong quá trình đó, trẻ được hình thành các kĩ năng quan sát,
so sánh, phân loại, dự đoán, xây dựng giả thuyết, thử nghiệm, thảo luận, chia
sẻ và tiếp nhận thông tin… hình thành ở trẻ nền tảng và kiến thức phong phú.
Hoạt động khám phá khoa học cho trẻ em được tổ chức theo chủ đề, nội
dung của hoạt động xuất phát từ nhu cầu và hứng thú của trẻ. Giáo viên cần
phải xây dựng một môi trường cho trẻ hoạt động phong phú, hấp dẫn đặc biệt
là môi trường trải nghiệm để giúp trẻ phát triển năng lực khám phá và thái độ
với hoạt động học.
Đ

5 – 6 tuổi

1.2.2.1. Học tập qua tìm tòi khám phá và trải nghiệm thực tế
Học tập thông qua sinh hoạt hàng ngày, khi tiếp xúc trực tiếp với sự vật
hiện tượng xung quanh, trong quá trình giao tiếp với người lớn và các bạn,
thông qua các hoạt động của trẻ… là một trong những con đường hình thành
tri thức của trẻ về khoa học một cách đạt hiệu quả tốt nhất. Việc trẻ KPKH
được thực hiện bằng cách tạo điều kiện cho trẻ có nhiều cơ hội tiếp cận với
các đối tượng. Trẻ được sử dụng tối đa các giác quan và sự vận động của cơ
thể để tìm tòi, trải nghiệm và khảo sát đối tượng dựa trên vốn kinh nghiệm
của trẻ.
1.2.2.2. Giáo dục về tư duy, suy luận, logic

nhớ. Những gì tôi làm, tôi sẽ hiểu”. Tư tưởng này thể hiện tinh thần chú trọng
học tập từ trải nghiệm và việc làm. Ở phương Tây, Aristotle (384 – 332 TCN)
cho rằng: “Những điều chúng ta phải học trước rồi mới làm, chúng ta học
thông qua làm việc đó”[21].”
Trong tác phẩm “Dân chủ và giáo dục” của Jonh Deway viết “ Một
lượng thật nhỏ kinh nghiệm còn tốt hơn cả một tấn lí thuyết đơn giản chỉ bởi
vì chỉ có trong kinh nghiệm lí thuyết mới có được ý nghĩa sống động và có
thể kiểm chứng. Một kinh nghiệm giản đơn, dù là một kinh nghiệm vô cùng
tầm thường, cũng có thể sinh ra và chuyên chở mọi lí thuyết (hoặc nội dung
trí tuệ), song một lí thuyết mà tách rời khỏi một kinh nghiệm thì dứt khoát
không thể lĩnh hội được, ngay cả xét nó là lí thuyết. Nó có khuynh hướng trở
thành một công thức đơn thuần về ngôn từ, một tập hợp những khẩu lệnh
7


được dùng để biến tư duy, khả năng đích thực tạo ra lý thuyết, trở nên không
cần thiết và bất khả” [10].
“Giáo dục trải nghiệm theo Jonh Deway là quá trình người học tiếp thu,
lĩnh hội những kiến thức trong thực tiễn cuộc sống, Jonh Deway đề cao vai
trò của kinh nghiệm thực tiễn hơn là những lí thuyết. Lý thuyết hoàn toàn là
một lí thuyết suông khi không được gắn với thực tiễn.”
Mô hình học tập của Deway được trình bày trong cuốn sách “Kinh
nghiệm và giáo dục (Experience and Education)” xuất bản năm 1983 của
mình. Deway cho rằng người học (từ nhà trẻ cho đến đại học) không phải là
ngôi nhà trống rỗng chờ đợi được làm đầy kiến thức. Thay vào đó, ông cho
rằng người học nhận thức dựa trên thực tế thông qua tư duy lí luận, và học tập
dựa trên kinh nghiệm chính là cây cầu cầu nối giữa lí thuyết với thực hành,
thực tế. Mô hình học tập của Deway được thể hiện như sau:

Thúc đẩy

thì trẻ phải đƣợc trải nghiệm trực tiếp khi tham gia vào hoạt động học tập cụ
thể, trẻ sử dụng tối đa các giác quan và kinh nghiệm vốn có của mình để học
tập. Học tập trải nghiệm không đơn thuần là thực hiện một hoạt động mà còn
là quá trình để tự chiếm lĩnh kiến thức, ghi nhớ và vận dụng các tình huống
khác nhau… Khi trải nghiệm trẻ có thể phân tích, so sánh, phản hồi một cách
trung thực về sự vật, hiện tƣợng, tất yếu sẽ xảy ra việc mọi sai lầm cá nhân
đều đƣợc nhìn nhận, thậm chí nó còn có giá trị.
Nhƣ vậy, trong học tập trải nghiệm cần ý thức rằng sự thất bại là để sửa
đổi các ý tƣởng và thói quen không tốt, hoặc những kinh nghiệm không đúng
đã tồn tại trong bản thân trẻ. Giáo viên phải luôn khuyến khích học sinh trải
nghiệm, tự phát hiện ra kiến thức mới và chấp nhận những kết quả sai lầm
trong quá trình hình thành kinh nghiệm.”
1.3.2.3. Hướng đến sự phát triển năng lực và kĩ năng xã hội
Học tập trải nghiệm giúp trẻ không những có đƣợc năng lực thực hiện
mà còn có những trải nghiệm về cảm xúc, ý chí và nhiều trạng thái tâm lí
khác, học để chú ý đến những quy trình, động tác, kết quả chung cho mọi trẻ
nhƣng học tập trải nghiệm chú ý gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân.
1.3.2.4. Học tập dựa vào trải ngiệm là một quá trình liên tục dựa vào kinh
nghiệm

9


Trong học tập dựa vào trải nghiệm, kiến thức liên tục bắt nguồn và thử
nghiệm của ngƣời học, nó căn cứ vào kinh nghiệm. Điều này có ý nghĩa quan
trọng đối với giáo dục, bởi tất cả những gì học tập trƣớc đó sẽ đƣợc tái học
tập. Trong học tập dựa vào trải nghiệm, học sinh khi tham gia vào mọi tình
huống học tập đều ít nhiều có ý về chủ đề, nội dung học tập; nhiệm vụ của
giáo viên không chỉ để là đƣa ra các ý tƣởng mới, mà còn để vứt bỏ hoặc sửa
đổi những ý tƣởng cũ. Nếu quá trình giáo dục bằng cách đƣa ra niềm tin và

tham gia hoạt động.
1.3.3.2. Đảm bảo trẻ được tiếp xúc với đối tượng trong môi trường tự nhiên –
xã hội
Để trẻ tiếp xúc với đối tượng một cách chính xác, chủ động, tích cực trẻ
có thể: sờ mó, ngửi, nhìn, nghe, nếm… các sự vật hiện tượng trong môi
trường thực tiễn. Nhờ các giác quan mà trẻ cảm nhận được sự vật, hiện tượng
từ những thuộc tính đơn lẻ như: màu sắc, mùi vị, độ rắn… đến những thuộc
tính có mối liên hệ với nhau giữa sự vật hiện tượng này với sự vật hiện tượng
khác.
1.3.3.3. Đảm bảo đề cao sự hứng thú của trẻ trong học tập
Để đảm bảo cho trẻ hứng thú trong hoạt động học tập trải nghiệm chính
là sự hấp dẫn của nội dung tri thức, được thực hiện ở tính mới mẻ, tính xúc
cảm và khả năng điều khiển hành vi của nó. Tính mới mẻ và mức độ phù hợp
của tri thức sẽ kích thích hứng thú, thỏa mãn tính tò mò và ham hiểu biết ở
trẻ. Kiến thức cho trẻ phải thực sự có giá trị: đó là những đối tượng mà trẻ
quan tâm, những khía cạnh của đối tượng gây được hấp dẫn nhất đối với trẻ
và việc cung cấp tri thức đến tri thức cho trẻ không được khô cứng…
1.3.3.4. Đảm bảo đề cao tính sáng tạo của trẻ trong quá trình trải nghiệm
Trong học tập dựa vào trải nghiệm, giáo viên sẽ thiết kế, tổ chức, hướng
dẫn các hoạt động học tập độc lập của cá nhân hoặc theo nhóm để trẻ trải
nghiệm tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, đạt được các mục tiêu về kiến
thức, kĩ năng, thái độ theo chương trình. Giáo viên luôn là người đảm bảo tổ
chức, thiết kế hoạt động phù hợp để phát huy khả năng sáng tạo của trẻ trong
hoạt động học của mình. Bằng việc sử dụng tối đa các giác quan và kinh
nghiệm vốn có của mình trẻ có thể trao đổi, thảo luận, tranh luận trong khi trải
nghiệm để giải quyết nhiệm vụ được giao.
1.4. Đ c điểm củ tr 5 – 6 tuổi
4

Đ

tập trung vào một đối tượng trong khoảng thời gian dài, tư duy bằng từ và
ngôn ngữ bên trong xuất hiện. Cảm giác nhạy cảm hơn người lớn.
Ngoài ra, trẻ ở lứa tuổi này thích nghi, chống trọi với những biến đổi khí
hậu và môi trường rất tốt. Điều này, giúp cho hoạt động trải nghiệm diễn ra
thuận lợi.”
4

Đ

p

“Học mà chơi, chơi mà học” là đặc điểm của lứa tuổi này. Học theo
nghĩa là chơi theo một trình tự hành động gần giống như học, bởi lẽ hoạt động
chủ đạo của trẻ 5 – 6 tuổi là hoạt động vui chơi. Đối tượng của “tiết học” là
những kiên thức rất cụ thể, trực quan, sinh động. Trình tự các hoạt động học
tập diễn ra giống với tiết học, nhưng không căng thẳng, nghiêm ngặt như tiết
học. Một tiết học vẫn đầy đủ các bước lên lớp như: ổn định lớp, tiến hành tiết
dạy, kết thúc tiết dạy (củng cố bài)… Những chức năng tâm lí diễn ra trong “
12


tiết học” giống như tiết học ở lớp một, học sinh phải chú ý nghe cô hướng
dẫn, giảng giải, phải sử dụng các hình thức nhớ, các thao tác tư duy diễn ra
theo yêu cầu của tiết học.
“Giáo viên tạo nhiều cơ hội cho trẻ khám phá tính chất của đối tượng
bằng tất cả các giác quan, chú trọng sử dụng các phương pháp dạy học tích
cực (thí nghiệm, trò chơi, giải quyết vấn đề…) để trẻ hiểu được tích chất, đặc
điểm, lợi ích, môi liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng trong thế giới xung
quanh thông qua những hoạt động của chính trẻ.”
1.5. Lý luận về tổ chức các hoạt động khám phá kho học cho tr 5 – 6

vụ…
Ngoài ra, còn có các kĩ năng tích hợp như: Toán, Tạo hình, Âm nhạc,
Văn học…
1.5.2.3. Thái độ
Giáo dục trẻ có thái độ nghiêm túc khi tham gia hoạt động trải nghiệm,
thể hiện tinh thần, thái độ, tình cảm đúng đắn với bản thân, tự nhiên xã hội.
1.5.3. N i dung khám p

– 6 tuổi

nghi m
“- Nội dung khám phá khoa học tự nhiên: bao gồm các sự vật hiện tượng
của giới vô sinh (ánh sáng, nước, không khí …) và giới hữu sinh (động vật,
thực vật, con người…). Thiên nhiên rất đa dạng về cấu tạo, về môi trường
sống …
- Nội dung khám phá xã hội: là các hoạt động tìm hiểu về: bản thân, gia
đình, cộng đồng, nghề nghiệp, trƣờng mầm non, và các lễ hội ở địa phƣơng.
Nội dung cho trẻ khám phá khoa học theo hƣớng trải nghiệm cần phù hợp với
lứa tuổi. Những điều này sẽ là nền tảng giúp trẻ hoàn thiện các hoạt động khó
hơn ở cấp bậc tiếp theo.”
1.5.4

ổ
m

– 6 tuổi

1.5.4.1. Phương pháp thảo luận nhóm

14