nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
11/2010

3 ts. nguyễn thị vân anh *
1. Tng quan h thng phỏp lut hin
hnh v bo v quyn li ngi tiờu dựng
Vit Nam
Trong mi quan h mua bỏn hng hoỏ,
dch v gia t chc, cỏ nhõn kinh doanh
(thng nhõn) vi ngi mua hng hoỏ, dch
v (ngi tiờu dựng) phc v cho nhu cu
tiờu dựng, ngi tiờu dựng thng v trớ
yu th. Nguyờn nhõn l do ngi tiờu dựng
thng b hn ch v thụng tin, v kin thc
chuyờn mụn, v kh nng m phỏn hp
ng v kh nng t bo v mỡnh. Bi vy,


Vo nhng nm 90 ca th k XX, khi
Vit Nam bt u chuyn t nn kinh t k
hoch hoỏ tp trung sang c ch th trng
nh hng xó hi ch ngha, chớnh sỏch phỏt
trin kinh t hng hoỏ nhiu thnh phn c
ỏp dng ó khuyn khớch cỏc thnh phn kinh
t t ch trong sn xut kinh doanh do ú
ngi tiờu dựng cú iu kin tt hn trong
vic la chn v s dng hng hoỏ, dch v.
Tuy nhiờn, bờn cnh nhng mt tớch cc, nn
kinh t th trng ó ny sinh khụng ớt nhng
hnh vi vi phm nghiờm trng quyn, li ớch
chớnh ỏng ca ngi tiờu dựng, gõy bt n
cho nn kinh t v cho xó hi. Hng gi, hng
nhỏi hin din khỏ nhiu, hin tng thng
nhõn cõn, o sai tng i ph bin Bi
* Ging viờn chớnh Khoa phỏp lut kinh t
Trng i hc Lut H Ni nghiªn cøu - trao ®æi
4


bảo vệ người tiêu dùng
Hiện nay, các văn bản quy phạm pháp
luật trực tiếp bảo vệ người tiêu dùng là Pháp
lệnh bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và
Nghị định của Chính phủ số 55/2008/NĐ-CP
ngày 24/4/2008 hướng dẫn thi hành Pháp
lệnh bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (Nghị
định này thay thế cho Nghị định của Chính
phủ số 69/2001/NĐ-CP ngày 2/10/2001).
Các quy định trong hai văn bản quy phạm
pháp luật nói trên đã trực tiếp bảo vệ quyền
lợi người tiêu dùng qua việc: Đưa ra định
nghĩa về người tiêu dùng; quy định quyền và
trách nhiệm của người tiêu dùng; quy định
nghĩa vụ của nhà sản xuất, kinh doanh hàng
hoá, dịch vụ; quy định cơ chế khiếu nại, khởi
kiện của người tiêu dùng khi bị xâm phạm
quyền, lợi ích hợp pháp; quy định các biện
pháp xử lí vi phạm pháp luật bảo vệ quyền lợi
người tiêu dùng; quy định trách nhiệm quản lí
nhà nước về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng,
thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật
về bảo vệ người tiêu dùng.
1.2. Các quy định gián tiếp điều chỉnh
vấn đề bảo vệ người tiêu dùng
Các văn bản quy phạm pháp luật trong
nhóm này quy định những vấn đề sau:
a. Ghi nhận các nguyên tắc chung về bảo
vệ quyền lợi người tiêu dùng được thể hiện
trong Hiến pháp năm 1992, Bộ luật dân sự

nc ta v cụng tỏc bo v ngi tiờu dựng v
l c s quan trng cho vic xõy dng cỏc c
ch phỏp lớ c th bo v ngi tiờu dựng
mt cỏch tớch cc v hiu qu.
Sau Hin phỏp, B lut dõn s nm 2005
l o lut chung nht iu chnh cỏc quan
h, cỏc giao dch trong i sng dõn s trong
ú cú mi quan h gia ngi tiờu dựng vi
thng nhõn. Chng XVIII (v hp ng
dõn s thụng dng) v Chng XXI (trỏch
nhim bi thng thit hi ngoi hp ng)
ca phn III B lut dõn s nm 2005 cú mt
s quy nh liờn quan n trỏch nhim hp
ng v trỏch nhim bi thng thit hi
ngoi hp ng ỏp dng cho cỏc giao dch
gia thng nhõn vi ngi tiờu dựng.
Thụng qua nhng quy nh ny, B lut dõn
s ó xỏc nh nhng trỏch nhim c bn
ca ngi bỏn hng hoỏ, cung ng dch v
trong vic bo m li ớch ca ngi tiờu
dựng bao gm trỏch nhim hng dn v
cung cp thụng tin, trỏch nhim bo m
cht lng hng hoỏ, trỏch nhim bo hnh,
trỏch nhim bi thng thit hi.
b. Quy nh chung v kim soỏt s gia
nhp th trng v iu tit hot ng trờn
th trng ca cỏc thng nhõn. Cỏc quy
nh ny to ra c ch phỏp lớ m bo cho
bt kỡ hng hoỏ, dch v no c cung ng
ti ngi tiờu dựng phi cú ch th chu

chc tớn dng nm 1997, Lut in lc nm
2004, Phỏp lnh bu chớnh, vin thụng nm
2000 (c thay th bng Lut bu chớnh
nm 2010), Lut chng khoỏn nm 2006,
Lut du lch nm 2005.
d. Quy nh v cỏc thit ch bo v
ngi tiờu dựng. Phỏp lut bo v quyn li
ngi tiờu dựng hin nay ó cú nhiu quy
nh v trỏch nhim v s tham gia ca cỏc
thit ch thc thi phỏp lut trong lnh vc
ny.
(4)
Cỏc thit ch ny l b phn quan
trng m bo thc thi h thng phỏp lut v nghiªn cøu - trao ®æi
6

t¹p chÝ luËt häc sè
11/2010

bảo vệ người tiêu dùng. Nếu thiếu các thiết
chế thực thi thì pháp luật bảo vệ quyền lợi

pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng,
hiện nay phải căn cứ vào các quy định trong
Bộ luật hình sự; Pháp lệnh xử lí vi phạm
hành chính; Các nghị định của Chính phủ về
xử lí vi phạm hành chính trong từng lĩnh vực
chuyên ngành, Bộ luật dân sự và Bộ luật tố
tụng dân sự.
2. Hạn chế chủ yếu của hệ thống pháp
luật Việt Nam hiện hành về bảo vệ người
tiêu dùng
(7)

Thứ nhất, hệ thống pháp luật hiện hành
về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng mặc dù
đã được Nhà nước quan tâm, ban hành, sửa
đổi nhưng vẫn còn thiếu tính cụ thể gây khó
khăn cho việc triển khai trong thực tế.
Tính chưa cụ thể, rõ ràng thể hiện trong
nhiều quy định của hệ thống pháp luật về
bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đặc biệt là
trong các quy định về quyền, trách nhiệm
của người tiêu dùng cũng như trong các quy
định về trách nhiệm của thương nhân.
Chương II Pháp lệnh bảo vệ quyền lợi người
tiêu dùng liệt kê các quyền của người tiêu
dùng, thoạt nhìn có vẻ như đầy đủ theo
hướng dẫn bảo vệ người tiêu dùng của Liên
hợp quốc nhưng thực tế rất khó cho người
tiêu dùng Việt Nam với trình độ không đồng
đều và nhìn chung nhận thức còn hạn chế để

dùng trong các vấn đề: đăng kí tiêu chuẩn
chất lượng hàng hoá; thông tin, quảng cáo
chính xác và trung thực về hàng hoá, dịch
vụ; giải quyết kịp thời mọi khiếu nại của
người tiêu dùng về hàng hoá, dịch vụ của
mình không đúng tiêu chuẩn, chất lượng, giá
cả đã công bố hoặc hợp đồng đã giao kết.
Các quy định này quá chung chung, chưa thể
hiện rõ những hành vi thương mại không
lành mạnh, không công bằng nào gây bất lợi
cho người tiêu dùng sẽ bị cấm đối với
thương nhân cũng như trách nhiệm của
thương nhân trong việc cung cấp thông tin
về hàng hoá, dịch vụ cho người tiêu dùng
hay trách nhiệm của thương nhân khi sử
dụng các điều kiện giao dịch chung hay khi
giao kết hợp đồng theo mẫu. Đây là những
vấn đề nảy sinh khá phổ biến trong thực tiễn
nhưng với những quy định hiện hành của
pháp luật thì quyền lợi của người tiêu dùng
khó được đảm bảo.
Thứ hai, quy định pháp luật về bảo vệ người
tiêu dùng trong các văn bản còn trùng lặp,
mâu thuẫn với nhau và tỏ ra không đồng bộ.
Như trên đã trình bày, hiện nay việc bảo
vệ quyền lợi người tiêu dùng được quy định
trong nhiều văn bản pháp luật. Trong một
số trường hợp, do các quy định về hành vi
thương mại cụ thể được quy định trùng lặp
trong nhiều văn bản dẫn đến khi thương

giá trị lô hàng vi phạm. Tuy nhiên, theo
khoản 4 Điều 15 Nghị định của Chính phủ
số 45/2005/NĐ-CP ngày 6/4/2005 quy định
về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh
vực y tế thì hành vi không công bố tiêu nghiên cứu - trao đổi
8

tạp chí luật học số
11/2010

chun v sinh an ton thc phm b pht tin
t 2 triu ng n 6 triu ng.
Cỏc quy nh trựng lp v mõu thun ny
s gõy khú khn cho c quan qun lớ nh
nc trong vic xỏc nh thm quyn v mc
x lớ cỏc hnh vi vi phm ca thng nhõn
trong nhng ngnh, lnh vc c th.
T vic phõn tớch mt s quy nh nờu
trờn cho thy gia cỏc vn bn khỏc nhau
thuc cỏc lnh vc khỏc nhau cng cú mc
bo v ngi tiờu dựng khỏc nhau, do ú

tiờu dựng bo v quyn li, khc phc
nhng im yu ca mỡnh trong quan h
giao dch vi thng nhõn trờn th trng. Vớ
d, cha quy nh c c ch gii quyt
cỏc khiu ni, tranh chp gia ngi tiờu
dựng vi thng nhõn mt cỏch hu hiu
ngi tiờu dựng t bo v mỡnh, cha cú quy
nh v trỏch nhim ca thng nhõn i vi
sn phm khụng an ton cho ngi s dng
cng nh cha cú nhng quy nh to iu
kin cho t chc bo v ngi tiờu dựng hot
ng cú hiu qu
Th t, h thng ch ti ỏp dng i vi
cỏc hnh vi vi phm quyn li ngi tiờu
dựng cũn bt hp lớ.
Nh phn trờn ó trỡnh by, hin nay,
ch ti ỏp dng i vi cỏc hnh vi vi phm
ca thng nhõn i vi ngi tiờu dựng
gm: ch ti hnh chớnh, ch ti hỡnh s, ch
ti dõn s. Cỏc ch ti ny ang tn ti mt
s im cha phự hp bo v li ớch ca
ngi tiờu dựng. C th l:
Vic truy cu trỏch nhim hỡnh s i
vi cỏc ch th cú hnh vi vi phm quyn li
ca ngi tiờu dựng mi ch tp trung vo
mt s hnh vi nh: qung cỏo gian di,
la di khỏch hng trong vic cõn, o, nghiên cứu - trao đổi

hng hoỏ ó khụng c xỏc nh cõn, o,
ong sai l hnh vi vi phm do ú khụng quy
nh v ch ti x lớ. Trong mt s trng
hp vi phm, mc x pht cũn nh, khụng
tng xng vi li nhun m doanh nghip
thu c nờn trong thc t nhiu doanh
nghip chp nhn b pht vi phm. Mt
khỏc, phỏp lut Vit Nam hin hnh cha
cho phộp c quan bo v ngi tiờu dựng ỏp
dng cỏc ch ti th hin tớnh c thự, phự
hp phũng nga, rn e hnh vi vi phm
quyn li ngi tiờu dựng nh: cụng b cụng
khai v hnh vi vi phm trờn cỏc phng tin
thụng tin i chỳng, buc ỡnh ch hoc tm
ỡnh ch hot ng kinh doanh ngnh ngh
cú hnh vi vi phm phỏp lut, truy thu li
nhun bt hp phỏp. õy l nhng ch ti rt
hu hiu c ghi nhn trong phỏp lut ca
nhiu quc gia.
(8)

Th nm, phỏp lut hin hnh ó to ra
kh nng chng chộo, mõu thun v thm
quyn ca cỏc c quan tham gia cụng tỏc bo
v ngi tiờu dựng dn n cha to ra mt
c ch phi hp v phõn cụng trỏch nhim rừ
rng gia cỏc c quan cú thm quyn trong
cụng tỏc bo v ngi tiờu dựng.
Cn c vo cỏc quy nh trong cỏc o
lut v cỏc vn bn cú liờn quan ti cụng tỏc
tạp chí luật học số
11/2010

quan tham gia cụng tỏc bo v quyn li
ngi tiờu dựng s b mõu thun, chng chộo
v thm quyn n mc no.
Mt khỏc, phỏp lut hin hnh cha to
ra c ch phi hp v phõn cụng trỏch nhim
rừ rng gia cỏc c quan cú thm quyn
trong cụng tỏc bo v ngi tiờu dựng. Ngh
nh ca Chớnh ph s 55/2008/N-CP cng
mi ch quy nh chung chung l: Mi t
chc v cỏ nhõn cú trỏch nhim tin hnh,
phi hp kp thi cỏc hot ng bo v
quyn li ngi tiờu dựng (iu 34) nhng
cha quy nh rừ rng trỏch nhim phi hp
ca cỏc c quan ú nh th no bo v
quyn li ngi tiờu dựng mt cỏch hiu
qu. Do ú, cỏc v vic vi phm quyn li
ngi tiờu dựng khụng c phỏt hin v x
lớ mt cỏch kp thi, trit dn ti vic b
lt nhiu hnh vi vi phm. Vỡ th, Cc qun
lớ th trng B cụng thng ó tng phn
ỏnh rng: Hin nay, trong lnh vc kim
tra, kim soỏt hng hoỏ lu thụng trờn th
trng, bo m quyn li ngi tiờu dựng
ó cú hng chc c quan khỏc nhau. Tuy
nhiờn, vn cũn tỡnh trng, khi cú cụng thỡ lc

ngi tiờu dựng cỏch õy vi chc nm, quy
nh trc tip cỏc vn quan trng bo
v ngi tiờu dựng bờn cnh khỏ nhiu vn
bn phỏp lut khỏc quy nh nhng vn
cú liờn quan. Vit Nam, nh ó trỡnh by
trờn, h thng phỏp lut hin hnh v bo v
ngi tiờu dựng c bit l Phỏp lnh bo v
quyn li ngi tiờu dựng nm 1999 cũn
nhiu bt cp, cha phi l ch da phỏp lớ
vng chc ngi tiờu dựng cú th t bo
v quyn li ca mỡnh.
cú c s phỏp lớ quy nh y ,
c th hn v quyn, ngha v ca ngi
tiờu dựng, v trỏch nhim ca t chc, cỏ
nhõn kinh doanh hng hoỏ, dch v i vi nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
11/2010

11

ngi tiờu dựng, v trỏch nhim ca t


(1).Xem: inh Th M Loan, Hon thin phỏp lut
bo v ngi tiờu dựng, ngun: www.thuongtruong.com/
trang-chu/phap luat/332-hoan-thien-phap-luat-bao-ve-
nguoi-tieu-dung.html.
(2).Xem: MUTRAP, Bỏo cỏo r soỏt, h thng hoỏ cỏc
quy nh hin hnh v bo v ngi tiờu dựng, tr. 9.

(3).Xem: Ngh nh ca Chớnh ph s 89/2006/N-CP
ngy 30/9/2006 v nhón hng hoỏ v Thụng t s
09/2007/TT-BKHCN ngy 06/04/2007 hng dn thi
hnh mt s iu ca Ngh nh s 89/2006/N-CP
(Thụng t ny c b sung bi Thụng t s
14/2007/TT-BKHCN ngy 25/07/2007).
(4). Cỏc vn bn quy nh v chc nng, nhim v
ca cỏc c quan thc thi phỏp lut bo v ngi tiờu
dựng phi k n: Ngh nh s 06/2006/N-CP ngy
9/1/2006 quy nh Cc qun lớ cnh tranh l c quan
giỳp B trng B cụng thng thc hin qun lớ nh
nc v bo v quyn li ngi tiờu dựng; Quyt nh
s 1211/2000/Q-BTM ngy 22/8/2000 ca B
trng B thng mi v vic giao chc nng, nhim
v ca thanh tra chuyờn ngnh thng mi cho lc
lng qun lớ th trng; Ngh nh s 55/2008/N-CP
ngy 24/4/2008 quy nh v quyn v ngha v ca t
chc bo v ngi tiờu dựng
(5). Bao gm cỏc c quan sau: Cc qun lớ cnh tranh
(B cụng thng); Cc qun lớ th trng (B cụng
thng); Cỏc chi cc, i qun lớ th trng cỏc a
phng; Cc an ton v sinh thc phm (B y t);