Sachdientu.edu.vn
1
LỜI MỞ ĐẦU
Trong những năm trước đây ,nội dung đào tạo lý luận trong các trường
đại học hầu như chỉ bó hẹp trong các bộ môn khoa học Mac-Lênin ,chưa coi
trọng việc nghiên cứu các trào lưu khác và tiếp nhận những thành tựu khoa
học của thế giới.Hậu quả là phần lớn sinh viên thiếu sự hiểu biết rông rãi về
kho tàng tri thức của loài người dẫn đến phát triển về nhận thức bị hạn chế chỉ
biết nhận thưc về chủ nhĩa Mac-Lênin một cách cứng nhắc không biết kết hợp
với những tri thức của nhân loại nhăm vận dụng linh hoạt trong thực tế.
Vì thế trong những năm gần đây công tác nghiên cứu và giảng dạy môn
triết hoc đang co những sự đổi mới.
Nho giáo là một học thuyết triết họcvà chính trị-xã hội lơn nhất tron
glịch sử triết học Trung Hoa cổ đại .Mặc dù ra đời rất sớm nhưng học thuyết
Nho giáo đã sớm phát hiện ra vấn đề con người, bàn nhiều về con người , đặc
biệt đề cập khá sâu đén quan niện về con người và đào tạo con người . Đây là
một trong những nội dung chủ yếu của học thuyết Nho giáo.
Nho giáo dã du nhập và tồn tại ở Việt Nam gần 2000 năm , đã có tắc
dụng to lớn đối với xã hội và con người nước ta trong lich sử, đồng thời cũng
để lại những ảnh hưởng khá sâu đạm đen xã hội và con người Việt Nam hiện
nay.Vì vậy nghiên cứu quan niệm về con người và đào tạo con người của Nho
giáo có ý nghĩa cấp thiết trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo con người trong
giai đoạn hiện nay.
Tình hình nghiên cứu đề tài:
Xung quanh vấn đề con người và đào tạo con người trong Nho giáo đã
đươc trình bày trong một số cuốn sách như:”Lịch sử tư tưởng Trung Quốc”,’L
ịch sử triết học Trung Quốc”,”Lịch sử tư tưởng Viẹt Nam”,” Đại cương triết
học Trung Quốc-Nho giáo”,”Nho giáo xưa và nay”, “Nho gáo Việt Nam”…
Sachdientu.edu.vn
2
Tuy nhiên trong các tài liệu trên các tác giả chủ yếu có tính giới thiệu

miên giữa các nước chư hầu kéo dài suốt thời kì Xuan Thu và chiến quốc.Có
thể nói trong lịch sử Trung hoa chua có thời kì nào chiến tranh sảy ra liên
miên kéo dài như thời kỳ này.Thời kỳ “vương đạo suy đồi”,”bá đạo nổi
lên”khắp nơi;nớưc lớn đánh nước nhỏ nước mạnh đánh nước yếu,nước nào
cũng muốn ngoi lên giữ địa vị thiên tử.
Theo ghi chép đê lại từ thời Xuân Thu,quy mô các cuộc chiến tranh
ngày càng mở rộng,số cuộc chiến tranh ngày càng tăng lên.Chiến tranh Tần –
Tấn sảy ra 18 lần,Tấn -Sở 3 lần đại chiến ,Nô-Sở đánh lẫn nhau 23 lần,Tề-Lỗ
34 lần ,Tống-Trịnh giao tranh 39 lần số lượng chiến tranh thật là khủng khiếp.
Các cuộc chiến tranh kéo dài gần năm thế kỷ ấy đã gây bao thảm cảnh
lầm than đói khổ,cảnh chém giết chia ly , đau thương cho mọi nhà ,mọi người
;làm cho kỷ cương phép nước không còn ,lòng người ly tấn.
Chính nguyên nhân thời đại đó đã làm cho nhiều nhà tư tưởng xuất
hiện.Ai nấy đèu muốn đưa ra được đ,học đường lối học thuyết của mình nhằm
cứu vãn tình hình xã hội.Trong nước xuất hiện nhữnh trung tâm như “Tắc hạ”
Sachdientu.edu.vn
4
của nước Tề,những tụ điểm tập hợp nhiều kẻ sĩ như nhà “Mạnh Thường
Quân”.Lịch sử gọi thời kỳ này là thời kỳ “bách gia chu tử”(trăm nhà trăm
thầy),”bách gia tranh minh”(trăm nhà tranh tiếng).
Chính trong quá trình tranh minh đó đã sản sinh ra những nhà tư tưởng
vĩ đại hình thành nên những hệ thống triết học khá hoàn chỉnh như: Mặc
gia,Pháp gia , Đạo gia,Nho gia
Trong đó nổi bật là Nho gia một phái tập chung giải quyết nhiều vấn đề
về con người.
b. Nguyên nhân truyền thống:
Nếu như triết học phương Tây tập chung giải quyết vấn đề cơ bản của
triết học,vấn đè thế giớ quan thì triết học Trung Hoa cổ đại từ trước thời Xuân
Thu,chiến quốc dã chú ý đến vấn đề con người và đào tạo con người;nhiều tác
phẩm tiêu biểu củathời kỳ này đã đề cập đến .Nó trở thành truyền thống trong

cập đến vấn đề con người và đào tạo con người.Mỗi trường phái đều có cách
lý giải của mình và đưa ra những chủ trương nhằm giáo dục con người , đưa
lại sự ổn định cho xã hội.
Phái Mặc gia mà đại biểu là Mặc Định thì cho rằng mọi hành vi của
conngười mọi biến hoá của thế giớ tự nhiên đều do sự chi phối của ý trời. Ý
trời muốn người ta cùng thương yêu nhau ,làm hại nhauvà trời đem cái ý
muốn “pháp độ “ấy giao cho thánh nhân trị thiên hạ gọi là Thượng đồng (trên
dưới như nhau) hoặc gọi là cái nghĩa đồng nhất của thiên hạ Đây là cơ sở cho
thuyết “kiêm ái “của ông.
Một phái của đạo gia mà Dương Chu là tiêu biểu thì bàn nhiều đến lợi
ích cá nhân và làm thế nào để đạt tới lợi ích cá nhân tạo nên chủ trương “vị
ngã”.Dương Chunêu lên thuyết “Toàn sinh”(bảo toàn sinh mạng là quan trọng
nhất).Muốn vậy phải hạn chế dục vọng ,coi thường lợi ích của ngoại giới ,giữa
Sachdientu.edu.vn
6
người với người phải giữ hoà khílàm sao “Ngươi không phạm đến ta và ta
không phạm đến ngươi”.
Trang Tử lại cho rằng lợi ích tối cao của con người khong phải sống lâu
hay không sống lâu mà là thoả mãn dục vọng,do vậy họ chủ trương tiêu dao
hưởng thụ .
Lão Tử cho rằng con người phải lam theo quy luậtcủa tự nhiên và xã
hội thì theo “nhân đạo “và “thiên đạo”. Ông phủ nhận chế độ phân chia trên
dưới ,sang hèn,trơ lại xã hội trước khi xuất hiện nhà nước mơ ươc “nước nhỏ
dân ít” mọi người vui vẻ ăn ngon mặc đẹp,conngười trở lại trạng thái chất
phác tự nhiên,”vô danh”.
Phái pháp gia có nguồn gốc từ Tuân Tử cho rằng con người ai cũng có
dục vọng.Hamlợi và dục vọng là nguồn gốc gây nên tội ác cho nên xã hội phải
được tổ chức thành khuôn mẫu và dùng cái chuẩn mực pháp lý để giáo hoá
con người , đưa con người về với cái thiện.
So với các học thuyết đương thời Nho giáo có vị trí lớn hơn cả.Nho

người dối với ông : ở mọi người lúc dầu vốn gần giống nhau về sau mới xa
nhau. Ông cho rằng “tính tương cận dã ,tập tương viễn dã”tức là bản tính thì
gần nhau do tập tục đi đến xa nhau.
Như vậy Khổng Tử cho rằng bản tính con người vốn gần giống nhau
nhưng do điều kiện hoàn cảnh ,lối sống tập quán khác nhau mà di dén khác
nhau. Điều đó có một điểm nào đó giống với triết học Mác-Lênin sau này là
đời sống xã hội ,tồn tại xã hội quyết định ý thức tư tưởng của con người .
Khổng Tử nói chữ tính ở đây không phỉ là tính nết tốt,xấu mà tính ở đây là
phần thiên lý trời phú cho có đủ nhân ,nghĩa, lễ ,trí ,thiện ,đức trong con
người.
Sachdientu.edu.vn
8
Tuy nhiên ơ chỗ khác Khổng Tử lại mắc phải sai lầm hạn chế do ông
xuất thân trong gia đình ở tầng lớp quý tộc cho dù chỉ là quý tộc nhỏ bị sa sút
nên ông đứng trên lập trường của giai cấp quý tộc. Ông cho rằng người
thượng trí ỏ trong hoàn cảnh xấu nào cũng không thay đổi nhân tính như cùng
chung chạ với bọn ác ,bọn người xấu ,còn kẻ hạ ngu thì ở trong môi trường tốt
lành cũng khó thay đổi tính cách truỵ lạc dẫu gần người hiền đức cũng chẳng
được cải hoá.
Sau Khổng Tử nhiều nhà nho cũng bàn đến bản tính con người. Trong
đó Mạnh Tử là nhà nho bàn nhiều đến bản tính con người . Ông nêu lên thuyết
tính thiện-Bản tính con ngưòi là thiện. Ông nhấn mạnh bản chất con người là
thiện,tính thiện vốn có ở con người , đã là con người đêu mang tính thiện.
Mạnh Tử nhận định sở dĩ con người mất di tính thiện cố hữu mà bị cuốn vào
con đường ác là do”vật đục “che lấp ,cái vật đục là tính vốn không có chỉ là do
hoàn cảnh bên ngoài tác động vào.
Mạnh Tử quan niệm tính thiện là lương tâm tiên thiên mà con người
phải tồn dưỡng thì mới thành người được.Bởi vây ông rất chú trọng đến việc
giáo hoá coi giáo dục là bộ phận trọng yếu của chính trị . Ông cho rằng nếu để
tính thiện bị mai một sẽ gần với cầm thú.

Để hiểu rõ con gười trong xã hội ta cần xem các nhà nho giải quyết các
mối quan hệ của con người trong xã hội như thế nào.
2. Quan miệm về các mối quan hệ của con người trong xã hội
2.1. Quan niệm của nho giáo về các mối quan hệ của con người trong xã
hội
Nói về không thể không nói dến các mối quan hệ của con người
trong xã hội. Các nhà nho là nhưng người sớm nhất bàn nhiều các mối quan hệ
của con người trong xã hội.con người ta sống trong xã hội vốn có rất nhiều
Sachdientu.edu.vn
10
mối quan hệ song nhà nho chỉ chú ý đến quan hệ chính trị, đạo đức.Sở dĩ các
nhà nho chỉ chú ý tới quan hệ chính trị, đạo đức bởi vì xã hội thời Xuân Thu
chiến quốc là xã hội loạn lạc chiến tranh kéo dài liên miên gây bao cảnh chia
ly đau thương lầm than đói khổ,trật tự của nhà Chu không còn như trước đạo
đức bị suy vì.Khổng Tử phải than rằng;”vua không phải đạo vua,tôi không
phải đạo tôi,cha không phải đạo cha ,con không phải đạo con”. Ông muốn xây
dựng một xã hội “vua ra vua,bề tôi ra bề tôi,cha ra cha ,con ra con”Vì vậy khi
xem xét mỗi quan hệ giữa người với người trong xã hội Nhogiáo chỉ chỉ chú ý
đến các mối quan hệ chính trị đạo đức mà không chú ý đến các mối quan hệ
khác như quan hệ sản xuất quan hệ nghề nghiệp.
Những nội dung ,kiến thức mà Nho giáo truyền đạt cũng chỉ tập chung
vào chính trị và đạo đức.Còn những kiến thức khác thuộc về các ngành khoa
học tự nhiên như Toán học ,Thiên văn, Địa lý …ít được đề cập.Khổng Tử
nói:”Chỉ có kẻ tiểu nhân mới quan tâm đến việc làm ruộng ,làm vườn”.
Vì vậy của Khổng Mạnh là học thuyết chính trị xã hộiNội dungcơ bản
đường lối Khổng Mạnh là “đức trị” “lấy dân làm gốc”.
Vấn đề đạo đức là vấn đề cơ bản,vấn đề trung tâm xuyên suốt học
thuyết nho giáo.Khổng Tử không tách rời dậo đức và chính trịQua tác phẩm
Luân ngữ cho thây Khổng Tử và các nhà nho đương thời là học trò ông luôn
lấy đạo đức là gốc cuả mọi quan hệ chính trị .Khổng Tử cho răng nếu ông vua

trong xã hội như thế nào.
Trước hết mối quanhệ vua tôi là mối quan hệ quan trọng nhất,nó gắn
với vân mệnh đất nước , được các nhà nho chú ý bàn nhiều nhất.Thời kỳ
Khổng Mạnh quan hệ vua-tôi là quan hệ có đi có lạivì sự nghiệp chung trị
nước an dân.Khổng Tử đặt ra vấn đề “vua ra vua” ” tôi ra tôi”.
Sachdientu.edu.vn
12
Vua là người trụ cột của đất nước phải xứng đáng đạo làm vua.Vua phải
lấy nhân nghĩa đối xử với bề tôi.bbề tôi với vua phải trung.”Vua nhân tôi
trung” “Vua lấy lễ mà sai khiến tôi,tôi đem lòng trung mà phụng sự vua”.Vua
là tấm gương sáng để bề tôi và người dân noi theo.Mạnh Tử cũng cho rằng
thánh nhân phải là người mẫu mực để người đời ăn ở theo nhân luân.
Về phận bề tôi các nhà nho yêu cầu bề tôi đối với vua phải hết lòng
trung thành đem nhân nghĩa hết lòng thờ vua giúp nước.Bề tôi phải lam cho
vua tin dùng nếu vua không tin dùng thì lui vểơ ẩn để giữ trọn khí tiết và lòng
trung của mình.Bề tôi có trách nhiệm khuyên can để nhà vua sửa tính sửa nết
,bề tôi nói phải vua nghe theo.Khổng Tử nói:”Làm quan trung với bậc quốc
trưởng ,muốn đem hết lòng giúp nước há khong đem ý kiến sáng suốt của
mình mà bày tỏ với bậc quốc trưởng ,há không can gián người sao”.
Mạnh Tử đặt điều kiện có đi có lại trong mối quan hệ vua tôi.Nếu vua
yêu quý bề tôi thì bề tôicũng yêu quý vua nếu vua coi thường bề tôi thì bề tôi
cũng không tôn trọng vua .
Như vậy quan hệ vua tôi thời Khổng Mạnh thật là đầy đặn ,có đi có lại,
có nghĩa có tình,mối quan hệ hai chiều làm nền tảng cho các mối quan hệ khác
trong xã hội .Sau mối quan hệ vua tôi là mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái.
Đây là mmối quanhệ máu mủ ruột thịt gần gũi nhất trong gia đình.
Về phía cha,cha(mẹ) sinh ra con cái phải hết lòng yêu thương nuôi dạy
con cái,cha mẹ săn sóc cho con cái , cho con cái đi học để khi con cái trưởng
thành có thể giúp ích cho đời.Cha mẹ có trách nhiệm dựng vợ gả chồng cho
con cái .

đền đáp công ơn sinh thành dưỡng dục của cha mẹlam cho cha mẹ yên vui với
tuổi già hãnh diện với bà con hàng xóm với xã hội.
Sachdientu.edu.vn
14
Tuy trong nội dung giáo dục lòng hiếu thảo còn những điều thái quá
rườm rà nhưngviêc giáo dục lòng hiếu thảo của con cái vói cha mẹvà mối
quan hệ cha con nói chung của Nho giáo đã khá thành công vì nó dễ đi vào
lòng người dễ được xã hội chấp nhận.Nó là mối quan hệ hai chiều có đi có
lai,trách nhiệm di liền với nghĩa vụ phù hợp với tình người đạo lý làm
người.Nó có tác dụng tích cực trong việc nâng cao trách nhiệm cũng như
nghĩa vụ trong mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái.
Ở Việt Nam ảnh hưởng của mối quan hệ ấy trong từng gia đình ,ngoài
xã hộicũng khá sâu sắc nó góp phẫnây dựngtruyền thống đạo đức của con
người trong xã hội. Ông cha ta có câu:
Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Một lòng thờ mẹ kính cha
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.
Ở mối quan hệ vợ chồng ta thấy các nhà nho cho rằng trong gia
đình người chồng giữ vai trò chủ yếu cò người vợ là thứ yếu phụ thuộc hoàn
tòn vào chồng.từ sau đời Đổng Trọng Thưmối quan hệ bất bình đăng giữa vợ
chồng càng tăng,mối quan hệ vợ chồng chỉ cò một chiều.Vợ hoàn toàn phụ
thuộc vào chồng.Người vợ còn chịu sự ràng buộc bởi tam tòng tứ đức:” Ở nhà
theo cha ,lấy chồng theo chồng ,chồng chết theo con”.Tứ đức là “công
,dung,ngôn hạnh”Tức là người phụ nữ phải giỏi việc nội chợ ,phải có nhan
sắc ,lời nói dịu dàng lễ phép,biết giữ gìn đức hạnh trinh tiết.
Về mối quan hệ anh em các nhà nho dều yêu cầu anh em trong một nhà
phải cư xử với nhau có trên có dưới trước sau hoà thuận ,tô trọng quyền anh
trưởng trong gia đình.Anh em trong nhà phải có thứ tự trên dưới .Anh nói em
nghe, anh có quyền thay thế cha điều hành mọi công viêc trong gia đình khi

Sachdientu.edu.vn
16
“Trai thi trung hiếu làm đầu
Gái thì tiết hạnh là câu răn mình”
“Hai chữ cương thường giằng cả nước
Một câu trung hiếu dựng nên nhà”
(Nguyễn Đình
Chiểu)
2.2. Tính chất và vai trò của quan niệm trên
Quan niệm trên phục vụ cho chế độ phong kiến tôn pháp.
Từ đời vua nhà Chu chế độ lập thái tử đã dựoc áp dung trong hoàmg gia
,trong các gia đình quan lại và cả trong thứ dân.Trong gia đình người dân
luôn luôn con trưởng được hưởng gia tài ,giữ nhiệm vụ hương khoi , địa vị cao
nhất trong nhà nhưng trách nhiệm cũng lớn nhất.
Những quan niệm của Nho giáo về các mối quan hệ giữa con người với
con người trong xã hội nhằm phục vụ cho chế độ phong kiến tôn pháp.
Những quan niệm trên có tính chất tích cực trong giai đoan đầu trong
lúc xã hội rối ren , đạo đức trật tự kỉ cương xã hội bị đảo lộn thì những quan
niệm của Nho giáo về luân thường đạo lý có tác dụng tích cực với xã hội.
Đăc biệt từ những tư tưởng và quan niệm trên các nhà nho đã giáo dục xây
dựng lứp người kẻ sĩ đông đảo .Tuy còn có những mặt khiếm khuyết han chế
song là những mẫu người lý tưởng có đủ nhân nghĩa hiếu trung
Đó là những người tích cực tuyên truyền đạo lý phong kiến,bảo vệ chế
độ phong kiến. Những quan niệm trên có tác dụng tích cực duy trì các mối
quan hệ con người trong xã hội,bảo vệ lợi ích chế dộ phong kiến tô pháp nên
nho giáo trở thành tư tưởng thống trịvà tồn tại trõngãhội Trung Hoa suốt hơn
2000 năm.
Sachdientu.edu.vn
17
CHƯƠNG II: VẤN ĐỀ ĐÀO TẠO CON NGƯỜI CỦA NHO GIÁO

Khổng Tử đề cao việc học tâp,có học tạp mới lam nổi cong việc mới
có thể trị dân trị nước.Có học mới biết phán đoán khỏi sai lầm không bị “che
láp”
Khổng Tử chú trọng việc giáo dân nhất trong số các triết gia thời tiên
Tần, ông đã bỏ gần hết cuọc đời vào việc đó.Mặc Tử cũng chủ trương dạy dân
đấy nhưng các Thượng thiên đồng , ông chỉ bảo mọi người dân đều học những
gì thiêntử cho là thiện nhất là đạo kiếm ái ,yêu mọi người như chính mình lam
lợi lẫn cho nhau để cái gì thiên tử khen dân cũng khen cái gì thiên tử chê dân
cũng chê;nhờ vậy nước mới được trị Mặc tử không công nhận công dụng giáo
hoá của lễ nhạc.Pháp gia chỉ dạy dân biết pháp luật để không phạm pháp.Cò
Lão Tử cho rằng giáo dục làm dân sinh ra tinh khôn ham muốn nhiêu hơn gây
hại lớn.
Duy có Khổng Tử là cho nhiệm vụ dạy dân ngang với nuôi dân do:
_Dạy dân là một cách yên ân mình muốn tự lập phải thành lập cho
người;mình muốn thành công phải giúp người thành công .
_Dân đươcgiáo hoá dễ sai khiến cai trị ,công việc chính hình sẽ nhẹ đi
rất nhiều.
Mục đích của Nho giáo là dạy người cho đến bậc nhân nhưng trước hết
phải giáo dục cho nhân dânnhững diều luân thường đạo lý.
2. Mục tiêu đào tạo con người của Nho giáo
Muc tiêu đào tạo con người của Nho giáo là xây dựng những mẫu người
lý tưỏng của xã hội đó là kẻ sĩ ,kẻ trượng phu ,người quuan tử.
2.1. Kẻ sĩ
Người đi học nho là kẻ sĩ .Con dường vào đời của kẻ sỹ là phải học.Học
giỏi thì đi thi, thi đậu thì lam quan không phải học chỉ đẻ biết.
Sachdientu.edu.vn
19
Khổng Tử là người rất chú trọng đến việc học tập . Ônói rằng muốn
xứng đáng là kẻ trị dân trước hết phải tu thân ,muốn tu thân thì phải học.
Con đường vào dời của kẻ sĩ trước hết phải học .Học ở đây là học đạo

Tuân Tử đề cao đức tháo của người trượng phu.Con người hiên ngang
sống như thế,chết như thế vẫn giữ khí tiết giữ lòng trung trước quân thù.Nói
về dũng Tuân Tử nêu lên ba loại dũng là thượng dungz ,trung dũng ,hạ dũng.
Nói về người trượng phu ,các nhà nho tuy có cách nói khác nhau song
mục tiêu chung là xây dựng co người kiên cường bất khuất.
Mẫu người cao quý lý tưởng mà các nhà nhođều tập chung xây dựng đó
là người quân tử.
2.3. Người quân tử
Có thể nói đạo của Khổng Tử là đạo của người quân tử.Mục tiêugiáo
dục con người của Nho giáo là đào tạo con người có đức nhân mà người quân
tử là mẫu người lý tưởngnhất ,cao quý nhất của xã hội phong kiến.Quân tử vố
có hai nghĩa là “quân tủ cầm quyền “ và “nho quân tử”.Quân tử cầm quyền là
người lam chính trị làm quan có địa vị tôn quýkhông lam việc nhỏ nhặt chỉ
lam việc lớn.
Nho quân tử là người học rộng mà có khí tiết ,người học đạo thánh hiền
mà ăn ở theo bậc thánh hiền.Người quân tử có thể làm quan hay không làm
quan nhưng phải là người ham mê học tập,học rộng hiểu sâu đạo thánh hiền
,có phẩm chất tôn quý trong bất kỳ hoàn cảnh nào,trong bât kì tàng lớp giai
cấp nào.
Người quân tử trước hết phải là người ham mê học đạo hơn cả sự sống
của mình,có học đạo mới hiểu dược đạo thánh hiền mới trở thành người đức
nhân. Đối với người quân tử học đạo quan trọng song quan trọng hơn hết là
hành đạo tu thân sửa mình.
Sachdientu.edu.vn
21
Như vậy người quuân tử là người hoan thiện hoan mỹ và chỉ có phẩm
chất cao quý mới là người quân tử.Người quân tử trước hết phải có nhânlà
người quân tủ trong ý nghĩ lời nói việc lảmtong bất kì đâu trong bất kì hoan
cảnh nào cũng không xa rời điều nhân
Quân tử là người trọng nghĩa luônhành động theo đúng đạo lýlam

Đối tượng đậôt của Nho giáo thì rộng nhưng nội dung đào tạo ở lĩnh
vực chính trị, đạo đức mà tập trung ở “Tam Cương” và “Ngũ thường” (Nhân -
Lễ - Nghĩa - Trí - Tín).
Các lĩnh vực khác như các ngành khoa học tự nhiên, các kiến thức về
sản xuất vật chất, kinh tế-xã hội, vui chơi giải trí đều không được chú ý.
Có làn ông Phàn Trì xin Khổng Tử dạy nghề làm ruộng, Khổng Tử đáp
rằng: “Ta chẳng như lão nông phu rành việc cày cấy”. Ông Phàn Trì lại xin
dạy cách trồng cây. Khổng Tử đáp rằng: “Ta chẳng như lão làm vườn quen
nghề trồng trọt”. Khi Phàn Trì ra rồi Khổng Tử trách rằng: “Gã phàn Tu (Phàn
Trì) chí khí nhỏ hẹp lắm thay”
Nội dung đào tạo hạn hẹp của Nho Giáo được thể hiện qua một số tác
phẩm kinh điển chỉ giới hạn trong lĩnh vực chính trị và đạo đức cụ thể với các
sách sau:
Tứ thư gồm: Luận ngữ, Mạnh Tử, Đại học, Trung Dung.
- Luận ngữ là cuốn sách của phái Tăng Tử cùng các môn đệ ghi lại các
lời giảng của Khổng Tử cùng những lời đàm đạo của ông với học trò. Nội
dung chủ yếu là bàn về đường lối chính trị “lấy nhân làm gốc”.
-Mạnh Tử là cuốn sách do học trò của ông ghi chép lại những lời dạy
của ông đối với họ. Nội dung chủ yếu giáo dục về ngũ luân: Mối quan hệ vua
tôi, cha con, vợ chồng, anh em, bè bạn. Về ngũ thường: Nhân, nghĩa, lễ, trí,
tín. Trong đó tập trung giáo dục con người về đức nhân.
Sachdientu.edu.vn
23
-Đại học: cuốn sách nhận thức luận bàn về mối quan hệ giữa sự học của
người quân tử với thành ý (ý chí) chánh tam (lý tưởng), tu nhân (nhân cách) tề
gia - trị quốc - bình thiên hạ (nhiệm vụ).
-Trung dung: cuốn sách dạy cách ứng xử của người quan tử sao cho
thuận thiên, thuận địa, thuận nhân tâm.
Nguc kinh gồm có:
-Kinh dịch: là sách giải thích bản chất thế giới từ quan điểm ngũ hành,

Nghiêu, vua Thuấn, Vũ Thang, Văn Vương, Võ Vương và Chu Công.
Phương pháp giáo dục của nho giáo là tuỳ đối tượng mà giáo dục.
Khổng Tử dạy mỗi người một khác, tuỳ tư cách, trí tuệ, từng người mà
giảng “Người bậc trung trở lên thì mới đem những điều cao xa ra nói, người ở
dưới bậc trung thì không nên”. Ông lại tìm sở đoản của mỗi môn sinh mà sửa
chữa, sở trường mà bồi bổ cho.
Phương pháp đào tạo giáo dục của nho giáo còn ở chỗ học gắn với hành
hàng ngày.
Học trong đạo của Khổng Tử có nghĩa là học đạo để sửa mình cho nên
phần thực hành quan trọng nhất. Hiểu thế nào là nhân, lễ, nghĩa, trí, tín mà
không thực hành thì cái hiểu đó là hoàn toàn vô dụng. Trái lại nếu thực hành
mỗi ngày mỗi tấn tới thì vui vô cùng.
Điều quan trọng trong phương pháp giáo dục của Nho giáo là nêu
gương trong công tác giáo dục.
Sachdientu.edu.vn
25
KẾT LUẬN
1. Đánh giá chung:
Thời kỳ Xuân Thu chiến quốc là thời kỳ Nhà Chu suy tàn, giai cấp
thống trị tranh giành quyền lực chiến tranh lâu dài gây bao cảnh đau
thương cho con người, trật tự, kỷ cương đạo đức xã hội bị đảo lộn.
Trong bối cảnh ấy Nho giáo đã tìm đến vấn đề con người, đưa ra những
giải pháp giáo dục con người nhằm thiết lập lại trật tự kỷ cương của xã
hội.
Để có đường lối giáo dục con người, các nhà nho đã bàn đến bản tính
con người, ý kiến của các nhà nho về bản tính con người là không giống nhau.
Song dù có những quan niệm khác nhau, nhưng các nhà nho đều thống
nhất chung là cần phải giáo dục con người cho có tính thiện để thành người
đức nhân.
2. Những ảnh hưởng tích cực và tiêu cực trong quan niệm về