. PHẦN I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
I/TÊN ĐỀ TÀI:
Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng thực hành sử dụng bản đồ, lựoc đồ, biểu
đồ lát cắt Cho học sinh trong quá trình giảng dạy bộ môm địa lý lớp 7 ở trường
trung học co sở .
II/LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Chúng ta đã biết đặc trưng của bộ môn địa lý ở trường THCS là một bộ môn
khoa học mang tính trừu tượng cao đặc biệt là môm địa lý lớp 6,7. Bởi các kiến
thức được đề cập đến trong trương trình dạy học và phần lớn là những kiến thức mà
giáo viên và học sinh không được trực tiếp quan sát vượt quá tầm nhìn của học sinh
dẫn đến học sinh khó hiểu bài, chán học, không yêu thích bộ môn Do đó ảnh
hưởng đến chất lượng dạy và học của thầy, trò.
Trong các phương tiện dùng để giảng dạy bộ môn địa lý như bản đồ lược
đồ có vai trò quyết định chất lượng của giờ dạy .
Việc rèn luyện kỹ năng sử dụnh các phương tiệnnói trên giúp học sinh có
được một công cụ đắc lực để các emlĩnh hội các kiến thức địa lý của các châu lục
trên thế giới một cách chủ động, đẽ dàng, vững vàng nhanh chóng, hiểu và nhớ lâu
kiến thức. Chẳng hạn như học về địa lý tự nhiên của một châu lục nếu không có
bản đồ tự nhiên của một châu lục đó để nghiên cứ tìm tòi kiến thức mà chỉ nghe cô
giáo mô tả bằng lời thì sẽ gây cho các em sự nhàm chán, khó lĩnh hội kiến thức,
nếu chỉ có lĩnh hội kiến thức một cách mơ hồ, khó ghi nhớ bài học. Nếu giao viên
giảm lời giảng, giảm kênh chữ tăng kênh hình bằng hệ thống câu hỏi phát vấn khoa
học, học sinh tự xác định vị trí địa ly, tìm hiểu các đặc điểm thự nhiên của châu lục
giựa vào ký hiệu trên bản đồ, lược đồ dưới sự chỉ đạo hướng dẫn của giáo viên thì
kết quả của giờ dạy sẽ cao hơn học sinh sẽ hiểu bài nhớ lâu kiến thức, đồng thời
qua đó rèn luyện kỹ năng bản đồ, lược đồ sẽ phát triển năng lực tư duy nói chung
và tư duy địa lý nói riêng. Trong khi sử dụng bản đồ, lược đồ học sinh phải luôn
quan sát phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát hóa, xác lập mối quan hệ tư duy địa
lý .Từ bản đồ, lược đồ, biểu đồ học sinh rút ra được kiến thứ của bài học: Đặc điểm
tự nhiên, kinh tế, xã hội, dân cư của các châu hay của từng khu vực, quốc gia.
Ở lớp 6các em đã được rèn luyện kỹ năng đọc, làm quen đối tượng địa lý

yếuphát huy tính tích cực học tập của mình.
Từ những vấn đề trên tôi đã vận dụng việc dạy bộ môn địa lý lớp 7 bằng
phương pháp rèn luyện kỹ năng quan sát, đọc, phân tích bản đồ, lược đồ, biểu đồ
cho học sinh mọtt cách thành tahọ đạt hiệu quả cao trogn giảng dạy và học tập.
Trong phạm vi đề tài này, tôi cũng không có tham vọng đưa ra nhiều biên
pháp, phương pháo rèn luyện kỹ năng bản đồ ở nhiều bài, mà tôi xin trình bày một
số thao tác, phương pháp rèn luyện kỹ nnăng sử dụng bản đồ, lược đồ cơ bản ở một
số bài cụ thể ở địa lý lớp 7.
III/NHIỆM VỤ CỦA ĐỀ TÀI:
1.Trình bày thực trạng.
2.Những biện pháp đã áp dụng, vạn dụng trong quá trình nghiên cứu đề tài.
3.Những đánh giá về kết quả thực nghiệm các biện pháp.
4.Bài học kinh nghiệm
IV/ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
Bao gồm 164 học sinh của 5 lớp 7A, 7B, 7C, 7D, 7E trường THCS Tô Hiệu
– Mai Sơn – Sơn La
V/PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI:1.Điều tra.
2.Quan sát.
3.Thực nghiệm.
4.Tổng kết đánh giá.
5.Phương pháp hỗ trợ.o
6.Phương pháp đàm thoại.
VI/LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI:
Xuất phát từ đặc điểm bộ môn, tình hình học tập của học sinh và rèn luỵên
kỹ năng sử dụng bản đồ, lược đồ của học sinh trong trường .
Trong trường chỉ có một giáo viên đồng môn, loại đề tài này chưa dược ai
nghiên cứu, với bản thân đề tài này mới được nghiên cứu lần đầu và sẽ nghiên cứu
tiếp mãi những năm sau.
PHẦN II: NỘI DUNG
I/CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN:

đối đầy đủ, đồ dùng trực quan tranh ảnh phục vụ cho dạy học tuy còn thiếu nhưng
phần nào đã giúp giáo viên giảm bớt khó khăn trong vấn đề phương tiện dạy học.
*Trong quá trình tiến hành đề tài luôn nhận được sự quan tâm của ban giám
hiệu, phụ huynh và đặc biệt của phần đông học sinh trong khối do mình đảm
nhiệmgiảng dạy và tổ chuyên môn Sinh-Hóa-Địa của trường.
*Bản thân đã có hơn 20 năm công tác, rất yêu thích bộ môn mà mình giảng
dạy bởi trogn đó chứa bao diều mới lạ, bí ẩn luônmang đế cho học sinh trong giảng
dạy, học tập song cũng rất gần gũi với các em.
b) Khó khăn:
Tuy có những thuận lợi nói trên nhưng trong quá tình giảng dạy bộ môn bản
thân cũng gặp không ít những khó khăn đó là:
-Tranh ảnh bản đồ, lược đồ còn thiếu quá nhiều. Mỗi châu lục chỉ có một bản
đồ tự nhiên còn không có thêm một loại bản đồ nào khác do vậy trong quá trình
giảng dạy còn gặp nhiều khó khăn, hạn chế hiệu quả rèn luyện kỹ năng cho học
sinh.
-Tài liệu tham khảo quá ít giấy bút vẽ lược đồ bản than phải tự túc trong khi
đồng lương có hạn.
-Một bộ phận không nhỏ học sinh chưa nhận thức đúng về việc học tập bộ
môn, học lệch, lười học, coi thường bộ môn, ỉ lại, tiếp thu một cách thụ động.
-Nhiều học sinh khó khăn về hoàn cảnh gia đình: Nhà xa trường, gia đình ở
đơn lẻthiếu cự quan tâm của cha mẹ chưa tạo điều kiện thuận lợi cho các em học
tập.
-Giáo viên đồng môn trong trường quá ít (chỉ có 1 giáo viên). Bản thân phải
đảm nhiệm số tiết dạy quá nhiều (24 tiết/tuần) .Khó có thời gian đi dự các giờ đồng
nghiệp ở trường bạn để học hỏi kinh nghiêm nâng cao chuyên môn nghiệp vụ .
II/CÁC BIỆN PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI:
1.Điều tra cơ bản:
Vào đầu năm học giáo viên tiến hành điều tra khảo sát chất lượng
học tập của học sinh .Bao gồm 5 lớp với tổng số164em trogn đó:
- Nam: 92 em.

Để có phương pháp giảng dạy phù hợp với bộ môn, thực hiện được
mục đích của bài dạy đặc biệt là rèn luyện thành thạo kỹ năng sử dụng
bản đồ, lược đồ, biểu đồ thì trước hết người giáo viên giảng dạy bộ môn
phải hiểu được vai trò ý nghĩa của bộ môn, yêu thích bộ môn, có nhiệt
huyết với bài dạy, vó trách nhiệm với học sinh mà mình giảng dạy, đồng
thời giáo viên phải nghiên cứu kỹ nội dung chương trình, nội dung từng
phần, từng bài xác định kiến thức trọng tâm, các kỹ năng địa lý càn rèn
luyện cho học sinh lên kế hoạch xin cấpđồ dùng, tự tạo thêm các lược
đồ, biểu đồ phục vụ cho bài học theo kế hoạch do mình đặt ra thừ đó
khắc phục tình trạng dạy chay để nâng cao hiệu quả dạy, chất lượng học
tập của học sinh, gây hứng thú học tập bô môn cho học sinh.
2.2-Đối với bài sọan:
Cần soạn chi tiết, phương pháp phù hợp với từng phần, sắp xếp dao cho giữa
lời giảng với hệ thống các câu hỏi các biểu đồ, bản đồ, lựơc đồ cần sử sụng một
cách hài hòa, giảm kênh chữ tăng kênh hình, phat huy trí tư duy độc lập, tự tìm tòi
kiến thức dưới sự chỉ đạo của giáo viên trên lớp. Khi khai thác bản, biểu đồ giáo
viêncần tiến hành đầy đủ, đúng các bước để các em dễ dàng nắm bắt khai thác một
bản đồ như thế nào cho phù hợp, đạt kết quả cao .
2.3-Cơ sở của các biện pháp tiến hành cụ thể:
- Xuất phát từ yêu cầu bộ môn.
- Xuất phát từ những nghiên cứu, tìm cách giúp học sinh dùng phương tiện
dạy học để khai thác, giải thích, phân tích, so sánh, chứng minh các hiện tượng địa
lý, mối liênhệ giữa địa lý, sự ảnh hưỏng của các điều kiện tự nhiên đến họat động
phát triển kinh tế.
3.Các biện pháp thực nghiệm:
Biện pháp rèn luyện kỹ năng xác định: Vị trí địa lý, địa hình, phương hướng,
đo đạc tính tóa trên bẩn đồ, lược đồ để khai thác: Đối với địâ lý các chau khi dạy và
học đây cũng là một kỹ năng đầu tiên cần hình thành cho học sinh bởi khi học sinh
nắm chắc các kỹ năng này sẽ là cơ sở để các em hình thành các kỹ năng mới trong
quá trình học phần sau sẽ thuận lợi dễ dang hơn và tiếp thu kiến thức mới dễ dàng,

-Khi dạy mục 2: Địa hình.
Để giúp học sinh tìm ra địa hình của Châu á giáo viên hướng dẫn cho học
sinh quan sát dải băng màu quy định độ cao của địa hình ở trong bảng chú giải từ
đó gnắ với mầu sắc thể hiện trên bản đồ để các em nhận biết thấy địa hình Châu á
phứ tạp nhiề dạng địa hình núi chạy theo nhiều hướng khác nhau, đồng bằng phân
bố ven biển bằng cách điền các đặc điểm đó vào bảng sau:

Các dạng địa Địa danh Phân bố và
hình hướng chạy
Núi
cao>5000m
Sơn nguyên
Đồng bằng
Với yêu cầu này giao viên có thể tổ chức cho các em thảo luận trong bàn,
điền bảng . Đại diện một học sinh lên trả lời khi đã thảo luận kết hợp với chỉ bản đồ
trên bảng các dạng địa hình đó . Sau đó giáo viên có thể sửa sai, bổ xung kiến thức
mà các em vừa báo cáo .
Để củng cố bài giáo viên có thể tiến hành bằng hình thức: Treo bản dồ câm
lên bảng cho học sinh lên bảng gắn tên các đỉnh các dãy núi lớn đòng bằng lớn của
Châu Á lên bản đồ câm bằng các mảnh bìa mà giáo viên đả chuẩn bị sẵn ở nhà có
ghi địa danh của các dãy núi. đồng bằng.
*Phương pháp tiến hành: chủ yếu là trực quan đàm thoại để phát huy tính
tích cực của học sinh.
*Phương pháptổ chức: giáo viên tổ chức học sinh bằng nhiều hình thức khác
nhau để khai thác triệt để lược đồ theo đúng yêu cầu và nội dung của bài học như tư
duy độc lập, thảo luận cả lớp,theo nhóm, theo bàn
*Trong phần hướng dẫn học sinh học và làm bài ở nhà ngoài yêu cầu về kiến
thức, giáo viên cần nêu rõ yêu cầu bài học gắn lượcđồ bản đồ trong sách giáo khoa
và phát huy vở bài tập thực hành địa lí lớp 7 nhầm củng cố khắc sâu các kiến thưc
đã học, giảm tính trìu tuợng của bài học học sinh sẽ hứng khởi học tập hơn.

kết quả cao hơn so với những năm trước,số lượng học sinh khá giỏi đối với bộ môn
đã tăng lên hơn năm trước, không còn tình trạng học sinh coi thương bộ môn như
những năm học vừa qua. Khi đã thanh công trong các bài dạy về địa lí địa hình thì
đó là dấu hiệu thuận lợi để tiến hành có hiệu quủa cao đối với các bài dạy sau đó là:
Đặc điểm khí hậu, sông hồ của các châu lục. Bởi vì từ vị trí địa lí địa hình sẽ
quyết định đén các đặc điểm tự nhiên tiếp sau, đó là mối liên hệ lô gic trong các
thành phần tự nhiên .Vậy với những bài có nội dung tìm hiểu về khí hậu của một
châu hay một khu vực ta cần tiên hành ra sao để rèn luyện kĩ năng địa lí cho học
sinh?
Theo bản thân tôi vấn đề đó được tiến hành như sau:
Ví dụ: Trong bài 25 điều kiện tự nhiên của khu vực Đông nam Á khi dạy
phần 2 khí hậu:
Để khai thác kiến thưc về khí hậu của Nam Á học sinh phải có kỹ năng tư
duy địa li .dia hinh với khí hậu do đó đầu tiên giáo viên yêu cầu học sinh nhắc lại vị
trí địa lí, địa hình của Nam Á, xác định lại toàn bộ khu vực Nam Á trên bản đfồ tự
nhiên Châu Á hoặc bản đồ tự nhiên khu vực Nam Á, nêu đặc điểm nổi bật của khí
hậu Nam Á. ( nhiệt độ ,lượng mưa, gió) giải thích tại sao ?.Nếu học sinh không trả
lời được giáo viên đưa ra câu hỏi phụ có tính chất gợi mở để học sinh tiếp tục thảo
luận đưa ra đáp án của mình như: vĩ độ địa lí , địa hình ,gió biển và dòng biển Khi
học sinh đã nêu được những đặc điểm cơ bản của khí hậu Nam Á giáo viên có thể
gọi từ 1 đến 2 em học sinh lên bảng xác định trên bản đồ những khu vực mưa nhiều
khu vực mưa ít và giải thích tại sao đối với các đặc điểm đã nêu ở trên.
- Cuói cùng giáo viên có thể khắc sâu lại các kiên thức trên bằng bản đồ giúp
học sinh nắm được các kiến thức cơ bản của khí hậu Nam Á.
- Rèn luyện kĩ năng lược đồ, bản đồ không chỉ tiến hành trong khi dạy bài
mới mà còn được tiến hành ở phần kiểm tra bài cũ hay tiét ôn tập, đặc biệt trong
các tiét thực hành , ví dụ như khi kiểm tra bài cũ đê vào tiết học mới giáo viên có
thể đặt ra câu hỏi như sau: Em hay ác định vị trí giới hạn của Châu Phi trên bản đồ
thế giới? Hoặc trong các tiết thực hành giáo viên có thể thường xuyên liên hệ kiến
thức đã học với bản đồ , lược đồ ,biểu đồ để học sinh rèn luyện ki năng tư duy lô

Trong các đối tượng địa lý khinghiên cứu các đực điểm tự nhiên ngoài địa
hình, khí hậu thì sông ngòi cũng là yếu tố được đề cập đến nhiều trong chương
trình và có quan hệ mật thiết với địâ hình khí hậu của một khu vực hay một châu
lục. Đẻ học sinh nắm được đặc điểm của sông ngòi giáo viên cũng cần yêu cầu học
sinh quan sát biểu đồ dựa vào các ký hiệu của sông ngòi từ đó giáo viên đưa ra hệ
thống câu hỏi cho học sinh tư duy tìm tòi phát hiện ra các kiến thức như:
- Nhận xét mạng lưới sông ngòi nơi bắt nguồn, hướng chảy, nơi đổ ra, đặc
điểm dòng chảy.
- Giải thích các đặc điểm đótừ đó rút ra đặc điểm chung của sông ngòi của
địa phương đang học.
- Hoặc học sinh lên bảng xác định các con sông lớn nơi bắt nguồn đặc điểm
dòng chảy v.v.v trên bản đồ. Sau đó giáo viên có thể sửa sai hoặc bổ sung.
Trong phần củng cố toàn bài giáo viên có thể rèn luyện kỹ năng cho học sinh
bằng cách gắn tên các con sông lớn vào lược đồ câm dựa vào các mảnh bìa- Diễn biến nhiệt độ trong năm như thế nào, biên độ nhiệt lớn hay nhỏ giữa
các tháng trong năm, giữa ngày và đêm
- Đối với lượng mưa các em sẽ phân tích xem tổng lượng mưa trong năm là
bao nhiêu lượng mưa của các tháng trong năm như thế nào, sự phân bố lượng mưa
trong năm mưa đều trong năm hay mưa theo mùa. Sự chênh lệch lượng mưa giưa
các tháng mưa nhiều nhất so với các tháng mưa ít nhất Tính lượng mưa trung binh
của năm.giải thích tại sao
- Từ các yếu tố được phân tích ở trên học sinh rút ra địa phương đó thuộc
kiểu khí hậu gì?
Nêu đặc điêm chung về khí hậu của địa phương đó.
Kĩ năng biễu đồ không chỉ rèn luyện theo cách trên mà có thể rèn luyện bằng
cách cho học sinh chọn một trong các biểu đồ giáo viên đưa ra phù hợp với nội
dung của bài học yêu cầu học sinh phân tích nhanh rồi từ đó các em xác định kiểu
khí hậu, hoặc giáo viên đưa ra bảng số liệu yêu cầu học sinh dựa vào đó để vẽ biểu

của năm.giải thích tại sao
- Từ các yếu tố được phân tích ở trên học sinh rút ra địa phương đó thuộc
kiểu khí hậu gì?
Nêu đặc điêm chung về khí hậu của địa phương đó.
Kĩ năng biễu đồ không chỉ rèn luyện theo cách trên mà có thể rèn luyện bằng
cách cho học sinh chọn một trong các biểu đồ giáo viên đưa ra phù hợp với nội
dung của bài học yêu cầu học sinh phân tích nhanh rồi từ đó các em xác định kiểu
khí hậu, hoặc giáo viên đưa ra bảng số liệu yêu cầu học sinh dựa vào đó để vẽ biểu
đồ Đối với ki năng này học sinh đã được làm quen ở lớp 6, đến lớp7 kĩ năng này
tiếp tục được củng cố và được nâng cao hơn.
Với cách rèn luyện kỹ năng nhận biết phân tích biểu đồ khí hậu như trên tôi
nhận thấy biểu đồn không những giúp học sinh lĩnh hội kiến thức mới một cách
nhanh nhạy khoa học mà còn giúp học sinh mở rộng hơn cách nhận biết, phân tích,
vẽ biểu đồ, củng cố các kiến thứcđã học, đồng thời các em có thể nhận biết các
dạng biểu đồkhác mà các em có thể gặp phải trong quá trình học tập và trong cuộc
sống.
Trong các đối tượng địa lý khinghiên cứu các đực điểm tự nhiên ngoài địa
hình, khí hậu thì sông ngòi cũng là yếu tố được đề cập đến nhiều trong chương
trình và có quan hệ mật thiết với địâ hình khí hậu của một khu vực hay một châu
lục. Đẻ học sinh nắm được đặc điểm của sông ngòi giáo viên cũng cần yêu cầu học
sinh quan sát biểu đồ dựa vào các ký hiệu của sông ngòi từ đó giáo viên đưa ra hệ
thống câu hỏi cho học sinh tư duy tìm tòi phát hiện ra các kiến thức như:
- Nhận xét mạng lưới sông ngòi nơi bắt nguồn, hướng chảy, nơi đổ ra, đặc
điểm dòng chảy.
- Giải thích các đặc điểm đótừ đó rút ra đặc điểm chung của sông ngòi của
địa phương đang học.
- Hoặc học sinh lên bảng xác định các con sông lớn nơi bắt nguồn đặc điểm
dòng chảy v.v.v trên bản đồ. Sau đó giáo viên có thể sửa sai hoặc bổ sung.
Trong phần củng cố toàn bài giáo viên có thể rèn luyện kỹ năng cho học sinh
bằng cách gắn tên các con sông lớn vào lược đồ câm dựa vào các mảnh bìa

- Nhận xét mạng lưới sông ngòi nơi bắt nguồn, hướng chảy, nơi đổ ra, đặc
điểm dòng chảy.
- Giải thích các đặc điểm đótừ đó rút ra đặc điểm chung của sông ngòi của
địa phương đang học.
- Hoặc học sinh lên bảng xác định các con sông lớn nơi bắt nguồn đặc điểm
dòng chảy v.v.v trên bản đồ. Sau đó giáo viên có thể sửa sai hoặc bổ sung.
Trong phần củng cố toàn bài giáo viên có thể rèn luyện kỹ năng cho học sinh
bằng cách gắn tên các con sông lớn vào lược đồ câm dựa vào các mảnh bìa- Diễn biến nhiệt độ trong năm như thế nào, biên độ nhiệt lớn hay nhỏ giữa
các tháng trong năm, giữa ngày và đêm
- Đối với lượng mưa các em sẽ phân tích xem tổng lượng mưa trong năm là
bao nhiêu lượng mưa của các tháng trong năm như thế nào, sự phân bố lượng mưa
trong năm mưa đều trong năm hay mưa theo mùa. Sự chênh lệch lượng mưa giưa
các tháng mưa nhiều nhất so với các tháng mưa ít nhất Tính lượng mưa trung binh
của năm.giải thích tại sao
- Từ các yếu tố được phân tích ở trên học sinh rút ra địa phương đó thuộc
kiểu khí hậu gì?
Nêu đặc điêm chung về khí hậu của địa phương đó.
Kĩ năng biễu đồ không chỉ rèn luyện theo cách trên mà có thể rèn luyện bằng
cách cho học sinh chọn một trong các biểu đồ giáo viên đưa ra phù hợp với nội
dung của bài học yêu cầu học sinh phân tích nhanh rồi từ đó các em xác định kiểu
khí hậu, hoặc giáo viên đưa ra bảng số liệu yêu cầu học sinh dựa vào đó để vẽ biểu
đồ Đối với ki năng này học sinh đã được làm quen ở lớp 6, đến lớp7 kĩ năng này
tiếp tục được củng cố và được nâng cao hơn.
Với cách rèn luyện kỹ năng nhận biết phân tích biểu đồ khí hậu như trên tôi
nhận thấy biểu đồn không những giúp học sinh lĩnh hội kiến thức mới một cách
nhanh nhạy khoa học mà còn giúp học sinh mở rộng hơn cách nhận biết, phân tích,
vẽ biểu đồ, củng cố các kiến thứcđã học, đồng thời các em có thể nhận biết các