BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
HOÀNG THỊ NGA NGHIÊN CỨU KỸ THUẬT NHÂN GIỐNG VÀ TRỒNG
CÀ CHUA F1 GI
ỐNG ESTYVA BẰNG CÔNG NGHỆ KHÍ CANH
LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP

Chuyên ngành: Trồng trọt
Mã số: 62 62 01 01 Người hướng dẫn: GS.TS. Nguyễn Quang Thạch
GS.TS. Trần Khắc Thi
HÀ NỘI - 2012

i

LỜI CAM ĐOAN


Viện Đào tạo Sau đại học, Khoa Nông học Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội
®

tạo điều kiện giúp tôi hoàn thành tốt mọi mục tiêu nghiên cứu,

đặc biệt là
GS.TS Hoàng Minh Tấn người đã giúp tôi chỉnh sửa để hoàn thành luận án này.
Tôi rất biết ơn những người thân trong gia đình đã luôn bên cạnh quan
tâm, động viên khích lệ và tạo điều kiện tốt nhất cho tôi học tập và nghiên cứu.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới các bạn bè, đồng nghiệp đã động
viên, giúp đỡ trong suốt thời gian thực hiện đề tài.
Tác giả Hoàng Thị Nga

iii

MỤC LỤC

Lời cam đoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Danh mục các ký hiệu, chữ viết tắt vii
Danh mục các bảng viii
Danh mục hình xi
MỞ ĐẦU 1
1 Tính cấp thiết của đề tài 1
2 Mục tiêu của đề tài 3
3 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3

1.2.4

Những yếu tố kỹ thuật ảnh hưởng đến quá trình nhân giống và
trồng trọt bằng công nghệ khí canh
28

iv

Chương 2 VẬT LIỆU NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 37
2.1 Đối tượng và vật liệu nghiên cứu 37
2.1.1

Đối tượng nghiên cứu:
37
2.1.2

Vật liệu nghiên cứu
37
2.2 Nội dung nghiên cứu 41
2.2.1

Nghiên cứu nhân giống cây cà chua F1 bằng phương pháp
giâm chồi trên hệ thống khí canh
41
2.2.2

Nghiên cứu kỹ thuật trồng cà chua F1 bằng hệ thống khí canh:
41
2.3 Phương pháp nghiên cứu 41
2.3.1

3.1.4

Nghiên cứu ảnh hưởng của chu kỳ phun dinh dưỡng đến khả
năng nhân chồi cây cà chua F1 trên hệ thống khí canh
55
3.1.5

Nghiên cứu ảnh hưởng của độ dẫn điện (EC) dung dịch dinh
dưỡng đến khả năng nhân chồi cây cà chua F1 chồi trên hệ
thống khí canh
56

v

3.1.6

Nghiên cứu ảnh hưởng của thời vụ đến khả năng nhân giống cây
cà chua F1 bằng phương pháp giâm chồi trên hệ thống khí canh
58
3.1.7

Xác định số lần cắt chồi thích hợp khi nhân chồi cây cà chua
F1 trên hệ thống khí canh
60
3.1.8

So sánh hệ số nhân giống cây cà chua F1 bằng phương pháp
giâm chồi trên hệ thống khí canh với giá thể và thủy canh
64
3.1.9

Ảnh hưởng của việc giảm nhiệt độ (làm mát) dung dịch dinh
dưỡng đến sinh trưởng, phát triển và năng suất của cây cà
chua F1 trồng trên hệ thống khí canh trong vụ Xuân Hè
87
3.2.6

Nghiên cứu ảnh hưởng của công nghệ khí canh đến sinh
trưởng, phát triển và năng suất của cây cà chua F1
90
3.2.7

Đánh giá hiệu quả của việc trồng trọt cây cà chua F1 bằng
công nghệ khí canh
106

vi

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 109
1 Kết luận 109
2 Đề nghị 110
Danh mục các công trình đã công bố có liên quan đến luận án 111
Tài liệu tham khảo 112
Phụ lục 128 vii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Nghĩa đầy đủ

nhân chồi của cây cà chua F1 55
3.5 Ảnh hưởng của EC dung dịch dinh dưỡng đến khả năng nhân
chồi cây cà chua F1 trên hệ thống khí canh 57
3.6 Ảnh hưởng của thời vụ trồng đến khả năng nhân chồi cây cà chua
F1 trên hệ thống khí canh 59
3.7 Sự sinh trưởng phát triển của cây cà chua trồng từ chồi cắt các
lần khác nhau (vụ Đông năm 2008) 60
3.8 Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất cà chua trồng từ hạt
và chồi cắt các lần khác nhau 62
3.9 Ảnh hưởng của các nền giâm chồi khác nhau tới hệ số nhân chồi
cây cà chua F1 (vụ Thu Đông, 2009). 64
3.10 Ảnh hưởng của các nền giâm chồi khác nhau (giá thể, thủy canh, khí
canh) đến tỷ lệ sống, ra rễ và chất lượng rễ của chồi giâm cà chua 66

ix

3.11 Giá thành của cây giống nhân bằng công nghệ khí canh 68
3.12 Ảnh hưởng của thời gian phun dinh dưỡng đến chiều cao và số lá
cà chua trên hệ thống khí canh (14 tuần sau trồng). 69
3.13 Ảnh hưởng của thời gian phun dinh dưỡng đến sự ra hoa, đậu quả
và năng suất của cà chua. 70
3.14 Ảnh hưởng của thời gian nghỉ phun dinh dưỡng ban ngày đến chiều
cao và số lá cà chua trên hệ thống khí canh (14 tuần sau trồng) 72
3.15 Ảnh hưởng của thời gian nghỉ phun dinh dưỡng ban ngày đến sự
ra hoa, đậu quả và năng suất của cà chua. 74
3.16 Ảnh hưởng của EC dung dịch dinh dưỡng đến sinh trưởng, phát triển
của cây cà chua trồng trên hệ thống khí canh
(14 tuần sau trồng) 77
3.17 Ảnh hưởng của EC dung dịch dinh dưỡng đến các yếu tố cấu
thành năng suất và năng suất của cà chua 79

2.1 Sơ đồ hệ thống khí canh 38
2.2 Các dạng thiết bị khí canh tự thiết kế của Viện sinh học Nông nghiệp 39
2.3 Bộ khí canh có hệ thống làm mát dung dịch 39
3.1 Ảnh hưởng của số lá để lại trên cây mẹ tới hệ số nhân chồi cây
cà chua 51
3.2 Ảnh hưởng của dung dịch dinh dưỡng sử dụng trong khí canh tới
quá trình khai thác chồi của cây cà chua F1 53
3.3 Năng suất của cây cà chua trồng từ hạt và chồi cắt các lần khác nhau 63
3.4 Sự ra rễ của chồi trên các hệ thống trồng trọt khác nhau 67
3.5 Bộ rễ cây cà chua trồng trên hệ thống khí canh trong vụ Đông có
thời gian nghỉ phun khác nhau 76
3.6 Ảnh hưởng của EC dung dịch đến động thái tăng trưởng chiều
cao cây vụ Đông 77
3.7 Ảnh hưởng của EC dung dịch đến động thái tăng trưởng chiều
cao cây vụ Xuân Hè 77
3.8 Sự hình thành quả cà chua trồng vụ Đông trên hệ thống khí canh
có nồng độ dung dịch dinh dưỡng ( EC) khác nhau. 82
3.9 Ảnh hưởng của thời gian nghỉ phun đêm tới năng suất cây cà
chua vụ Đông 85
3.10 Ảnh hưởng của thời gian nghỉ phun đêm tới năng suất cây cà
chua vụ Xuân Hè 85
3.11 Sự biến thiên nhiệt độ môi trường và nhiệt độ vùng rễ của các
công thức thí nghiệm ở các thời điểm khác nhau sau khi phun
dinh dưỡng (tháng 6,7) 87

xii

3.12 Ảnh hưởng của việc làm giảm nhiệt độ dung dịch dinh dưỡng
đến năng suất của cây cà chua trong vụ Xuân Hè 89
3.13 Bộ rễ cây cà chua ở các phương thức trồng trọt khác nhau 92

Nam, mang lại hiệu quả cao cho nông dân. Nhu cầu tiêu dùng cà chua ngày
càng tăng. Cà chua là cây có tiềm năng năng suất hơn hẳn các cây trồng khác.
Năng suất cà chua liên tục tăng trong vòng 3- 4 thập kỷ lại đây do tỷ lệ sử dụng
giống lai cao, đạt tới 81% diện tích trồng cà chua toàn thế giới vào năm 2008
(Hanson, 2009) [70]. Ngoài ra, nhiều kỹ thuật canh tác tiên tiến và công nghệ
cao cũng đã được áp dụng trên cây cà chua tại nhiều nước phát triển. Phối hợp
cả 2 yếu tố này đã đưa năng suất cà chua trồng trong nhà kính tại Israel đạt
mức kỷ lục: 600 tấn/ha (Trần Khắc Thi, 2011), [18]. Ở nước ta, các mô hình
nông nghiệp công nghệ cao được triển khai tại Hà Nội và Hải Phòng khoảng 10
năm trở lại đây luôn sử dụng cà chua như là một đối tượng quan trọng. Năng
suất cà chua trồng trong nhà phủ plastic bằng kỹ thuật thủy canh tuần hoàn đạt
xấp xỉ 120 tấn/ha/vụ (Phạm Kim Thu, 2007), [20].
Khác với các giống cà chua lai F1 trồng ngoài đồng ruộng, các giống
F1 chuyên dụng trồng trong nhà có mái che đòi hỏi một số tiêu chuẩn riêng:
sinh trưởng vô hạn (chiều dài thân chính đạt tới 15-20 mét); ít phân nhánh, có
khả năng tự thụ phấn, thụ tinh cao, đậu quả được cả trong điều kiện nhiệt độ
cao (30-35
0
C) và cường độ ánh sáng thấp (dưới 3000 lux), có tiềm năng năng
suất cao (≥ 5kg/cây), thời gian sinh trưởng 180 - 300 ngày Việc lai tạo và
sản xuất hạt giống nhóm cà chua này rất công phu nên giá thành hạt giống rất
cao (trung bình 3000 - 5000 đồng/hạt nhập từ Hà Lan hoặc Israel). Giá thành

2

hạt giống cao là một trong những hạn chế khả năng mở rộng các mô hình sản
xuất cà chua công nghệ cao tại các vùng ven đô, khu công nghiệp hiện nay
(Trần Khắc Thi, 2011), [18].
Đã có nhiều công trình nhân giống vô tính cây cà chua bằng phương
pháp giâm chồi và điển hình là công trình của Stoner (1989), [132]. Tác giả đã

nhân giống bằng giâm chồi và trồng cà chua thương phẩm trên hệ thống khí
canh để đề xuất hướng ứng dụng công nghệ khí canh trong nhân giống và sản
xuất cà chua lai F1- giống Estyva tại Việt Nam. Đưa công nghệ khí canh áp
dụng hiệu quả trong sản xuất cà chua theo hướng nông nghiệp công nghệ cao.
3 Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
3.1 Ý nghĩa khoa học
Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ cung cấp các dẫn liệu khoa học mới
có giá trị về ảnh hưởng của một số yếu tố kỹ thuật đến khả năng nhân giống
bằng chồi và sinh trưởng, phát triển, năng suất của cà chua thương phẩm
giống Estyva trồng trên hệ thống khí canh.
Kết quả nghiên cứu cũng là tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và
giảng dạy về công nghệ khí canh cho các cây trồng khác ở Việt Nam.
3.2 Ý nghĩa thực tiễn
- Đề xuất kỹ thuật nhân giống cà chua bằng giâm chồi trên hệ thống khí
canh phục vụ nhu cầu cây giống cà chua chuyên dụng trồng trong nhà có mái
che với giá thành giảm chỉ bằng 1/4 - 1/5 so với hạt giống nhập nội.
- Xác định được các thông số kỹ thuật cần thiết để xây dựng quy trình
trồng cà chua lai F1 bằng kỹ thuật khí canh trong nhà có mái che cho hiệu quả
kinh tế cao.
4 Những đóng góp mới của luận án
- Là công trình đầu tiên và có hệ thống ở nước ta về cơ sở khoa học và
các thông số kỹ thuật cần thiết cho việc nhân giống vô tính bằng giâm chồi và
trồng cà chua bằng công nghệ khí canh.

4

- Đã xác định vai trò của việc hạ thấp nhiệt độ trong dung dịch dinh
dưỡng của hệ thống khí canh cho việc trồng cà chua vụ Xuân Hè ở Đồng bằng
Bắc bộ bằng công nghệ khí canh.
5 Giới hạn của đề tài

Lá cà chua đa số thuộc dạng lá kép, các lá chét có răng cưa, có nhiều
dạng khác nhau: dạng chân chim, dạng lá khoai tây, dạng lá ớt…Tùy thuộc
vào giống mà lá cà chua có màu sắc và kích thước khác nhau.
Hoa cà chua được mọc thành chùm. Có 3 dạng chùm hoa: dạng đơn
giản, dạng trung gian và dạng phức tạp. Số lượng hoa/chùm, số chùm hoa/cây
rất khác nhau ở các giống. Số chùm hoa/cây dao động từ 4- 20 chùm, số hoa/
chùm dao động từ 2- 26 hoa. Hoa đính dưới bầu, đài hoa màu vàng, số đài và
số cánh hoa tương ứng nhau từ 5- 9. Hoa lưỡng tính, nhị đực liên kết với nhau
thành bao hình nón, bao quanh nhụy cái.
Quả thuộc dạng quả mọng có 2, 3 hay nhiều ngăn hạt. Hình dạng và
màu sắc quả phụ thuộc vào từng giống. Ngoài ra màu sắc quả chín còn phụ
thuộc vào nhiệt độ, hàm lượng caroten và lycopen. Ở nhiệt độ 30
o
C trở lên, sự
tổng hợp lycopen bị ức chế, trong khi đó sự tổng hợp β caroten không mẫn
cảm với tác động của nhiệt độ, vì thế ở mùa nóng khi chín quả có màu vàng
hoặc đỏ vàng (Krumbein et al., 2006), [95]. Khối lượng quả cà chua dao động
rất lớn từ 3- 200 g phụ thuộc vào giống (thậm chí có quả đạt tới 500g) (Jaime
and Nuez, 2008), [83].

6

1.1.2 Yêu cầu của cây cà chua đối với điều kiện ngoại cảnh
1.1.2.1 Yêu cầu đối với ánh sáng
Cà chua thuộc cây ưa sáng, cây con trong vườn ươm nếu đủ ánh sáng
(5000 lux) sẽ cho chất lượng tốt, cây cứng, bộ lá to, khỏe, sớm được trồng.
Ngoài ra, ánh sáng tốt, cường độ quang hợp tăng cây ra hoa đậu quả sớm hơn,
chất lượng sản phẩm cao hơn (Trần Khắc Thi, 1999), [13]. Cường độ ánh
sáng ảnh hưởng rất lớn tới quá trình sinh trưởng, phát triển của cây cà chua.
Điểm bão hòa ánh sáng của cà chua là 70,000 lux (là cây trồng cần nhiều ánh

C. Hạt nảy mầm tốt
nhất ở 25 - 30
0
C, nhiệt độ đất thích hợp 29
0
C, trong giới hạn nhiệt độ 15,5 -
30
0
C, nhiệt độ càng cao hạt nảy mầm càng nhanh. Nhiệt độ quá cao sẽ làm

7

chậm sự nảy mầm của hạt, hạt dễ mất sức sống, mầm bị biến dạng. Điều kiện
thích hợp cho hình thành và phân hoá mầm hoa: nhiệt độ ban ngày 20 -
25
0
C, nhiệt độ ban đêm 13 - 15
0
C, độ ẩm đất 60 - 70%. Khi ở nhiệt độ 20
0
C
thì hoa to, tỷ lệ ra hoa cao, hoa ít bị rụng. Khi nhiệt độ thấp dưới 13
0
C và
cao trên 35
0
C hạt phấn bị ức chế, gây ra hiện tượng thụ phấn không đầy đủ,
quả bị nhăn nheo, dị hình. Nhiệt độ thích hợp cho hạt phấn phát triển 21 -
24
0


cây ngừng sinh trưởng, và ở
nhiệt độ 10
0
C

trong một thời gian dài cây sẽ chết. Ở giai đoạn sinh trưởng
sinh dưỡng, nhiệt độ ngày đêm xấp xỉ 25
0
C sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho quá
trình ra lá và sinh trưởng của lá. Tốc độ sinh trưởng của thân, chồi và rễ đạt
cao hơn khi nhiệt độ ngày từ 26- 30
0
C và đêm từ 18- 22
0
C. Điều này liên
quan đến việc duy trì cân bằng quá trình quang hợp và hô hấp trong cây (Hurd
and Graves, 1984), [80].
Nhiệt độ không những ảnh hưởng trực tiếp tới sinh trưởng dinh dưỡng
mà còn ảnh hưởng rất lớn tới sự ra hoa đậu quả, năng suất, chất lượng cà chua
(Polenta et al., 2006), [115]. Ở thời kỳ phân hóa mầm hoa, nhiệt độ không khí
ảnh hưởng đến vị trí của chùm hoa đầu tiên. Cùng với nhiệt độ không khí,
nhiệt độ đất có ảnh hưởng đến số lượng hoa/chùm. Nhiệt độ không khí trên

8

30/25
0
C (ngày/đêm) làm tăng số lượng đốt dưới chùm hoa thứ nhất. Nhiệt độ
không khí lớn hơn 30/25

đều làm giảm sức sống hạt phấn, đó chính là nguyên nhân làm giảm năng
suất. Quả cà chua phát triển thuận lợi ở nhiệt độ thấp, nhiệt độ trên 35
0
C ngăn
cản sự phát triển của quả và làm giảm kích thước của quả rõ rệt (Hurd and
Graves, 1985), [81] (Kuo et al., 1998), [96].
Bên cạnh đó, nhiệt độ còn ảnh hưởng tới các chất điều hòa sinh trưởng
có trong cây. Sau khi đậu quả, quả lớn lên nhờ sự phân chia và sự phát triển
của các tế bào phôi. Hoạt động này được thúc đẩy bởi một số hooc môn sinh
trưởng hình thành ngay trong khi thụ tinh và hình thành hạt. Nếu nhiệt độ cao
xảy ra vào thời điểm 2- 3 ngày sau khi nở hoa gây cản trở quá trình thụ tinh,
auxin không thể hình thành được và quả non sẽ không lớn mà rụng đi.
Sự hình thành màu sắc quả cũng chịu ảnh hưởng lớn của nhiệt độ, bởi
quá trình sinh tổng hợp caroten rất mẫn cảm với nhiệt độ. Phạm vi nhiệt độ
thích hợp để phân hủy chlorophyll là 35- 40
0
C, để hình thành lycopen là 12-
30
0
C và hình thành caroten là 10- 38
0
C. Do vậy, nhiệt độ tối ưu để hình thành
sắc tố là 18- 26
0
C. Quả có màu đỏ, màu da cam đậm ở 24- 26
0
C do có sự hình

9


chậm lớn và thường xảy ra hiện tượng khô đáy quả (An et al., 2005), [30].
Độ ẩm không khí quá cao (> 90%) dễ làm cho hạt phấn bị trương nứt, hoa
cà chua không thụ phấn được sẽ rụng. Tuy nhiên, điều kiện gió khô cũng thường
làm tăng tỷ lệ rụng hoa (Tạ Thu Cúc & cs, 2007), [4] (Dumas et al., 2003), [56].
1.1.2.4. Yêu cầu đối với dinh dưỡng khoáng
Cũng như các cây trồng khác, cà chua cần ít nhất 20 nguyên tố dinh
dưỡng cho quá trình sinh trưởng phát triển bình thường của nó.
Nitơ (N) có ảnh hưởng lớn đến quá trình sinh trưởng sinh dưỡng và
năng suất quả hơn tất cả các yếu tố dinh dưỡng khác. N có tác dụng thúc đẩy
sự sinh trưởng, nở hoa, đậu quả của cà chua nhưng lại kéo dài thời gian chín

10

và làm giảm kích thước quả. Khi thiếu N cùng với điều kiện nhiệt độ cao sẽ
làm cho tỷ lệ rụng hoa tăng. Khi lượng N quá dư thừa làm giảm kích thước
quả, kéo dài thời gian chín, giảm khả năng chống chịu với rất nhiều loại bệnh
và tăng tỷ lệ quả thối. Do vậy, việc bón N thích hợp sẽ làm tăng năng suất và
chất lượng sản phẩm (màu sắc, khẩu vị và hàm lượng axit trong quả) (Trần
Khắc Thi, 1999), [13] (Tạ Thu Cúc, 2006), [3] (Anonymous, 2009), [33].
Các nghiên cứu liên quan đến những tác động của nguồn N với cây cà
chua đã cho thấy: cà chua nhạy cảm với các nguồn cung cấp của N là NH
4
+

(Kirkby and Knight, 1977), [91] (Ganmore and Kafkafi, 1980), [63] (Magalhães
and Wilcox, 1983), [100] (Dong et al., 2004), [55] (Olympios, 2006), [113].
Nhiều nghiên cứu gần đây cũng đã khẳng định điều này. Việc sử dụng NH
4
+


4
+
đến 7 mM NO
3
-
vào dung dịch
dinh dưỡng có tác dụng cải thiện năng suất của cà chua.
Tan & cs, (2000b), [135] đã sử dụng phân 15N để trồng cà chua thủy

11

canh và thấy rằng sự hấp thu, đồng hóa của urê là thấp ở giai đoạn cây con,
nhưng tăng đến mức gần như tương tự với NO
3
-
/N trong giai đoạn sinh trưởng
sinh dưỡng. Kutuk & cs (2004), [97] cho rằng urê có thể được sử dụng như
một nguồn N trong trồng cà chua không cần đất, cung cấp cho cây ở giai đoạn
sinh trưởng sinh dưỡng. Hàm lượng N trước khi hình thành chùm hoa đầu tiên
là cực kỳ quan trọng trong việc xác định năng suất. Cà chua trồng trong thủy
canh có thể lấy 80-110mgN/cây/ngày (Morgan, 2006), [105].
Photpho (P) có tác dụng giúp cho bộ rễ phát triển mạnh, làm tăng khả
năng hút nước và dinh dưỡng của rễ, ngoài ra P còn ảnh hưởng đến sự phát
triển của hoa, chất lượng quả và đẩy nhanh quá trình chín (Nandel et al.,
1993), [107]. Lượng P cao khi bón cho cà chua có tác dụng cải thiện độc tính
gây ra bởi coban (Chatterjee, 2002), [44].
Các giống cà chua mới, các giống lai có tốc độ tăng trưởng rất cao do
đó cần cung cấp đầy đủ P để phát triển tối ưu và đạt năng suất cao nhất. Tốc
độ tăng trưởng của cà chua tăng lên rõ rệt cùng với sự tăng của nồng độ P
trong cây. Kết quả từ nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng cung cấp P qua lá cho

đáng kể hàm lượng K trong các lá non ở gần chồi đỉnh, trong điều kiện đó tỷ lệ
hình thành quả ở chùm hoa thứ nhất và năng suất giảm đáng kể. Khi cà chua
được trồng trong điều kiện mà lượng K cung cấp không đầy đủ thì natri có thể
thay thế một phần cho K. Sự tăng trưởng của cây cà chua trồng trong điều kiện
thiếu hụt K (0,5 mM K
+
) bị giảm mạnh so với khi cung cấp đầy đủ K. Tỷ lệ
thối lá cà chua giảm khi sử dụng K
2
SO
4
bón cho cà chua (Ehsan et al., 2010),
[59]. Giai đoạn đầu cây cần lượng K cao tương đương với N (từ nảy mầm đến
hình thành quả) sau đó lượng K tăng theo sự lớn của quả trong khi đó lượng N
lại giảm. K
+
chiếm ưu thế trong quả cà chua là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến
các chỉ tiêu chất lượng quả như: axít, mùi vị, hình dạng, màu sắc (Morales et
al., 2003), [104].
1.1.2.5 Dinh dưỡng và chất lượng quả cà chua
Chất lượng sản phẩm phụ thuộc vào nhiều yếu tố: đặc điểm khách quan