Trường THCS Vĩnh Mỹ A SKKN lịch sử 9
RÈN LUYỆN CHO HỌC SINH KĨ NĂNG KHAI THÁC
TỐT KÊNH HÌNH MÔN LỊCH SỬ 9
1. ĐẶT VẤN ĐỀ:
Kênh hình bao gồm bản đồ, lược đồ, tranh ảnh lịch sử, là những phương
tiện dạy học rất đặc trưng của bộ môn lịch sử, nó giúp cho học sinh (HS) tái hiện
những sự kiện, nhân vật trong quá khứ. Theo xu hướng hiện nay là giảm bớt
thuyết trình của giáo viên, tạo điều kiện để học sinh học tập tích cực nên chúng
được sử dụng như là một nguồn cung cấp kiến thức giúp học sinh tự tìm tòi,
phát hiện những kiến thức và rèn luyện kĩ năng bộ môn chứ không chỉ để minh
họa cho lời giảng của giáo viên (GV). Như vậy kênh hình là đối tượng để học
sinh chủ động, tự lực khai thác kiến thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Do
đó việc rèn luyện cho học sinh kĩ năng khai thác tốt kênh hình trong học tập bộ
môn lịch sử là một yêu cầu cấp thiết và mang tính quyết định đến sự thành công
trong dạy - học của thầy và trò.
Từ quan điểm chỉ đạo trên nên việc biên soạn sách giáo khoa lịch sử hiện
nay đã tăng cường đưa nhiều kênh hình vào trong sách, công ti thiết bị cũng đã
in ấn phát hành nhiều kênh hình đến trường học. Qua hệ thống Internet, GV và
HS cũng được tiếp xúc với nhiều kênh hình lịch sử. Thực tế trên đã mở ra một
cơ hội thành công rất lớn cho cả người dạy và học lịch sử. Từ đó dẫn đến yêu
cầu phát triển kĩ năng tự học, tự chiếm lĩnh kiến thức của người học là rất lớn,
đòi hỏi người thầy giáo phải có phương pháp phát triển kĩ năng tự khai thác
kênh hình trong học tập lịch sử cho HS.
Từ tầm quan trọng của việc khai thác kênh hình trong dạy học lịch sử ,
với nổ lực nghiên cứu và với kinh nghiệm nhiều năm giảng dạy bộ môn lịch sử,
bản thân đã tìm ra những kinh nghiệm rèn luyện cho học sinh kĩ năng khai thác
tốt kênh hình trong học tập bộ môn lịch sử. Qua kiểm nghiệm thực tế, đề tài đã
thu được kết quả tốt, được đồng nghiệp, BGH đánh giá cao. Từ cơ sở đó, bản
thân xin được trình bày đề tài: “Rèn luyện cho học sinh kĩ năng khai thác tốt
kênh hình trong học tập bộ môn lịch sử 9” Nhằm góp phần kinh nghiệm nhỏ bé
của mình vào việc đổi mới phương pháp giáo dục hiện nay.

nhiều kênh hình phục vụ cho việc giảng dạy. Riêng SGK lịch sử 9 trong toàn bộ
chuơng trình có 34 bài thì đã có 92 kênh hình đuợc đưa vào, bình quân mỗi bài
gần 3 kênh hình. Thực tiễn trên đã đóng góp rất lớn đến việc thành công trong
dạy học lịch sử hiện nay. Cha ông ta từng dạy: “Trăm nghe không bằng một
thấy”. Nếu chúng ta giúp cho HS có được kĩ năng khai thác tốt kênh hình thì
hiệu quả học tập lịch sử của em sẽ đạt kết quả cao.
Trong thực tế giảng dạy hiện nay, bên cạnh những thành công trong việc
tổ chức cho HS khai thác kênh hình, bản thân thấy việc thực hiện ở thầy và trò
còn có những tồn tại cần khắc phục như sau:
- Trong giảng dạy, đa số GV mới dừng lại ở việc sử dụng kênh hình để
minh họa về con người, công việc, nơi chốn. Còn việc tổ chức các hoạt động
nhận thức, rèn luyện các kĩ năng khai thác cho HS thì giáo viên chưa quan tâm
nhiều. Đôi khi do thời gian học hạn chế, nhiều giáo viên còn bỏ qua ngay cả các
tranh ảnh trong SGK. Vì vậy chưa phát huy được vai trò tích cực của kênh hình
vào dạy học bộ môn.
Giáo viên: Lê Quốc Việt Trang 2
Trường THCS Vĩnh Mỹ A SKKN lịch sử 9
- Kĩ năng tự khai thác kênh hình trong học tập lịch sử ở học sinh còn rất
yếu, bước vào lớp 9 mà nhiều em chưa xác định được vị trí khu vực trên lược
đồ, bản đồ , không biết dựa vào đâu để xác định chủ đề của kênh hình, không
biết cách đứng thuyết trình kênh hình trên bảng, kĩ năng quan sát, nhận xét
đều rất yếu.
- Thái độ làm việc của học sinh với kênh hình còn hết sức tiêu cực, quan
sát qua loa đại khái, không rèn luyện kĩ năng, nhiều em chỉ thích xem trong kênh
hình có gì đẹp, lạ hay không mà không chú ý đến chủ đề, nội dung, ý nghĩa của
kênh hình.
Qua nghiên cứu ,bản thân đã thực hiện các biện pháp sau để rèn luyện kĩ
năng khai thác kênh hình cho HS.
4. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU:
4.1. Trao đổi với đồng nghiệp cùng phối hợp thực hiện đúng quy

4.2. Củng cố cho học sinh những kĩ năng cơ bản, thiết yếu trong khai
thác kênh hình:
* Kĩ năng đọc bản đồ, lược đồ :
Muốn HS khai thác được bản đồ, lược đồ thì việc đầu tiên là GV phải
rèn luyện cho HS kĩ năng chỉ và đọc bản đồ, lược đồ. Nguyên tắc chung của việc
đọc bản đồ, lược đồ lịch sử là:
+ Đọc tên bản đồ hoặc lược đồ.
+ Đọc tỉ lệ bản đồ.
+ Đọc bản chú giải và xác định những kí hiệu tương ứng trên lược đồ, bản đồ.
* Kĩ năng chỉ bản đồ, lược đồ:
- Cách đứng: đứng thuyết trình bên trái bản đồ, lược đồ, dùng tay phải để chỉ
xác định vị trí các khu vực địa lý hành chính: như Đông, Tây, Nam, Bắc, Đông
Nam, Tây Bắc
- Cách chỉ: Đối với đối tượng phân bố theo điểm thì chỉ đúng trung tâm kí
hiệu, đối với kí hiệu dạng đường như đường sông thì chỉ từ thượng nguồn về hạ
lưu, đường tiến quân thì chỉ từ điểm xuất phát chỉ tới ( chỉ từ gốc tới ngọn )
Để HS hình thành được những kĩ năng trên , bản thân đã tiến hành các công
việc sau:
- Bước 1: Hướng dẫn HS nắm được những yêu cầu trên .
- Bước 2: GV thực hiện mẫu trên lớp và luôn luôn tuân thủ đúng những nguyên
tắc trên khi thực hiện khai thác kênh hình trên lớp.
- Bước 3: Tổ chức cho HS thực hiện trên lớp. Công việc này được GV tiến hành
kiểm tra nhắc nhở thường xuyên trên lớp để hình thành, để phát triển kĩ năng
cho HS.
Kết quả , qua một thời gian hướng dẫn, nhắc nhở, kiểm tra , đa số HS đã
thực hiện được kĩ năng cơ bản, thiết yếu trong khai thác kênh hình.
4.3. Rèn luyện cho HS kĩ năng khai thác bản đồ, lược đồ:
Muốn khai thác bản đồ, lược đồ, HS cần thực hiện tốt các công việc sau:
1. Quan sát tổng quát, tìm chủ đề của bản đồ, lược đồ.
2. Đọc phần chú giải để xác định những ký hiệu nào phản ánh trọng tâm

4.4. Rèn luyện cho HS kĩ năng khai thác tranh ảnh:
Việc rèn luyện kĩ năng khai thác tranh ảnh cho học sinh cần phải được
giáo viên thường xuyên hướng dẫn.
Cần phải gợi ý và đưa ra những câu hỏi giúp học sinh tập trung suy nghĩ
về hình ảnh đó theo những cách khác nhau. Để thúc đẩy sự quan sát sâu của học
sinh, bản thân đưa ra một một số gợi ý: hình ảnh này mang chủ đề gì? Thu
nhận, phân tích, đánh giá được những thông tin gì từ hình ảnh đó? Em có so
sánh và liên hệ gì với quá khứ? Thông qua hình ảnh đó dự đoán gì trong tương
lai? Bày tỏ thái độ gì trước mỗi hình ảnh ? Miêu tả và nhận xét bằng ngôn ngữ
riêng của mình?
Cụ thể:
Ví dụ: Khi dạy bài 12: Những thành tựu chủ yếu và ý nghĩa lịch sử của cách
mạng khoa học - kỹ thuật thì học sinh cần phải khai thác hình 25 trang 50 và để
khai thác hình ảnh này học sinh cần phải:
- Xác định chủ đề của hình 25: Một khu phố ở Nhật Bản đang khai thác năng
lượng xanh (điện mặt trời) để phục vụ sản xuất, sinh hoạt.
Giáo viên: Lê Quốc Việt Trang 6
Hình ảnh này có
chủ đề là gì?
Tranh ảnh
Em có liên hệ so
sánh gì với quá khứ?
Dự đoán gì trong
tương lai?
Em thu nhận được
những thông tin gì
qua hình ảnh đó?
Em có cảm nhận và
bày tỏ gì?
Trường THCS Vĩnh Mỹ A SKKN lịch sử 9

phải:
- Xác định chủ đề của hình: Đây là ảnh ông
Nen - xơn Man - đê - la người nước Cộng hòa
Nam Phi trong thời kì đấu tranh chống chế
độ phân biệt chủng tộc vừa giành thắng lợi ở
Cộng hòa Nam Phi.
- Thu nhận các thông tin: Nen - xơn Man - đê - la là
người dân da đen sống ớ nước Cộng hòa Nam Phi- nơi
có chế độ phân biệt chủng tộc diễn ra tàn khốc nhất .Ông
là lãnh tụ của tổ chức Đại hội dân tộc Phi, tổ chức đấu
tranh chống lại chế độ phân biệt chủng tộc. Ông là tổng
thống người da đen đầu tiên ở Cộng hòa Nam Phi.
- Đóng góp của Nen - xơn Man - đê - la: Có công lớn trong đấu tranh nhằm
thủ tiêu chế độ phân biệt chủng tộc, góp phần vào sự tiến bộ của nhân loại. Có
công đưa Cộng hòa Nam Phi phục hồi và phát triển nhanh.
- Rút ra bài học: Khâm phục tinh thần đấu tranh dũng cảm , bền bỉ của Nen
Xơn Man- đê-la. HS cần nổ lực học hỏi và tích cực đấu tranh chống lại những
tiêu cực đế xây dựng xã hội tốt đep hơn.
Như vậy, qua khai thác hình 13 trang 28 SGKLS 9, HS đã tiếp nhận
được phần cơ bản của nội dung bài học, qua đó giúp giáo viên chuyển tải được
lượng kiến thức cơ bản của bài học đến học sinh trên cơ sở phát triển kĩ năng
khai thác kênh hình của học sinh, từ đó tạo được biểu tượng về nhân vật lịch sử,
góp phần thực hiện tốt việc giáo dục nhân cách , đạo đức cách mạng cho HS .
5. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU:
Trong thời gian qua, khi đưa đề tài này vào áp dụng trong thực tiễn giảng
dạy, chúng tôi rất vui mừng khi nhận thấy học sinh hào hứng hơn, tích cực hơn
trong học tập bộ môn lịch sử. Nhiều học sinh trước đây còn rụt rè e ngại lúng
túng không biết được những kiến thức cơ bản trong khai thác kênh hình thì giờ
đây các em biết tự quan sát nhận xét đánh giá được, chất lượng học tập bộ môn
lịch sử của học sinh ngày càng tăng lên.

trọng tăng cường hơn nữa trong việc rèn luyện kĩ năng khai thác kênh hình cho
HS thông qua các bài tập về nhà và phần dặn dò chuẩn bị cho bài mới.
3. Câu hỏi để phát triển kĩ năng cho học sinh phải đi theo trình tự: Phát
hiện, nhận biết nhận xét, so sánh, đánh giá rút ra bài học, theo đúng
phương châm: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu
tượng đến thực tiễn”.
6. KẾT LUẬN
“ Rèn luyện cho học sinh kĩ năng khai thác tốt kênh hình trong học tập bộ
môn lịch sử 9” là một đề tài nhằm giúp HS lớp 9 khắc phục được những tồn tại
trong việc khai thác kênh hình, từ đó giúp các em phát triển kĩ năng tự khai
thác tốt kênh hình trong học tập lịch sử, góp phần nâng cao chất lượng học tập
bộ môn lịch sử nói chung và môn lịch sử 9 nói riêng. Trong đề tài, bản thân đã
sử dụng các biện pháp sau:
Giáo viên: Lê Quốc Việt Trang 9
Trường THCS Vĩnh Mỹ A SKKN lịch sử 9
6.1. Trao đổi với đồng nghiệp cùng phối hợp thực hiện đúng qui trình tổ
chức khai thác kênh hình trong giảng dạy lịch sử.
6.2. Củng cố cho học sinh những kĩ năng cơ bản thiết yếu trong khai thác
kênh hình.
6.3. Rèn luyện cho HS kĩ năng khai thác bản đồ, lược đồ.
6.4. Rèn luyện cho HS kĩ năng khai thác tranh ảnh.
6.5. Rèn luyện cho HS kĩ năng khai thác tranh ảnh nhân vật lịch sử.
Những biện pháp trên đã củng cố được kĩ năng trước đây mà HS đã được cung
cấp ở các lớp 6, 7, 8, đồng thời phát triển được nhiều kĩ năng trong khai thác
kênh hình lịch sử cho HS lớp 9, góp phần nâng cao chất lượng học tập bộ môn
lịch sử 9.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên THCS môn lịch sử
( Nhà xuất bản giáo dục)