RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Cùng với các nước khác trên thế giới, Việt Nam đã và đang phát triển theo
hướng Công Nghiệp Hoá-Hiện Đại Hoá. Muốn Công Nghiệp Hoá-Hiện Đại Hoá
đất nước thì điều không thể thếu là phải nhanh chóng tiếp thu những thành tựu
khoa học và kĩ thuật hiện đại của thế giới.
Một đất nước phát triển đòi hỏi người lao động phải có phẩm chất nhân
cách phù hợp với yêu cầu xã hội: có tinh thần trách nhiệm, phải năng động sáng
tạo, có kĩ năng giao tiếp, đây cũng là vấn đề Đảng và nhà nước ta rất quan tâm.
Như Bộ trưởng Bộ giáo dục đã nói “quá trình đổi mới giáo dục gắn liền với sự
phát triển của đất nước”.
Vậy đổi mới giáo dục là gì? . Vâng, đổi mới giáo dục tức là đổi mới
phương pháp dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học là đổi mới theo phương
pháp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học. Với phương
pháp dạy học mới sẽõ góp phần hình thành và phát triển nhân cách toàn diện cho
học sinh, nhằm chuẩn bị cho thế hệ trẻ bước vào thế kỉ XXI, sống và làm việc
trong một xã hội công nghiệp hiện đại.
Chính vì vậy, đòi hỏi người giáo viên viên phải nghiên cứu, tìm tòi học hỏi
đề ra những biện pháp tích cực trong quá trình giảng dạy nhằm đổi mới phương
pháp dạy và học. Giáo viên trở thành người tổ chức, thiết kế hoạt động, hướng
dẫn Học Sinh tự nghiên cứu nhằm phát huy tính tích cực, tư duy sáng tạo ở người
học. Bên cạnh nhiệm vụ trang bị những kiến thức và hiểu biết cần thiết, mỗi bộ
môn ở trường phổ thông còn phải rèn luyện cho HS những kĩ năng trình bày một
vần đề nào đó trước nhiều người.
Sinh học là một bộ môn khoa học được có ở trường THCS, được thiết kế
chủ yếu theo lôgic môn học (theo trình tự :Thực vật –Động vật –Giải phẩu sinh
lý người –Di truyền). Đây là môn học có nhiều ứng dụng trong thực tế đời sống,
gần gũi với kinh nghiệm, hiểu biết của học sinh. Từ đó tạo ra sự kích thích trí tò
mò khoa học và hứng thú học tập của học sinh. Đặc biệt, ở môn học này giúp
các em mô tả được hình thái, cấu tạo cơ thể sinh vật thông qua các đại diện của
các nhóm sinh vật trong mối quan hệ với môi trường sống.

RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
nhiều lí do, một trong những lí do đó là: nhiều bài dạy đòi hỏi phải có kinh phí
…
Ví dụ: Muốn dạy những bài có mẫu vật: Cá, ếch, thỏ, hoặc chim,…. Phải mua.
Hoặc 1 số bài dạy không có mẫu vật , không có mô hình hoặc cũng không có
tranh ảnh thì GV phải tự vẽ hoặc in phim trong.
Vì vậy, vẫn còn hạn chế ở 1 số bài không có ĐDDH thì GV phải đầu tư rất
nhiều.
3. Số liệu thống kê
Thực trạng tại các lớp về kĩ năng trình bày trên mô hình, mẫu vật hoặc tranh
ảnh còn rất hạn chế. Qua khảo sát, giảng dạy đầu năm học 2006-2007 tôi thấy:
- khoảng 10% HS tương đối có kĩ năng trình bày trên mẫu vật, mô
hình hoặc tranh ảnh.
- 90% HS khó khăn trong việc trả lời câu hỏi bằng cách trình bày
trước lớp trên mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh.
Ngoài ra, trong tiết học các em rất thụ động, không có hứng thú học tập.
Dẫn đến kết quả các bài kiểm tra chưa cao.
III. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
1. Cơ sở thực tiễn
Trong chương trình sinh học THCS được thiết kế theo lôgic môn học :
“Thực vật - Động vật –Giải phẩu sinh lý người-Di truyền” . Trước đây nội dung
được chú trọng đến hệ thống kiến thức lý thuyết, sự phát triển tuần tự và chặt
chẽ các khái niệm, định luật, thuyết khoa học, thì hiện nay chương trình Sinh
học THCS được thiết kế chủ yếu dựa trên tư tưởng nhấn mạnh vai trò tích cực,
chủ động của người học. Trong đó, rất coi trọng cả việc trao đổi kiến thức lẫn
bồi dưỡng các kĩ năng và năng lực nhận thức cho HS.
Để giúp HS có thể tự trình bày hoặc mô tả được hình thái, cấu tạo của một
sinh vật thông qua mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh thì HS phải tự tìm hiểu
trước bài học mới ở nhà kết hợp hướng dẫn của GV ở trên lớp.
Sáng kiến kinh nghiệm 3 Lê Thị Tây Phụng

+Mô hình: ưu điểm là giúp HS dễ hình dung cụ thể các đối tượng nghiên
cứu; nhược điểm là đòi hỏi phải chuẩn bị công phu, đôi khi mất nhiều thời gian
mới có kết quả.
+ Mẫu vật thật: ưu điểm là cung cấp thông tin chính xác về đối tượng
nghiên cứu; nhược điểm là đòi hỏi phải chuẩn bị công phu mà Gv không được
trả thù lao vật chất.
- Lựa chọn phương pháp sử dụng thiết bị dạy học:
+ TBDH đóng vai trò là nguồn cung cấp tri thức mới.
+ TBDH đóng vai trò minh hoạ nội dung kiến thức mới.
+ TBDH đóng vai trò kiểm tra kiến thức đã học.
* Để rèn luyện được kĩ năng này cần đảm bảo các yêu cầu sau:
+ GV phải biết tổ chức hướng dẫn, dẫn dắt HS quan sát mẫu vật, mô hình hoặc
tranh ảnh một cách khoa học, hợp lí nhằm giúp cho HS suy nghĩ, phải tư duy
sáng tạo của mình.
+ Đối với tranh ảnh phải để hình câm để HS tự mô tả mà không cần chú thích.
+ HS cần phải đọc bài, quan sát hình trước ở nhà kết hớp với hướng dẫn của
GV ở trên lớp để trình bày tốt hơn.
* Một số phương pháp và hình thức tổ chức dạy – học nhằm phát huy tính
tích cực của người học. Từ đó, phát huy được kĩ năng trình bày trên mẫu vật,
mô hình hoặc tranh ảnh cho HS ở môn sinh học.
2.1. Quan sát.
Phương pháp quan sát là phương pháp dạy HS cách sử dụng các giác quan
để tri thức trực tiếp, có mục đích các sự vật, hiện tượng diễn ra trong tự nhiên và
trong cuộc sống mà không cần có sự can thiệp vào cácquá trình diễn biến của
các sự vật và hiện tượng đó.
Phương pháp quan sát bao gồm hai bước:
+ Quan sát để thu thập thông tin.
+ Xử lí thông tin đã thu thập được để rút ra kết luận.
Sáng kiến kinh nghiệm 5 Lê Thị Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC

RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
- Để dạy bài này GV phải chuẩn bị mẫu vật cho tốt, phải nghiên cứu tìm hiểu
đặc điểm, cấu tạo, hình thái của sinh vật thật kết hợp hình SGK cần dạy trước ở
nhà.
- Đối với bài dạy có mẫu vật nếu HS không tự chuẩn bị trước GV có thể
hướng dẫn hoặc chuẩn bị luôn cho các em ( theo nhóm).
- Dạy những bài này GV nên sử dụng phương pháp quan sát và thảo luận
nhóm.
- GV lên kế hoạch tổ chức, thiết kế các hoạt động cụ thể cho HS:
• Để giúp các em xác định rõ hoặc trình bày được đặc điểm mẫu vật GV
nên kết hợp treo tranh hình SGK (hoặc chiếu phim) cho HS quan sát.
• Sau khi yêu HS quan sát mẫu vật kết hợp hình vẽ  GV nêu câu hỏi :
Yêu cầu HS thảo luận nhóm.
• GV: Gọi 1 HS đại diện nhóm lên bảng vừa trả lời câu hỏi vừa trình bày
trên mẫu vật.
• GV: Mời HS khác nhận xét  Sau đó GV nhận xét, chốt lại.
Lưu ý: Nếu HS trả lời tốt ( đúng ý) thì GV không cần nhắc lại, GV chỉ bổ
sung chỗ còn thiếu và nhấn mạnh đặc điểm trọng tâm, chốt lại đáp án câu hỏi.
Ví dụ:
Bài 13: CẤU TẠO NGOÀI CỦA THÂN ( Sinh học 6)
Mục I: Tìm hiểu cấu tạo ngoài của thân.
Ơû bài này GV yêu cầu mỗi nhóm ( mỗi bàn) chuẩn bị mẫu vật. Có thể là 1
thân cây vú sữa.
Để rèn luyện cho HS lớp 6 kĩ năng trình bày trên mẫu vật GV nhất thiết phải
tổ chức, thiết kế hoạt động cụ thể cho HS làm việc. Hoạt động này có thể tiến
hành như sau:
Hoạït động của GV Hoạt động của HS
- GV: yêu cầu HS đem mẫu thân cây lên
Sáng kiến kinh nghiệm 7 Lê Thị Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC

Bài 9: các loại rễ, các miền của rễ
Bài 12: Biến dạng của rễ
Bài 18 : Biến dạng của thân
Bài 19: Đặc điểm bên ngoài của lá
Bài 26: Sinh sản sinh dưỡng tự nhiên
Bài 27 : Sinh sản sinh dưỡng do người
Bài 28: Cấu tạo và chức năng của hoa.
Bài 29: Các loại hoa
Bài 30: Thụ phấn
. . . . . . . . . . . .
Sinh học 7:
Tiết 15- BÀI 15: GIUN ĐẤT
Tiết 27 – BÀI 26: CHÂU CHẤU
Tiết 23 - Bài 22: Tôm sông
Tiết 37 - Bài 35: Eách đồng
Như chúng ta đã biết, chương trình sinh học 6, 7 thường có mẫu vật nhiều
hơn sinh 8, 9. Chính vì vậy, nếu bài nào có mẫu vật thật thì GV nên ưu tiên dùng
mẫu vật hơn mô hình hoặc tranh ảnh, bởi khi tiếp cận với mẫu vật sẽ tăng không
khí học tập và hứng thú tìm tòi ở HS.

* Đối với những bài dạy có mô hình:
+ Nguyên tắc: Đảm bảo các nguyên tắc dạy học, phù hợp với nội dung kiến
thức, mô hình được đưa ra đúng lúc đúng cách; được đặt ở vị trí thuận lợi cho
cả lớp quan sát.
+ Với bài sử dụng mô hình Gv thiết kế, tổ chức tiết dạy theo các bước sau:
• Bước 1: GV giới thiệu tên mô hình, nêu rõ mục tiêu của việc quan sát
hay thao tác với mô hình.
• Bước 2: Khai thác nội dung mô hình.
Sáng kiến kinh nghiệm 9 Lê Thị Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC

? Mô tả cấu trúc không gian của phân tử
ADN?
GV: Gọi 1 HS lên bảng trình bày trước
lớp cấu trúc không gian của phân tử AND
trên mô hình.
GV: nhận xét, chốt lại.
GV: yêu cầu HS tiếp tục quan sát mô hình
thực hiện lệnh 
? Các loại nuclêôtíc nào giữa 2 mạch liên
kết với nhau thành cặp?
? Giả sử trình tự các đơn phân trên một
mạch AND như sau:
-A-T-G-X-T-A-G-T-X-
Trình tự các đơn phân trên đoạn mạch
tương ứng sẽ như thế nào?
GV: Gọi HS trả lời.
GV: Nhận xét, chốt lại.
- HS: quan sát mô hình đối
chiếu hình vẽ  Thảo luận
nhóm, mô tả được cấu trúc
không gian phân tử ADN
- HS: lên bảng trình bày trên
mô hình.
- HS khác theo dõi Nhận
xét, bổ sung.
- HS: Tiếp tục quan sát mâ hình+
hình vẽ  Trả lời câu hỏi:
- HS: trả lời  HS khác nhận
xét, bổ sung.
Giới thiệu một số bài dạy có mô hình:

• Bước 3: HS rút ra kết luận từ việc quan sát tranh. GV yêu cầu HS lên
bảng trình bày trên tranh.
Ví dụ:
Bài 26: CHÂU CHẤU (Sinh học 7)
Mục II- Tìm hiểu cấu tạo trong của châu chấu.
Để HS tự trình bày hoặc mô tả chính xác đặc điểm cấu tạo trong của châu
chấu thì GV sẽ hướng dẫn HS quan sát trên hình vẽ SGK .
Sáng kiến kinh nghiệm 12 Lê Thị Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
Quá trình tự quan sát và trình bày được cấu tạo trong của châu chấu . HS so
sánh được đặc điểm cấu tạo trong của châu chấu với tôm sông. Từ đó, thấy được
sự tiến hoá của lớp sâu bọ so với lớp giáp xác
Hoạt động cảu GV Hoạt động của HS
GV: Treo tranh (phim trong) cấu tạo trong
của châu chấu. Giới thiệu hình.
GV: Yêu cầu HS quan sát tranh Trả lời:
? Châu chấu có những hệ cơ quan nào?
? Trình bày cấu tạo trong của châu chấu?
GV: gọi HS lên bảng trình bày trên hình vẽ
cấu tạo trong của châu chấu
GV: Nhận xét, chốt lại:
- Châu chấu có đủ 7 hệ cơ quan, ở đây ta chỉ
tìm hiểu 4 hệ cơ quan chính : hệ tiêu hoá, hệ
hô hấp, hệ tuần hoàn, hệ thần kinh.
GV: Tiếp tục yêu cầu HS
 Thảo luận, trả lời các câu hỏi sau:
1. Hệ tiêu hoá và hệ bài tiết có quan hệ với
nhau như thế nào ?
2. Vì sao hệ tuần hoàn ở sâu bọ lại đơn
giản đi khi hệ thống ống khí phát triển ?

Để dạy được phần này đòi hỏi người giáo viên phải có kĩ năng hướng dẫn
HS quan sát mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh. Trong quá trình hướng dẫn phải
tạo được sự hứng thú và kích thích tính tò mò khoa học ở HS.
IV. KẾT QUẢ
Sau một thời gian nghiên cứu và thử dạy các lớp khối 7. Tôi thấy ban đầu
các em rất nhút nhác, thụ động không mạnh dạn lên bảng trình bày trên mẫu vật,
mô hình hặoc tranh ảnh. Nhưng qua một thời gian quen với phương pháp mới
các em có sự tiến bộ hơn rất nhiều, kết quả đạt được rất khả quan thông qua kết
quả học tập ở HS.
Kết quả đạt được như sau:
• 89% là HS thích phương pháp dạy và học mới. Đa số các em rất hứng thú,
say mê yêu thích môn học thông qua phương pháp dạy và học mới. Với
phương pháp học mới đã giúp các em có kĩ năng năng trình bày trên mẫu
Sáng kiến kinh nghiệm 14 Lê Thị Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
vật, mô hình hoặc tranh ảnh trước lớp. Từ đó, các em đã mạnh dạn hơn, tự
tin hơn khi trình bày 1 vấn đề nào đó trước nhiều người.
• Đặc biệt kết quả của các bài kiểm tra chất lượng hơn rất nhiều.
• 11 % là HS thích phương pháp dạy và học cũ. Trong 11% này đa số là HS
yếu kém, bởi các em chỉ thích nghe giáo viên truyền đạt hơn là tự tìm tòi,
suy nghĩ.
V. BÀI HỌC KINH NGHIỆM
Để thực hiện chuyên đề này, giáo viên chỉ cần yêu cầu Học Sinh chuẩn bị
thật kĩ bài trước khi lên lớp. Nếu dạy bài có mẫu vật, yêu cầu học sinh chuẩn bị
theo nhóm ( nhưng giáo viên cũng phải phòng ngừa, phải chuẩn bị ).
Để tiết dạy sôi nỗi giáo viên phải tạo hứng thú với học sinh, đưa ra nhiều
tình huống có vấn đề yêu cầu học sinh giải quyết .
Kinh nghiệm cho thấy nếu GV thường xuyên gọi các em lên trình bày trên
mẫu vật, mô hình hoặc tranh ảnh trước lớp thì sẽ ngày càng rèn luyện cho HS
kĩ năng trình bày hơn.

5. Sách giáo khoa sinh 9 – Nguyễn Quang Vinh – NXB GD- 2004.
6. Bồi dưỡng thường xuyên chu kỳ III, quyển 2-Nguyễn Hải Châu - GD- 2007
7. Tài liệu tập huần giáo viên sinh học - Ngô Văn Hưng – Vụ GDTH - 2004
Hưng Lộc, ngày 18 tháng 10 năm 2007
NGƯỜI THỰC HIỆN
Sáng kiến kinh nghiệm 16 Lê Thị Tây Phụng
RÈN LUYỆN CHO HS KĨ NĂNG TRÌNH BÀY TRÊN MẪU VẬT, MÔ HÌNH HOẶC TRANH ẢNH Ở MÔN SINH HỌC
Lê Thị Tây Phụng

Sáng kiến kinh nghiệm 17 Lê Thị Tây Phụng