PHẦN I
LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1. Đặt vấn đề:
Môi trường có vai trò rất quan trọng đối với đời sống con người. Đó
không chỉ là nơi tồn tại, sinh trưởng và phát triển mà còn là nơi lao động và nghỉ
ngơi, hưởng thụ và trau dồi những nét đẹp văn hóa, thẩm mĩ,...Do đó bảo vệ môi
trường hiện là một trong nhiều mối quan tâm mang tính toàn cầu. Ở nước ta, bảo
vệ môi trường đang là vấn đề được quan tâm sâu sắc thể hiện qua nghị quyết số
41/NQ-TW ngày 15 tháng 11 năm 2004 của Bộ Chính trị về “Bảo vệ môi trường
trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”; Quyết định số
1363/QĐ-TTg ngày 17 tháng 10 năm 2001 của Thủ tướng Chính phủ về việc
phê duyệt đề án: “Đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ thống giáo dục
quốc dân”;... Để cụ thể hóa và triển khai thực hiện các chủ trương của Đảng và
Nhà nước, ngày 31 tháng 1 năm 2005, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra
chỉ thị về việc tăng cường công tác giáo dục bảo vệ môi trường trong nhà trường
phổ thông nhằm trang bị cho học sinh kiến thức, kĩ năng về môi trường và bảo
vệ môi trường bằng hình thức phù hợp trong các môn học và thông qua các hoạt
động ngoại khóa, xây dựng mô hình nhà trường xanh-sạch-đẹp.
Tuy nhiên, công tác giáo dục bảo vệ môi trường trong thời gian qua chưa
làm cho học sinh hiểu biết sâu sắc, đầy đủ về chủ trương, chính sách của Đảng
và pháp luật của Nhà nước về bảo vệ môi trường, cũng như các kiến thức về môi
Trang 1


trường để các em tự giác thực hiện. Môn Địa lí trong nhà trường phổ thông là
môn học không những cung cấp cho học sinh những kiến thức về địa lí mà còn
có tác dụng to lớn về mặt giáo dục tư tưởng, tình cảm cho thế hệ trẻ. Những kiến
thức này rất phong phú và đa dạng như những kiến thức về bản đồ, dân số, kinh
tế, và môi trường,... Do đó, việc lồng ghép giáo dục bảo vệ môi trường qua môn
địa lí là rất cần thiết. Vậy giáo viên cần phải làm gì để giúp học sinh có nhận

vệ môi trường bằng hình thức phù hợp trong các môn học và thông qua các hoạt
động ngoại khóa, xây dựng mô hình nhà trường xanh-sạch-đẹp phù hợp với các
vùng miền. Tôi xây dựng đề tài này dựa vào việc học hỏi kinh nghiệm các đồng
nghiệp, vào thực tế đối tượng học sinh lớp 9 trường THCS Mỹ Thạnh Đông và
đúc kết từ công tác giảng dạy của bản thân. Do đó đề tài này mang tính cụ thể
hơn cho việc giáo dục học sinh lớp 9 bảo vệ môi trường qua môn Địa lí.
4. Phạm vi đề tài:
Đề tài này được áp dụng cho việc giáo dục học sinh bảo vệ môi trường
qua môn địa lí 9. Tuy nhiên trên cơ sở những biện pháp này, các thầy cô giáo có
thể xây dựng kế hoạch giáo dục cụ thể nhằm tích hợp giáo dục bảo vệ môi
trường một cách hiệu quả nhất trong bộ môn địa lí ở toàn cấp trung học cơ
Trang 3


PHẦN II
NỘI DUNG ĐỀ TÀI

1. Thực trạng đề tài:
Môi trường nước ta đang đứng trước những thách thức to lớn. Bên cạnh
các vấn đề về ô nhiễm và suy thoái môi trường do chiến tranh và lịch sử để lại
chưa được khắc phục thì các vấn đề môi trường mới nảy sinh do quá trình phát
triển lại đang diễn ra một cách bức xúc như: ô nhiễm môi trường tại các khu
công nghiệp, lưu vực sông, cơ sở sản xuất kinh doanh, dịch vụ ngày càng
nghiêm trọng. Chúng ta có thể nhận thấy điều này qua các phương tiện thông tin
đại chúng.
Nhằm duy trì tốt phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học
sinh tích cực” trong nhà trường, thời gian qua đơn vị đã tạo nhiều phong trào
học tập vui chơi cho học sinh như tổ chức nhiều buổi lễ - hội, sinh hoạt văn
nghệ, trò chơi dân gian và không thể thiếu các buổi lao động vệ sinh trường lớp
tạo không khí sôi nổi rèn luyện cho học sinh tích cực tham gia vào sinh hoạt tập

- Do thời gian trên lớp còn hạn chế cho việc truyền đạt sâu nội dung cần
tích hợp. Trong quá trình giảng dạy, giáo viên mở rộng quá nhiều nội dung cần
tích hợp khiến học sinh không theo kịp;
- Giáo viên thực hiện lồng ghép giáo dục môi trường còn rập khuôn, chưa
chọn được phương pháp thích hợp với từng đối tượng, tạo hứng thú cho học sinh
tư duy, tìm hiểu;
- Giáo viên chưa có giải pháp cụ thể cho số học sinh yếu kém tiếp thu
chậm.
* Thứ ba: về phía gia đình
- Người dân còn một số thói quen trong đời sống sinh hoạt hàng ngày như
sử dụng cầu cá, dùng điện để bắt cá, sử dụng nước kênh, mương để sinh hoạt,
các hộ gia đình chưa có hố rác vệ sinh;
- Các hoạt động sản xuất tác động xấu đến môi trường như chăn nuôi gia
súc, gia cầm thiếu vệ sinh; thả vịt trên ao, kênh, nước thải của chuồng trại chảy
thẳng vào ao, sông, kênh; sử dụng thuốc trừ sâu, phân bón trong sản xuất nông
nghiệp chưa đảm bảo cho môi trường.
Chính những nguyên nhân chủ yếu vừa nêu đã gây khó khăn trong việc
giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh, vẫn còn trường hợp học sinh chưa tự
giác bảo vệ của công, giữ gìn trường lớp xanh-sạch-đẹp, tác động xấu đến môi
trường xung quanh.
2. Nội dung cần giải quyết:

Trang 6


Từ thực trạng vừa nêu trên tôi nhận thấy cần phải có những phương pháp
giáo dục bảo vệ môi trường tích cực hơn nhằm giúp các em vận dụng những
kiến thức vào giữ gìn, bảo tồn, sử dụng môi trường theo cách thức bền vững cho
cả thế hệ hiện tại và tương lai. Hơn nữa, còn giúp các em đạt được những kĩ
năng, có những động lực và cam kết hành động, dù với tư cách cá nhân hay tập

em thấy rõ tình trạng môi trường hiện nay trên thế giới và ở nước ta, cũng như
trong từng địa phương cụ thể ngày càng xấu đi nói chung hoặc sút kém từng mặt
đáng lo ngại.
3.1.1/ Nâng cao trình độ nhận thức của học sinh.
Bài giảng của giáo viên trên lớp phải đảm bảo truyền đạt đầy đủ, chính
xác nội dung tích hợp giáo dục môi trường giúp các em có kiến thức, kĩ năng cơ
bản về mặt lí thuyết. Lĩnh vực môi trường là lĩnh vực rất rộng, thuộc hầu hết các
vấn đề như tài nguyên, dân số, ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, sự duy trì
và phát triển các hệ sinh thái, vấn đề đời sống sức khỏe con người... Vì vậy nội
dung giáo dục bảo vệ môi trường cũng bao gồm rất nhiều vấn đề. Chương trình
địa lí 9 bao gồm kiến thức về môi trường nói chung, những thành phần của môi
Trang 8


trường nói riêng, quan hệ giữa các thành phần trong môi trường với nhau, nhất
là quan hệ giữa con người và môi trường, nổi bật là giữa tài nguyên, dân số và
môi trường. Muốn đạt được điều này, theo tôi người giáo viên phải thực hiện
các bước như sau:
- Xác định địa chỉ cần tích hợp: trong chương trình địa lí 9 có rất nhiều
bài, không nhất thiết bài nào, mục nào cũng đều tích hợp. Ta chỉ cần tích hợp
một số bài, mục có liên quan đến môi trường như bài: “Dân số và gia tăng dân
số” ta tích hợp ở mục: gia tăng dân số vì dân số đông và tăng nhanh đã gây sức
ép đến tài nguyên và môi trường, cần phải phát triển dân số có kế hoạch để tạo
sự cân bằng giữa dân số và môi trường, tài nguyên nhằm phát triển bền vững;
bài: “Sự phát triển nền kinh tế Việt Nam” ta tích hợp ở phần: những thành tựu
và thách thức của nền kinh tế nước ta trong thời kì đổi mới vì việc khai thác quá
mức tài nguyên, môi trường bị ô nhiễm là vấn đề khó khăn trong quá trình phát
triển kinh tế đất nước;…
- Xác định nội dung tích hợp: Tùy theo nội dung của từng bài có liên quan
mà tích hợp cho phù hợp. Mỗi bài giáo dục một vấn đề nhỏ mà sâu sắc như khi

lúc, đúng chỗ, có thể lấy dẫn chứng về thực tiễn khai thác bảo vệ tài nguyên và
Trang 10


môi trường của các nước trên thế giới, ở nước ta hay ngay trong địa phương nơi
trường đóng.
3.1.2/ Nâng cao kĩ năng
Kĩ năng bao gồm là kĩ năng quan sát, phân tích bảng số liệu, mối quan hệ,
sử dụng bản đồ,... nhằm để khai thác kiến thức về môi trường trong giờ học và
đòi hỏi cao hơn là kĩ năng biết vận dụng vốn kiến thức đã học vào thực tế cuộc
sống.
Để đạt được kĩ năng khai thác kiến thức về môi trường trong giờ học bằng
các phương tiện trực quan đòi hỏi người giáo viên phải tổ chức hướng dẫn cho
học sinh từng bước và hoàn thiện dần các kĩ năng địa lí như bằng các câu hỏi
của giáo viên học sinh sẽ quan sát tranh ảnh, hình vẽ để thấy vấn đề từ đó phân
tích mối quan hệ của các yếu tố mà hình thành kĩ năng vận dụng thực tế chính
xác. Ví dụ: khi dạy bài 36 “Nông nghiệp vùng Đồng bằng sông Cửu Long” cần
cho học sinh quan sát lược đồ phân loại đất của Đồng bằng sông Cửu Long yêu
cầu học sinh có nhận xét về các loại đất ở vùng này, vậy vấn đề đặt ra về môi
trường của vùng này là gì nhằm để nâng cao hiệu quả kinh tế nông nghiệp.
Kĩ năng vận dụng vào thực tế, học sinh sẽ tự hình thành được khi đã nhận
thức đúng vấn đề về môi trường các em sẽ tự biết cần phải làm gì để góp phần
bảo vệ môi trường. Tuy nhiên người giáo viên cần phải định hướng cho các em
bằng cách tạo tình huống cho các em giải quyết tại lớp, hướng dẫn các em vận
dụng vào thực tế ở lớp, ở trường, ở nhà như sau khi tích hợp giáo dục môi
trường giáo viên yêu cầu học sinh cần phải biết giữ gìn vệ sinh, không xã rác
Trang 11


bừa bãi ở lớp, sân trường, cần dọn dẹp nhà ở sạch sẽ, biết sử dụng tiết kiệm

nghiên cứu thực tế, hoạt động ngoại khóa.
Các hoạt động thực hành, nghiên cứu thực tế Địa lí địa phương, hoạt động
ngoại khóa có ý nghĩa lớn trong việc hình thành, củng cố kĩ năng và thái độ của
học sinh trong học tập nói chung và trong giáo dục bảo vệ môi trường nói riêng.
Thông qua các hoạt động đa dạng, học sinh rèn luyện kĩ năng xử lí các tình
huống xảy ra trong cuộc sống.
3.2.1/ Hoạt động thực hành
Các bài thực hành thường được bố trí sau một số bài học lý thuyết nhằm
mục đích tăng cường khả năng vận dụng kĩ năng của học sinh, khái quát hóa các
kiến thức đã học ở một số bài trước đó, củng cố kiến thức... Đồng thời bài thực
hành có tác dụng tốt trong việc tập dượt cho học sinh vận dụng những kiến thức,
kĩ năng đã học vào thực tiễn học tập và đời sống. Để thực hiện mục tiêu tích hợp
giáo dục bảo vệ môi trường vào những bài thực hành của môn địa lí, giáo viên
cần chú ý một số điểm sau:

Trang 13


- Kiểm tra mức độ nắm kiến thức có liên quan đến nội dung bài thực
hành, đặt biệt là những kiến thức về môi trường, bảo vệ môi trường. Nếu học
sinh không nhớ, giáo viên cần giúp học sinh ôn lại.
- Cần biết học sinh có thuần thục trong việc vận dụng tri thức vào thực tế
hay không. Nếu học sinh còn lúng túng, giáo viên cần dành thời gian hướng dẫn
chi tiết lại các bước làm việc.
- Giáo viên chú ý tổ chức cho học sinh làm việc cá nhân, nhóm, thường
xuyên cho học sinh liên hệ với thực tế địa phương, tận dụng kinh nghiệm thực tế
của bản thân
- Giáo viên cần dành thời gian cho học sinh trình bày lại kết quả làm việc
theo yêu cầu của bài thực hành.
3.2.2/ Hoạt động nghiên cứu thực tế

tiết mục văn nghệ, tiểu phẩm cũng như triễn lãm tư liệu, hiện vật học sinh thu
thập được về vấn đề môi trường, bảo vệ môi trường nhằm nâng cao chất lượng
giáo dục bảo vệ môi trường.
3.3/ Phối hợp tốt các bộ phận trong và ngoài nhà trường.

Trang 15


Ở thế kỷ XX, các tác nhân hủy hoại môi trường đặc biệt tăng cao hơn gấp
nhiều lần so với các thế kỷ trước: các khí gây hiệu ứng nhà kính được sản xuất
ngày càng nhiều, tầng ozon của bầu khí quyển ngày càng bị hủy hoại, khí hậu
không ổn định và mực nước biển dâng cao do khí hậu nóng lên, nguồn nước
ngọt giảm thiểu, hệ sinh thái vốn rất yếu ớt bị phá hủy ở diện rộng, một số loài
sinh vật tuyệt chủng hoặc bị tiêu diệt trên diện rộng, mức tiêu thụ hàng hóa ngày
càng cao dẫn đến lượng chất thải ngày càng tăng, môi trường ngày càng ô
nhiễm, dân số tăng nhanh và đổ dồn về thành thị, đất trồng bị lạm dụng khai
thác và rừng bị tàn phá nghiêm trọng,... chỉ tính riêng về nguồn nước mặt ở
Long An, nhìn chung qua các đợt quan trắc đều cho thấy chất lượng nước của
các sông đều có dấu hiệu ô nhiễm hữu cơ, sông ô nhiễm cao nhất là sông Cần
Giuộc, tiếp đến là sông Vàm Cỏ Đông do tiếp nhận nước thải từ các khu dân cư,
đô thị, khu công nghiệp. Qua đó ta nhận thấy vấn đề bảo vệ môi trường cần có
sự cộng đồng trách nhiệm, mọi cá nhân, gia đình, tổ chức phải có trách nhiệm
bảo vệ môi trường.
3.3.1/ Các tổ chức, đoàn thể trong nhà trường:
- Đoàn, đội kết hợp tổ chức nhiều phong trào thi đua cho học sinh thực
hiện như phong trào trồng cây xanh, công trình măng non tạo vườn hoa cho
trường, chăm sóc cây xanh, vệ sinh lớp học, cầu thang hành lang; tổ chức các
phong trào văn nghệ, tiểu phẩm, triễn lãm tranh ảnh, vẽ tranh về vấn đề môi
trường, ...


bảo vệ môi trường, giữ gìn lá phổi xanh của thế giới. Nâng cao dần hành động
của các em như từ việc không xã rác, bỏ rác đúng nơi qui định đến nhặt rác khi
thấy rác, biết phân loại rác để tái sử dụng. Có thể tổ chức phân công cho các tổ
của mỗi lớp kiểm tra chéo nhau. Sau đó nhờ giáo viên chủ nhiệm nhắc nhỡ thực
hiện.
- Đối với giáo viên cần thường xuyên theo dõi, kiểm tra việc thực hiện
giảng dạy tích hợp giáo dục môi trường trong bài giảng, rút ra kinh nghiệm cần
bổ sung, sữa chữa trong các tiết dạy để hoàn chỉnh nội dung lồng ghép. Giáo
viên cần phải tự học, tự rút kinh nghiệm để làm giàu thêm vốn kiến thức và kinh
nghiệm của bản thân để phục vụ tốt cho công tác giảng dạy.
3.5/ Hình thức khen thưởng, kỷ luật phù hợp.
Song song với việc kiểm tra là có hình thức khen thưởng và kỷ luật phù
hợp. Trong quá trình giáo dục, giáo viên luôn truyền đạt đầy đủ kiến thức, kĩ
năng, thái độ đúng cho học sinh. Tuy nhiên trong quá trình kiểm tra bên cạnh
những học sinh thực hiện đúng vẫn còn học sinh có nhận thức sai hoặc không
nêu được vấn đề dẫn đến hành động và thái độ không phù hợp. Sở dĩ có điều
này là do học sinh không chú ý, không học bài hoặc do các em chậm hiểu hoặc
do một phần tác động của gia đình. Vậy ta cần có biện pháp kỷ luật và khen
thưởng như thế nào cho phù hợp?
- Khen thưởng: Đối với các em làm bài kiểm tra đạt điểm cao, biết giữ gìn
vệ sinh, có ý thức tự giác bảo vệ môi trường,... cần tuyên dương trước lớp và
nêu những vấn đề hay mà các em đã thực hiện được cho cả lớp cùng nghe. Như
Trang 18


vậy các em khác có thể noi gương, thực hiện theo và khiến học sinh tích cực,
hứng thú tham gia bảo vệ trường, lớp xanh-sạch-đẹp.
- Kỷ luật: Trong một lớp có nhiều đối tượng học sinh. Do đó đòi hỏi
người giáo viên phải hết sức khéo léo và linh hoạt trong vấn đề nhắc nhỡ, động
viên, uốn nắn hoặc xử lí kỷ luật học sinh. Cần tìm hiểu rõ nguyên nhân khiến

Kết quả giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh thể hiện cụ thể như sau:

Sĩ
Năm học
số

Hành vi vi phạm

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

SL

TL %

SL

TL %

SL

TL %

SL

TL %


41,8

31

31,6

23

23,5

Bảng trên cho thấy qua 1 năm nghiên cứu và thực hiện các biện pháp giáo
dục bảo vệ môi trường cho học sinh qua môn địa lí, số học sinh có hành vi vi
phạm giảm, Số học sinh có mức độ nhận biết, thông hiểu, vận dụng các vấn đề
bảo vệ môi trường vào cuộc sống hàng ngày tăng cụ thể như sau:
So với năm 2008-2009
+ Tỉ lệ học sinh có hành vi vi phạm giảm: 7,4%
Trang 20


+ Tỉ lệ học sinh có mức độ nhận biết, thông hiểu, vận dụng các vấn đề bảo
vệ môi trường vào cuộc sống hàng ngày tăng: 7,4%
+ Đặc biệt tỉ lệ học sinh biết vận dụng vấn đề bảo vệ môi trường vào thực
tế tăng 9,5%.

Trang 21


PHẦN III
KẾT LUẬN


với giáo viên chủ nhiệm, tổng phụ trách để có hình thức khen thưởng, kỷ luật
kịp thời.
2. Phạm vi, đối tượng áp dụng:
Trong năm học 2009-2010 tôi đã áp dụng các biện pháp: Nâng cao trình độ nhận
thức cũng như kĩ năng, thái độ của học sinh; tăng cường giáo dục bảo vệ môi
trường trong các hoạt động thực hành, nghiên cứu thực tế, hoạt động ngoại
khóa; phối hợp tốt các bộ phận trong và ngoài nhà trường; tăng cường công tác
kiểm tra; có hình thức khen thưởng, kỷ luật phù hợp để giáo dục học sinh bảo vệ
Trang 23


môi trường qua môn địa lí 9 thu được kết quả khá cao. Và nhận thấy rằng các
biện pháp này còn có thể áp dụng cho môn địa lí ở các khối lớp thuộc các trường
trong huyện. Thực hiện đề tài này với mong muốn các giáo viên trong huyện áp
dụng và có ý kiến bổ sung để đề tài có hiệu quả cao hơn nhằm nâng cao chất
lượng giáo dục cho huyện nhà.
3. Kiến nghị, đề xuất:
Qua nhiều năm giảng dạy, tôi nhận thấy để nâng cao hơn nữa vấn đề giáo
dục bảo vệ môi trường cho học sinh ở trường THCS, tôi đề nghị cần có một số
biện pháp tích cực như sau:
- Giáo viên cần phải tăng cường thu thập tài liệu, băng đĩa để cung cấp
kiến thức cho học sinh, làm phong phú thêm bài giảng, tạo niềm say mê hứng
thú cho học sinh học tập.
- Học sinh tích cực, phát huy khả năng tư duy, mạnh dạn hơn khi trình
bày ý kiến, suy nghĩ của bản thân.
- Trong chương trình Địa lí 9 có chương trình địa lí địa phương, nhằm để
học sinh hiểu rõ về các vấn đề của địa phương, tôi thấy cần thiết phải tham mưu
với chính quyền nhà trường, chính quyền địa phương tổ chức cho các em đi
tham quan, thực địa ngoại khóa.
- Tăng cường công tác thi đua khen thưởng cho các hoạt động bảo vệ môi