A . PHẦN MỞ ĐẦU
I. Lí do chọn đề tài.
Thế kỷ XXI- thế kỷ của sự phát triển mạnh mẽ khoa học và công nghệ. Yêu
cầu mới của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và những thách
thức trên con đường tiến lên CNXH đòi hỏi các nhà trường phải đào tạo nên
những con người lao động mới: tự chủ, chủ động, sáng tạo.
Trong chương trình giáo dục phổ thông - bộ môn Công nghệ có nhiều ảnh
hưởng đến các ngành, nghề và đóng góp một phần không nhỏ vào quá trình công
nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước. Đặc biệt với nội dung tìm hiểu nguyên lý
làm việc của động cơ đốt trong – môn công nghệ lớp 11 THPT là một phần kiến
thức rất quan trọng vì động cơ đốt trong (ĐCĐT) là một loại máy được ứng
dụng rộng rãi trong thực tế đời sống và sản xuất. Nhưng quá trình nghiên cứu về
ĐCĐT lại hết sức trừu tượng gây nhiều khó khăn cả về phía người dạy và người
học.
Đứng trước yêu cầu đổi mới trong giáo dục vấn đề đặt ra là dạy và học như
thế nào để học sinh lĩnh hội tri thức và phát huy tính tích cực, chủ động và sáng
tạo? Nội dung của câu hỏi này chính là phương pháp hoạt động của giáo viên và
học sinh, để thực hiện được nhiệm vụ này người giáo viên phải xác định phương
pháp dạy học. Do đó, để có thể vận dụng tốt và đem lại hiệu quả dạy học đòi hỏi
giáo viên phải phối hợp chặt chẽ nhiều hoạt động dạy học và sử dụng phương
pháp dạy học tích cực. Ý thức rõ tầm quan trọng trên nên trong quá trình dạy
học môn Công nghệ lớp 11 THPT tôi đã tập trung thiết kế được phương pháp
dạy học tích cực cho học sinh trong nội dung bài dạy tìm hiểu về “nguyên lý làm
việc của động cơ đốt trong”
Với lý do trên tôi chọn đề tài: “ Sử dụng các phương pháp dạy học tích
cực nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh qua dạy bài nguyên
lý làm việc của động cơ đốt trong – môn Công nghệ 11 THPT”
II. Mục đích nghiên cứu.
- Xây dựng phương pháp giảng dạy tốt nhất nhằm phát huy tính tích cực
học tập của học sinh trong giờ học Công Nghệ
- Thông qua việc nghiên cứu này, bản thân tôi sẽ có thêm kinh nghiệm

tập. TTC học tập biểu hiện ở những dấu hiệu như: hăng hái trả lời các câu hỏi
của giáo viên, bổ sung các câu trả lời của bạn, thích phát biểu ý kiến của mình
trước vấn đề nêu ra; hay nêu thắc mắc, đòi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề
chưa đủ rõ; chủ động vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để nhận thức vấn đề
mới; tập trung chú ý vào vấn đề đang học; kiên trì hoàn thành các bài tập, không
nản trước những tình huống khó khăn…
2. Phương pháp dạy học tích cực:
Phương pháp tích cực là một thuật ngữ rút gọn được dùng ở nhiều nước, để
chỉ những phương pháp giáo dục , dạy học theo hướng phát huy tính tích cực,
chủ động, sáng tạo của người học. “ Tích cực” trong phương pháp tích cực được
dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động, trái nghĩa với không hoạt động, thụ động
chứ không dùng theo nghĩa trái với tiêu cực.
Phương pháp dạy học tích cực được nêu ra những đặc trưng sau : Dạy học
thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh. Trong phương pháp tích
cực, người học – đối tượng của hoạt động dạy, đồng thời là chủ thể của hoạt
động học được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ
đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải tự
động tiếp thu những tri thức đã được giáo viên sắp đặt. Được đặt vào những tình
huống của đời sống thực tế, người học trực tiếp quan sát, thảo luận, thí nghiệm,
giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó vừa nắm được kiến

2


thức, kĩ năng mới, vừa nắm được phương pháp “làm ra” kiến thức kĩ năng đó,
không rập theo khuôn mẫu sẵn có, được bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo
Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không còn đóng
vai trò đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành người thiết
kế, tổ chức, hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học sinh tự
lực chiếm lĩnh kiến thức nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức,

hiểu “nguyên lý làm việc của động cơ đốt trong” càng có nhiều điểm khiến giáo
viên thấy khó dạy, còn học sinh thì khó tiếp thu, Vì vậy người giáo viên phải

3


đầu tư thiết kế bài dạy theo một trật tự khoa học chặt chẽ. Từ đó học sinh sẽ tích
cực, chủ động, sáng tạo trong quá trình tự chiếm lĩnh để lĩnh hội tri thức mới.
2. Đặc điểm tình hình học sinh trong trường phổ thông.
Một vấn đề cần quan tâm nữa là đối tượng học sinh tôi trực tiếp giảng dạy
nhìn chung trình độ nhận thức của các em không đồng đều, đại đa số các em đều
có tâm lý coi nhẹ môn học và nhiều em không thích học môn Công nghệ.
Những vấn đề đó gây khó khăn cho việc dạy của thầy. Và hạn chế sự lĩnh hội tri
thức của trò làm cho giờ học trở nên kém hiệu quả.
Mặc dù quá trình giảng dạy áp dụng các phương pháp dạy học tích cực
nhưng trên thực tế nhiều học sinh còn tồn tại những hạn chế như:
Học sinh chưa chuẩn bị bài kĩ trước khi đến lớp, nên khi thảo luận còn mất
nhiều thời gian. Chính vì thế nên trong thời gian hạn định của một tiết học giáo
viên không thể đi sâu hướng dẫn cho học sinh phân tích kĩ nội dung thảo luận
của từng nhóm .
Các em chưa có tính ham học. Do đó trong quá trình thực hiện còn nhiều
vướng mắc cho người dạy cũng như người học.
Các em chưa phát huy hết tính tích cực nỗ lực trong học tập và khả năng tư
duy sáng tạo .
Tuy nhiên người giáo viên thực sự công phu trong quá trinh thiết kế bài học
và áp dụng phương pháp dạy học một cách khoa học cho mỗi bài học sẽ đem lại
cho các em sự hứng thú, niềm vui trong học tập, và các em sẽ dần yêu thích môn
học.
III. GIẢI PHÁP VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN
1 Giải pháp.

môn công nghệ 11 THPT và đã thành công ở 2 tiết học, trên cở sở giải pháp
nêu trên tôi đã soạn nội dung dạy 2 tiết học đó như sau:
Tiết 27-Bài 21 NGUYÊN LÝ LÀM VIỆC CỦA ĐỘNG CƠ ĐỐT TRONG (tiếp theo)
I. Mục tiêu bài học
Học xong bài này học sinh phải đạt được
1. Kiến thức
- Các khái niệm cơ bản về động cơ đốt trong.
- Nguyên lí làm việc của động cơ đốt trong.
2. Kỹ năng
- Nắm được nguyên lý làm việc thực hiện các thao tác trong vận hành động
cơ đốt trong.
3. Thái độ
- Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường (GDBVMT) trong ngành ĐCĐT.
- Giáo dục ý thức sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả (NLTK & HQ).
II. Chuẩn bị bài dạy
1. Chuẩn bị của giáo viên
- Nghiên cứu kĩ nội dung bài 21 trang 97 SGK.
- Đọc các tài liệu có nội dung liên quan tới bài giảng, ôn lại các kiến thức
về động cơ nhiệt đã học ở môn vật lí.
- Soạn giáo án, lập kế hoạch giảng dạy.
- Tranh vẽ phóng to hình 21.2 SGK, mô hình động cơ 4 kỳ, làm phiếu học
tập, máy chiếu đa năng.
2. Chuẩn bị của học sinh
- Đọc trước nội dung bài 21 trang 97 SGK.
- Tìm hiểu các nội dung trọng tâm, ôn lại các kiến thức về động cơ nhiệt đã
học ở môn vật lí.
3. Phương Pháp dạy học.
- Sử dụng phương pháp vấn đáp, dạy học theo nhóm kết hợp với trực quan,
và sử dụng phiếu học tập.
III. Tiến trình tổ chức dạy học

sát mô hình động cơ 4 kỳ lắng nghe.
- GV viên giới thiệu các
chi tiết chính của động
cơ trên hình vẽ.(H1)
GV chia lớp ra làm 6
Học sinh làm việc
nhóm, yêu cầu HS trong theo nhóm
trong quá trình làm việc
nhóm cần tích cực đưa ra
các ý kiến để hoàn thành
các câu hỏi trong các
H1
phiếu học tập.
GV phát phiếu học
Các nhóm nhận phiếu Kì 1:(Kì nạp)
tập số 1 cho các nhóm
học tập.
+ Pit-tông đi từ ĐCT
Nội dung phiếu số 1:
ĐCD xupáp nạp mở,
Câu 1: Ở kì nạp pitxupáp thải đóng không
tông chuyển động như
khí theo đường ống nạp
thế nào? Do chi tiết nào
đi vào xilanh động cơ.
dẫn động ?
xupáp nào đóng ?
xupáp nào mở ? Trong
xilanh xảy ra hiện tượng
gì?


Các nhóm chú ý quan
sát hình ảnh, sau đó kết
hợp SGK cùng nhau thảo
luận.

GV tiếp tục phát phiếu
học tập số 3, trình chiếu
hình ảnh kỳ 3. (H4)
Phiếu số 3
Câu 3: Ở kì cháy dãn
nở pit-tông đi từ đâu

ĐCT

ĐCD

Đại diện 1 nhóm trả
lời các nhóm khác nghe
và bổ xung.

H2

ĐCT

ĐCD

Đại diện 1 nhóm trả
lời các nhóm khác nghe
và bổ xung.

chuyển được do đâu? Tại
sao kì cháy dãn nở được
gọi là kì sinh công?
GV Nhận xét, kết
Đại diện 1 nhóm trả
luận.
lời các nhóm khác nghe
và bổ xung.

áp suất và nhiệt độ trong
xilanh cao, hòa khí tự
bốc cháy tạo ra áp suất
cao
đẩy pít-tông đi
xuống, qua thanh truyền
làm trục khuỷu quay và
sinh công. Vì vậy, kì này
còn gọi là kì sinh công.

H4
KÌ 4:(Thải)
GV tiếp tục phát
Các nhóm chú ý quan + Pít-tông đi từ ĐCD
phiếu học tập số 4, trình sát hình ảnh, sau đó kết lên ĐCT, xupáp nạp
chiếu hình ảnh kỳ 4. hợp SGK cùng nhau thảo đóng, xupap thải mở.
(H5)
luận.
Khí cháy bị đẩy ra
Phiếu số 4
ngoài qua xupáp thải

chiếu nguyên lý động cơ.
cháy giãn nở diễn ra tốt
*Chú ý :
hơn, vòi phun cũng
- Khi pit-tông đến
được bố trí phun sớm ở
ĐCT xupáp thải đóng
cuối kỳ nén
xupáp nạp lại mở trong
xilanh lại diễn ra 1 chu
trình mới.
- Vấn đề động cơ
trong thực tế.
Tích hơp GDBVMT
- Về khí thải của động
cơ, vấn đề sử dụng nhiên
liệu. Vấn đề sử dụng các
phương đi lại nhằm hạn
chế khí thải ra ngoài môi
trường.
Hoạt động 2: Tìm hiểu nguyên lí làm việc của động cơ xăng 4 kì.
- Như thế nào được
- Động cơ 4 kỳ dùng
2. Nguyên lí làm
gọi là động cơ xăng 4 kì nhiên liệu xăng.
việc của động cơ xăng
?
- HS đọc mục 2 trang 4 kì
- Nguyên lí làm việc 100 sgk trả lời.
Tương tự như nguyên

- Hoạt động của pittông trong các kì nạp , nén, cháy dãn nở và thải của
động cơ điêzen 4 kì ?
- Vị trí của các xupap trong các kì nạp ,nén, cháy dãn nở và thải của động
cơ điêzen 4 kì ?
- Dầu điêzen, không khí được đưa vào xilanh ở giai đoạn nào ?
- Kì nào là kì sinh công, vì sao ?
- Nguyên lí làm việc của động cơ xăng 4 kì có điểm gì khác so với động cơ
Điêzen 4 kì ?
*Dặn dò :xem mục III trang 100 “ Nguyên lí làm việc của động cơ 2 kì”.
Tiết 28-Bài 21 NGUYÊN LÝ LÀM VIỆC CỦA ĐỘNG CƠ ĐỐT TRONG (tiếp theo)
I, Mục tiêu bài học:
1/ Kiến thức.
Qua bài học HS cần nắm được:
- Cấu tạo và nguyên lý làm việc của động cơ 2 kỳ .
2/ Kỹ năng.
- Đọc được sơ đồ cấu tạo của động cơ 2 kỳ.
3/ Thái độ.
- Rèn luyện thói quen làm việc khoa học, phát triển tư duy kỹ thuật.
- Có hứng thú tìm hiểu về động cơ 2 kỳ.
- Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường (GDBVMT)
II. Chuẩn bị bài dạy:
1. Chuẩn bị của giáo viên
- Nghiên cứu kĩ nội dung bài 21 trang 100 SGK.
- Đọc các tài liệu có nội dung liên quan tới bài giảng, ôn lại các kiến thức
về động cơ nhiệt đã học ở môn vật lí.
- Soạn giáo án, lập kế hoạch giảng dạy.
- Tranh vẽ phóng to hình 21.3 SGK, mô hình động cơ 2 kỳ, làm phiếu học
tập, máy chiếu đa năng.
2. Chuẩn bị của học sinh
- Đọc trước nội dung bài 21 trang 100 SGK.

GV : Đặt câu hỏi:
- Động cơ Điêzen 2 kì
+Động cơ xăng 2 kì có có cấu tạo đơn giản
cấu tạo gồm những chi hơn so với động cơ
tiết nào, so với động cơ Điêzen 4 kì, không có
xăng 4 kì thì có những chi xupáp, các cửa khí
tiết nào mà em chưa biết? được bố trí trên thân xi
- GV lưu ý với HS một lanh, viêc đóng mở các
số điểm về vị trí các cửa cửa khi là do pít-tông
khí.
thực hiện, pit-tông
+GV: đối với loại động đóng vai trò như một
cơ 2 kì này cácte đóng vai van trượt.
Sơ đồ cấu tạo động
trò như một máy nén khí - HS theo dõi .
cơ xăng 2 kỳ.
1. Bugi
2. Pit-tông
3. Cửa thải. 4. Cửa nạp.
5. Thanh truyền
6. Trục khuỷu. 7. Cácte.
8. Đường thông cácte
với cửa quét
9.Cửa quét
10.Xilanh
Hoạt động 2: Tìm hiểu về nguyên lí làm việc của động cơ Xăng 2 kì .
-Tại sao gọi là động cơ - Là đ/c sử dụng nhiên
xăng 2 kì ?
liệu là xăng mà một
chu trình làm việc được

Pit-tông dịch chuyển như
thế nào? Do chi tiết nào
dẫn động?
Trong kỳ 1:
a. Khi đuôi pit-tông
đóng cửa nạp thì khí
trong các te sẽ như thế
nào?
b. Khi đỉnh pit-tông mở
cửa thải thì có hiện tượng
gì xảy ra?
c. Khi đỉnh pit-tông mở
cửa quét thì có hiện tượng
gi?
- GV mời đại diện 1
nhóm trả lời.
- GV nhận xét và kết
luận.

H1

HS làm việc theo
nhóm
- Các nhóm tiếp
nhận nhiệm vụ học tập.
- Hs tiến hành cùng
nhau thảo luận (quan
tâm thêm SGK và
H21.3, 21.4) và ghi lại
kết quả thảo luận .

và đẩy nốt khí cháy ra
ngoài. (quét và thải
khí)

- Các nhóm cử đại
diện báo các kết quả,
các nhóm khác nhận
xét và bổ xung.

12


Phiếu học tập số 2
- HS chú ý quan sát.
Kì 2:
Hãy quan sát hình ảnh
+ Trục khuỷu quay
động cơ trong kỳ 2 (H2)
đảy pit-tông từ ĐCD
Câu 2: Trong kỳ này
lên ĐCT làm thể tích
Pit-tông dịch chuyển như
trong cácte tăng, áp
thế nào? Do chi tiết nào
xuất giảm
dẫn động? thể tích, áp
+ Khi đuôi pit-tông
xuất trong cácte như thế
mở cửa nạp thì hỗn hợp
nào?

đầu.
GV quan sát và theo
Kỳ 2 trong xilanh
dõi qua trình HS thảo
diễn ra các quá trình
luận.
quét-thải khí, lọt khí,
Qua quá trình quan
nén, và cháy-dãn nở.
sát Gv mời 1 nhóm cử đại - Các nhóm cử đại diện
diện báo cáo kết quả.
báo các kết quả, các
GV nghe nhận xét nhóm khác nhận xét và
và tổng kết lại
bổ xung.
Tích hợp GDBVMT:
Cả lớp làm việc theo
Khi ĐCĐT làm việc sẽ cá nhân
gây ảnh hưởng đến môi - HS nghiên cứu trả lời
trường như thế nào?
Hoạt động 3: Tìm hiểu về nguyên lí làm việc của động cơ Điêzen 2 kì .
-Như thế nào được gọi
-Động cơ dùng
3.Nguyên lí làm việc
là động cơ Điêzen 2 kì ?
nhiên liệu Điêzen, chu của động cơ Điêzen 2
-Nguyên lí làm việc của trình làm việc được kì
13



động cơ Xăng Bugi bật
tia lửa điện.

Hoạt động 3: Củng cố
Qua nội dung bài học các em cần nắm các nội dung sau:
- Nắm được đặc điểm cấu tạo của động cơ 2 kì.
- Nắm được nguyên lí làm việc của động cơ Xăng 2 kì.
- Nắm được nguyên lí làm việc của động cơ Điêzen 2 kì.
Dặn dò:
- Các em về nhà học bài cũ, xem qua nội dung bài mới bài 22 “ Thân máy nắp máy”.
3. Kiểm nghiệm.
Với tiết 27, 28 phần nguyên lý làm việc của động cơ đốt trong tôi đã tiến
hành kiểm nghiệm trên 2 lớp 11I và 11G. Đây là 2 lớp có kết quả xếp loại học
kỳ 1 tương đương nhau (bảng 1):
- Lớp 11I dạy theo phương pháp dạy học tích cực.
- Lớp 11G dạy theo cách không sử dụng phương pháp đổi mới và không
làm phiếu học tập.
Sau 2 tiết học đó tôi cho 2 lớp làm cùng một nội dung kiểm tra 15 phút.
Bảng 1: Kết quả học tập của 2 lớp 11I và 11G trong học kỳ 1
Số
Kết quả xếp loại học kỳ 1 môn công nghệ
học
Loại giỏi
Loại khá
Loại TB
Loại Yếu,
Lớp sinh
kém
Số
Tỉ lệ

Mức độ nắm kiến thức
học
Loại tốt
Loại khá
Loại TB
Không nắm
Lớp sinh
được
Số
Tỉ lệ
Số
Tỉ lệ
Số
Tỉ lệ
Số
Tỉ lệ
lượng
lượng
lượng
lượng
11I
44
10
22,7% 13
29,5% 21
47,7% 0
0%
11G
46
6

Em hãy khái quát sơ lược về chu trình làm việc của động cơ xăng 2 kỳ?
Đáp án và thang điểm:
PHẦN 1. Mỗi câu đúng 1 điểm.
Câu
1
2
3
4
Đáp án
B
C
D
A
PHẦN 2. Khái quát về chu trình làm việc của động cơ xăng 2 kỳ:
Kì 1: Pit-tông đi từ ĐCT xuống ĐCD, trong xilanh diễn ra các quá trình: Cháy giãn nở, thải tự do và quét thải khí. (2 điểm)
Ở các te diễn ra quá trình nén hòa khí. ( 1điểm)

15


Kì 2: Pit-tông đi từ ĐCD lên ĐCT trong xi lanh diễn ra các quá trình: Quét- thải
khí, lọt khí, nén và cháy.(2 điểm)
Ở cácte diễn ra quá trình nạp (1 điểm)
Quá trình áp dụng các phương pháp dạy và học khác nhau ở 2 lớp thông
qua so sánh và quan sát được nhận xét như sau:
Đối với lớp lớp 11G là lớp dạy học không sử dụng các biện pháp phát huy
tính tích cực chủ động của HS: Tỷ lệ bài kiểm tra thấp. Thực trạng học tập ở lớp
này thường không sôi nổi. Các em chỉ học và trả lời những kiến thức có sẵn
trong sách, khả năng tư duy và tìm tòi kém. Những câu hỏi mở rộng được giáo
viên đưa ra các em ít khi trả lời đúng và đầy đủ. Thái độ đối với học tập không

lượng học tập bộ môn này được nâng cao rõ rệt. Với kết quả khả khả quan đó tôi
tin rằng quá trình dạy học môn công nghệ luôn luôn giữ vị thế quan trọng trong
quá trình giáo dục hiện nay, góp phần đào tạo nhân lực bồi dưỡng nhân tài phục
vụ cho quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa đất nước.
Vì thời gian và nguồn lực có hạn nên đề tài còn nhiều hạn chế. Kính mong
quý thầy cô cùng bạn đọc đóng góp ý kiến để những năm tiếp theo đề tài đầy đủ
và phong phú hơn .
Thọ Xuân , ngày 8 tháng 06 năm 2013
XÁC NHẬN CỦA BGH
Người viết đề tài

Đỗ Thị Hòa

17