Chương 1- Cơ sở lý luận về cải thiện chất lượng dịch vụ VTHKCC bằng xe buýt
Chương I
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CẢI THIỆN CHẤT LƯỢNG DỊCH VỤ VTHKCC BẰNG XE
BUÝT
1.1. Tổng quan về vận tải hành khách công cộng
1.1.1. Khái niệm về VTHKCC
Vận tải là một quá trình sản xuất bao gồm nhiều yếu tố hợp thành mà mỗi yếu tố là
một mắt xích của quá trình sản xuất vận tải.
Vận tải là quá trình thay đổi vị trí của hàng hóa, hành khách trong không gian và
thời gian cụ thể để nhằm thỏa mãn nhu cầu nào đó của con người.
Vận tải hành khách công cộng có rất nhiều khái niệm khác nhau, chẳng hạn như:
vận tải hành khách công cộng được hiểu là một loại hoạt động trong đó sự vận chuyển
được cung cấp cho hành khách để thu tiền cước bằng những phương tiện không phải của
họ
Trong vận tải hành khách công cộng được thực hiện bằng phương tiện vận tải có sức
chứa lớn và phương tiện vận tải có sức chứa nhỏ (taxi, xích lô) phục vụ đám đông nhiều
người.
Vận tải hành khách công cộng được hiểu theo nghĩa rộng đó là một hoạt động trong
đó sự vận chuyển là một dịch vụ mà nhà nước, doanh nghiệp cung cấp cho hành khách để
thu tiền cước bằng những phương tiện vận tải hành khách công cộng. Vận tải hành khách
công cộng là loại hình vận chuyển trong đô thị có thể đáp ứng khối lượng lớn nhu cầu đi
lại của mọi tầng lớp dân cư một cách thường xuyên, liên tục theo thời gian xác định,
phương hướng và tuyến ổn định trong một thời kỳ nhất định.
Ở Việt Nam theo “Quy định tạm thời về vận chuyển khách công cộng trong các
thành phố “ của Bộ GTVT thì : VTHKCC là tập hợp các phương thức, PTVT vận chuyển
hành khách đi lại trong thành phố ở cự ly <50 km và có sức chứa >8 hành khách (Không
kể lái xe).
Ngoài khái niệm trên, VTHKCC còn có rất nhiều khái niệm khác như: VTHKCC là
một loại hoạt động trong đó sự vận chuyển được cung cấp cho hành khách để thu tiền cước
bằng những phương tiện không phải của họ (Theo bài giảng tổ chức vận tải hành khách
trong thành phố - PGS.TS Từ Sỹ Sùa).

- Xe buýt thông thường: xe buýt sẽ lần lượt dừng lại ở tất cả các điểm dừng trên hành
trình, giúp cho hành khác có thể lên xuống tại bất cứ điểm nào đó trên tuyến.
- Xe buýt nhanh: xe chỉ dừng lại ở một số điểm dừng chủ yếu trên tuyến, bỏ qua một
số điểm dừng
- Xe buýt tốc hành: Số điểm dừng trên tuyến ít, chỉ dừng lại ở một số điểm dừng
chính, chủ yếu là những điểm trung chuyển.
Đức Thị Huyền – K46
5
Chương 1- Cơ sở lý luận về cải thiện chất lượng dịch vụ VTHKCC bằng xe buýt
- Xe buýt hoạt đông theo hành trình rút ngắn: theo không gian, theo thời gian, xe buýt
không chạy hết hành trình quy định, mà chỉ hoạt động trên một đoạn của hành trình
 Một số khái niệm khác:
- Thời gian biểu và biểu đồ chạy xe: là một công cụ quản lý thường được sử dụng
trong Vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt, được xây dựng dựa trên các thông số
hoạt động của tuyến, như là: thời gian, cự ly hoạt động, giãn cách chạy xe, cự ly của các
điểm dừng đỗ trên tuyến. Giúp cho công tác quản lý lái, phụ xe, và quản lý phương tiện khi
hoạt động trên hành trình của tuyến.
- Điểm dừng xe buýt là vị trí xe buýt phải dừng để đón, trả khách theo quy định.
- Điểm đầu, cuối của tuyến buýt là nơi bắt đầu, kết thúc của một hành trình chạy xe
trên 1 tuyến.
- Vé lượt là chứng từ để HK sử dụng đi 1 lượt trên 1 tuyến xe buýt.
- Vé tháng là chứng từ để HK sử dụng đi lại trong tháng trên 1 tuyến hoặc nhiều
tuyến buýt.
-Hành trình: Quỹ đạo di chuyển của PTVT hành khách trong thành phố để thực hiện
công tác vận tải là hành trình VTKHCC ( hành trình)
- Hệ thống hành trình: là tập hợp của nhiều hành trình VTHKCC trong phạm vi một
vùng thành phố, phải đảm bảo tính liên thông.
- Bến xe: là khu đất bên ngoài đường giao thông hay tập hợp các công trình xây dựng
để đỗ xe cho nhiều tuyến xe buýt
1.1.2. Phân loại tuyến VTHKCC

các điểm dừng dỗ ngắn (Thông thường thì khoảng cách giữa 2 điểm dừng đỗ liền kề là
400m – 500m).
a. Đặc điểm VTHKCC: VTHKCC có 5 đặc điểm chính
* Về phạm vi hoạt động(theo không gian và thời gian).
- Không gian hoạt động: Các tuyến VTHKCC bằng xe buýt thường có cự ly trung
bình và ngắn trong phạm vi thành phố, phương tiện phải thường xuyên dừng đỗ dọc tuyến
để phù hợp với nhu cầu của hành khách.
- Thời gian hoạt động: Giới hạn thời gian hoạt động của VTHKCC bằng xe buýt chủ
yếu vào ban ngày do phục vụ nhu cầu đi lại thường xuyên.
* Về phương tiện VTHKCC bằng xe buýt.
- Phương tiện có kích thước thường nhỏ hơn so với cùng loại dùng trong vận tải
đường dài nhưng không đòi hỏi tính việt dã cao như phương tiện vận chuyển hành khách
liên tỉnh .
Đức Thị Huyền – K46
7
Chương 1- Cơ sở lý luận về cải thiện chất lượng dịch vụ VTHKCC bằng xe buýt
- Do phương tiện chạy trên tuyến đường ngắn, qua nhiều điểm giao cắt, dọc tuyến có
mật độ phương tiện cao, phương tiện phải tăng giảm tốc độ, dừng đỗ nhiều lần nên đòi hỏi
phải có tính năng động lực và gia tốc cao.
- Do lưu lượng hành khách lên xuống nhiều, đi trên khoảng cách ngắn cho nên
phương tiện thường bố trí cả chỗ ngồi và chỗ đứng . Thông thường chỗ ngồi không quá
40% sức chứa phương tiện, chỗ ngồi phải thuận tiện cho việc đi lại trên phương tiện. Cấu
tạo cửa và số cửa, bậc lên xuống và số bậc lên xuống cùng các thiết bị phụ trợ khác đảm
bảo cho hành khách lên xuống thường xuyên, nhanh chóng, an toàn và giảm thời gian
phương tiện dừng tại mỗi trạm đỗ .
- Do hoạt động trong đô thị, thường xuyên phục vụ một khối lượng lớn hành khách
cho nên phương tiện thường đòi hỏi cao về việc đảm bảo vệ sinh môi trường ( Thông gió,
tiếng ồn, độ ô nhiễm của khí xả......)
- Các phương tiện VTHKCC trong đô thị thường phải đảm bảo những yêu cầu thẩm
mỹ. Hình thức bên ngoài, màu sắc, cách bố trí các thiết bị trong xe giúp hành khách dễ

vậy Nhà nước thường phải có chính sách trợ giá cho VTHKCC bằng xe buýt ở các thành
phố lớn.
Từ những đặc điểm trên rút ra ưu điểm , nhược điểm của VTHKCC bằng xe buýt:
► Những ưu điểm chính của VTHKCC bằng xe buýt.
- Có tính cơ động cao, không phụ thuộc vào mạng dây dẫn hoặc đường ray, không
cản trở và dễ nhập vào hệ thống giao thông đường bộ trong thành phố.
- Xe buýt có thể dung dầu diezen, xăng hoặc điện
- Khai thác và điều hành đơn giản, có thể nhanh chóng điều chỉnh chuyến lượt
trong thời gian ngắn mà không ảnh hưởng đến hoạt động của tuyến. Khai thác, điều hành
đơn giản, thuận lợi. Khi có sự cố có thể thay xe, đổi hướng tuyến khá dễ dàng.
- Tần suất chạy xe lớn, yêu cầu chính xác về mặt thời gian, không gian để đảm bảo
chất lượng phục vụ hành khách. Đồng thời cũng nhằm để giữ gìn trật tự, an toàn giao
thông đô thị.
- Khai thác hợp lý và kinh tế với dòng hành khách nhỏ và trung bình, thích ứng với
công suất luồng HK khoảng 6000HK/h. Có thể tăng, giảm chuyến đi khi số lượng HK thay
đối. Đối với các luồng hành khách có hệ số biến động cao về thời gian và không gian thì có
thể giải quyết thông qua việc lựa chọn loại xe thích hợp và biểu đồ chạy xe hợp lý.
- Vận tải xe buýt cho phép phân chia nhu cầu đi lại ra các tuyến (đường phố) khác
nhau trên cơ sở mạng lưới đường thực tế để điều tiết mật độ đi lại chung.
- Chi phí đầu tư tuơng đối thấp so với các phương tiện VTHKCC hiện đại (đường
sắt,…) vì có thể tận dụng mạng lưới đường bộ hiện tại của thành phố. Ngoài ra Nhà nước
đã có nhiều chính sách ưu đãi cho VTHKCC bằng xe buýt nên giá thành vận chuyển của
hành khách là tương đối thấp và phù hợp với thu nhập của người dân.
Đức Thị Huyền – K46
9
Chương 1- Cơ sở lý luận về cải thiện chất lượng dịch vụ VTHKCC bằng xe buýt
- Đầu tư vào lĩnh vực VTHKCC nói chung và VTHKCC bằng xe buýt nói riêng
không chỉ đơn thuần tìm kiếm lợi nhuận mà còn vì các mục tiêu xã hội và tạo tiền đề cho
việc phát triển kinh tế, xã hội của đô thị.
► Nhược điểm của VTHKCC bắng xe buýt.

Vận tải hành khách công cộng là một bộ phận không thể thiếu được trong hệ thống
giao thông vận tải đô thị. Lịch sử phát triển nó gắn liền với lịch sử nói chung và lịch sử
phát triển giao thông vận tải đô thị nói riêng.
- VTHKCC tạo thuận lợi cho việc phát triển chung của đô thị.
Trong các thành phố quy mô vừa và nhỏ, xe buýt góp phần tạo dựng thói quen đi lại
bằng phương tiện VTHKCC cho người dân thành phố và tạo tiền đề để phát triển các
phương thức VTHKCC hiện đại, nhanh, sức chúa lớn trong tương lai. VTHKCC với công
suất lớn có khả năng vận chuyển từ 1 000 đến 60 000HK/h để đáp ứng nhu cầu đi lại của
người dân là cần thiết đối với mỗi đô thị. VTHKCC đáp ứng tốt nhu cầu đi lại thường
xuyên của người dân đô thị.
- VTHKCC đảm bảo an toàn và giữ gìn sức khoẻ cho người đi lại.
Trên thế giới có 800 nghìn người thiệt mạng do tai nạn giao thông. Riêng việt Nam,
mỗi năm sảy ra 8000 – 12000 vụ tai nạn giao thông làm thiệt mạng từ 3000 – 8000 người
trong đó tỷ lệ đáng kể thuộc hệ thống giao thông đô thị. Ở các thành phố nước ta số lượng
xe máy tăng quá nhanh, mật độ đi lại dầy đặc là nguyên nhân chính gây nên hàng nghìn vụ
tai nạn giao thông mỗi năm. Tại Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh mỗi ngày có hàng chục
vụ mất an toàn giao thông trong dó là 72% là do xe máy gây ra.
Việc sử dụng phương tiện VTHKCC giúp người dân không phải căng thẳng do tập
trung nhìn đường, họ có thể thư giãn và thoải mái khi ngồi trên xe, yếu tố này góp phần
giúp cho họ có một tâm lý thoải đi lại.
Theo thống kê của ngân hàng phát triển Châu Á, mỗi ngày Việt Nam có khoảng 33
người chết do tai nạn giao thông đường bộ, kết quả nghiên cứu 112,4 nghìn vụ tai nạn giao
thông xảy ra trên đường bộ trong năm 2007 cho thấy người điều khiển mô-tô, xe máy gây
ra 75,8% số vụ; ô-tô gây ra 16,9% số vụ; 7,3% số vụ còn lại là do người đi bộ và các
phương tiện tham gia giao thông khác gây ra.
Để đảm bảo yêu cầu phục vụ hành khách có sức khỏe tốt, an toàn giao thông khi hoạt
động trên tuyến phải dịch vụ nhanh chóng, thuận tiện và văn minh lịch sự, phương tiện
phải thông thoáng, phải đủ ánh sáng và sạch đẹp, tiện nghi đầy đủ.
- VTHKCC là nhân tố chủ yếu để tiết kiệm chi phí đi lại của người dân đô thị, góp
phần tăng năng suất lao động xã hội.

Diện tích chiếm dụng đường tính trung bình cho một chuyến đi bằng ôtô buýt là
1,5m
2
trong khi đó với xe máy là 10-12 m
2
và xe con là 18-20 m
2
. Nếu như tất cả mọi
người chuyển từ phương tiện cá nhân sang sử dụng dịch vụ VTHKCC thì sẽ tiết kiệm được
20-25% diện tích đường dành cho giao thông.
VTHKCC là giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng cơ sở hạ tầng giao thông vận tải.
Nếu tính diện tích chiếm dụng của mỗi hành khách thì xe buýt 45 chỗ 2,22m
2
/HK, xe máy
là 22,75m
2
/HK xe ô tô 4 chỗ là 20,5m
2
/HK.
Hiện nay, các loại phương tiện thường được sử dụng trong hệ thống vận tải hành
khách công cộng trong đô thị bao gồm: tàu điện ngầm, tàu điện bánh sắt, tàu điện bánh hơi,
Đức Thị Huyền – K46
12
Chương 1- Cơ sở lý luận về cải thiện chất lượng dịch vụ VTHKCC bằng xe buýt
xe ôtô buýt … Tại Việt Nam hiện nay mới đưa xe buýt vào sử dụng rộng rãi do cơ sở hạ
tầng kỹ thuật chưa cao và chi phí cho VTHKCC
1.2. Chất lượng dịch vụ VTHKCC bằng xe buýt
1.2.1. Khái niệm về dịch vụ và chất lượng dịch vụ , chỉ tiêu nói chung
a. Khái niệm về dịch vụ.
Dịch vụ đã có từ lâu và trước đây người ta thường quan niệm : dịch vụ là hoạt động