ỦY BAN THƯỜNG VỤ QUỐC HỘI
VIỆN NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP

TRUNG TÂM THÔNG TIN KHOA HỌC LẬP PHÁP

Thông tin chuyên đề

BẢO VỆ NGƯỜI TỐ CÁO Ở MỘT SỐ QUỐC GIA
TRÊN THẾ GIỚI – KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM
(Tài liệu phục vụ kỳ họp thứ ba, Quốc hội khóa XIV)

Hà Nội, tháng 5 năm 2017

0


MỤC LỤC
1. Quy định về bảo vệ người tố cáo ở một số nước trên thế giới ..............................2
2. Kinh nghiệm cho Việt Nam trong quá trình xây dựng pháp luật về bảo vệ người
tố cáo ........................................................................................................................12
Danh mục tài liệu tham khảo ...................................................................................15

1


MỞ ĐẦU
Bảo vệ người tố cáo là một trong những nội dung quan trọng của dự thảo
Luật Tố cáo (sửa đổi) sẽ được trình xin ý kiến Quốc hội tại kỳ họp thứ 3 sắp tới.
Trong bối cảnh đó, việc tiếp tục nghiên cứu, tham vấn ý kiến chuyên gia, nhà khoa
học để hoàn thiện hơn nữa các quy định liên quan đến bảo vệ người tố cáo là việc
làm cần thiết. Thực tế cho đến nay, nhiều nhà khoa học đã tiến hành nghiên cứu

(OECD) cũng đã đưa ra khuyến cáo, hướng dẫn, chương trình bảo vệ người tố cáo.
Nhìn chung, các quy định nêu trên được xây dựng với mục đích tăng cường khả
năng minh bạch hóa, chống lại nạn tham nhũng bằng cách đưa ra các cơ chế bảo vệ
người tố cáo, để từ đó, khuyến khích họ tố giác hành vi trái pháp luật.
Với xu thế và nền tảng nêu trên, hầu hết các quốc gia trên thế giới đã xây
dựng cho mình các quy định về bảo vệ người tố cáo. Các quy định này được thể
hiện với hình thức khác nhau ở mỗi nước, có thể bằng “Luật bảo vệ người tố cáo”
hoặc với tên gọi khác, hoặc lồng ghép trong các luật nội dung.
Để tránh bị trả thù, giảm tâm lý e ngại bị trả thù cho người tố cáo, tất cả
những gì liên quan đến nội dung tố cáo và người tố cáo cần được bảo vệ. Do vậy,
pháp luật các nước thường đề ra nội dung/ biện pháp bảo vệ người tố cáo như: Bảo
vệ thông tin/danh tính người tố cáo; Bảo vệ việc làm cho người tố cáo; Trao cho
người tố cáo quyền được yêu cầu bồi thường thiệt hại, quyền miễn trừ, đồng thời
quy định hình phạt cho những hành vi tiết lộ danh tính, trả thù nhắm vào người tố
cáo.
1.1. Kinh nghiệm của nước Úc
Nước Úc đưa ra các biện pháp bảo vệ người tố cáo ở các cơ quan nhà nước
bằng các quy định của Luật tiết lộ vì lợi ích công (Federal Public Interest
Disclosure Act 2013) và trong khu vực tư nhân bằng các quy định của Luật Doanh
nghiệp (Corporations Act 2001).
Ở khu vực công, Luật tiết lộ vì lợi ích công được xây dựng nhằm mục đích
tạo điều kiện cho việc tiết lộ và điều tra về hành vi sai trái trong khu vực công. Bảo
3


vệ người tố cáo được quy định tại Chương 2, các điều từ 9 đến 24, bao gồm các nội
dung/biện pháp bảo vệ người tố cáo cơ bản như sau:
- Quyền miễn trừ trách nhiệm pháp lý;
- Bảo vệ người tố cáo khỏi các hành vi trả thù;
- Bảo vệ danh tính người tố cáo.

vệ” (protected disclosure), theo đó, thông tin do người tố cáo và danh tính của họ
sẽ không được tiết lộ trừ trường hợp pháp luật cho phép. Một ví dụ cụ thể về việc
bảo vệ thông tin và danh tính cho người tố cáo ở nước này được nêu lên tại Quy
định hướng dẫn số 103 về bảo mật và công bố thông tin (Regutory Guide 103
Confidentiality and Release of Information), theo đó, Ủy ban An toàn và Đầu tư
của Úc ASIC (Australia Securities and Investment Commission) chỉ ra các phương
pháp sẽ áp dụng liên quan đến việc tiết lộ thông tin nhận được. Các phương pháp
này được tổng kết từ quyết định của Tòa án cấp cao trong vụ án Johns với ASC
(1993) 178 CLR 408. Hướng dẫn nêu trên gồm 03 phần: (1) Nghĩa vụ giữ bí mật
của ASIC; (2) Một số trường hợp ASIC được quyền tiết lộ thông tin; (3) Cách
ASIC thực hiện nghĩa vụ tiến hành thủ tục công bằng. Trong số các quy định nêu
trên, đáng chú ý có các nội dung về nghĩa vụ giữ bí mật của nơi tiếp nhận thông tin
như sau:
- ASIC phải thực hiện các biện pháp cần thiết để ngăn ngừa việc sử dụng trái
phép và tiết lộ thông tin nhận được trong quá trình thực hiện nhiệm vụ (điều
103.4);
5


- ASIC có thể nhận được thông tin bí mật từ 2 nguồn: Tự nguyện (từ đơn,
khiếu nại, cáo buộc vi phạm) hoặc Bắt buộc (từ thông báo yêu cầu điều tra). Và,
theo nguyên tắc công bằng thì ASIC chỉ được sử dụng thông tin này cho các mục
đích mà nó được thu thập hoặc cho mục đích khác do người cung cấp thông tin yêu
cầu (Điều 103.10 và 103.12).
Ngoài ra, ASIC còn cho phép tiếp nhận thông tin từ người tố cáo qua các
hình thức: gọi điện thoại (những thông tin chi tiết, danh tính của người cung cấp sẽ
được bảo vệ) hoặc nặc danh (tuy nhiên, giá trị thông tin cung cấp dưới hình thức
nặc danh khá thấp và người tố cáo sẽ không được hưởng những biện pháp bảo vệ
khác do không có đủ thông tin về người này)3.
Bên cạnh đó, Luật Doanh nghiệp còn đưa ra các quy định bảo vệ người tố

trong số 50 bang của Hoa Kỳ còn đưa ra các các hình thức bảo vệ người tố cáo
riêng. Ở cấp độ liên bang, nước này có Luật Bảo vệ người tố cáo (Whisterblower
Protection Act) và Luật Tăng cường bảo vệ người tố cáo (the Whisterblower
Protection Enhancement Act).
Được ban hành vào năm 1989, Luật bảo vệ người tố cáo (luật liên bang) có
nhiệm vụ: Tăng cường và cải thiện việc bảo vệ quyền của người lao động liên
bang; chống lại hành vi trả thù và loại bỏ các hành vi sai trái trong khu vực công.
Để thực hiện các mục tiêu này, Luật quy định người lao động không phải gánh
chịu bất kỳ hệ quả bất lợi nào từ việc tố cáo hành vi sai trái, đồng thời, có chế tài
xử lý đối với những người thực hiện hành vi sai trái nêu trên. Các biện pháp được
đưa ra bao gồm:
7


Một là, thông tin cung cấp bởi người tố cáo được bảo vệ và pháp luật Mỹ
nghiêm cấm việc tiết lộ danh tính của người tố giác mà không có sự đồng ý trừ
trường hợp “xác định việc tiết lộ danh tính của cá nhân là cần thiết vì một mối
nguy hiểm sẽ xảy ra đối với sức khỏe hoặc an toàn công cộng hoặc vi phạm luật
hình sự4. Điều 2302(b)(8)(A) quy định: Bất kỳ thông tin nào được cung cấp bởi
người tố cáo mà có căn cứ cho rằng nó là bằng chứng cho một hành vi vi phạm
pháp luật hoặc bằng chứng cho hành vi vi phạm nghiêm trọng trong quản lý, lãng
phí nghiêm trọng ngân sách, lạm dụng quyền lực, gây hại cho an toàn và sức khỏe
cộng đồng thì được bảo vệ với điều kiện: Việc tiết lộ thông tin/ tố cáo đó không bị
pháp luật cấm hoặc không thuộc những việc phải giữ bí mật theo quy định của cơ
quan hành pháp. Bên cạnh đó, Luật còn đặt ra quy định đối với thông tin được bảo
vệ, đó là, thông tin đó phải là sự thật. Như vậy, cũng giống như các quốc gia khác,
việc bảo vệ thông tin do người tố cáo cung cấp với các điều kiện nhất định được
quy định trong luật như là một trong những biện pháp để bảo vệ người tố cáo.
Ở một mức độ chi tiết hơn, Luật của Hoa Kỳ đã cụ thể hóa phạm vi và nội
dung của các thông tin, chẳng hạn, chỉ những thông tin về vi phạm quản lý

cơ bản, văn bản này tuân thủ Luật Bảo vệ người tố cáo và chỉ làm rõ hơn phạm vi
và nội dung các khái niệm. Chẳng hạn, đối với giới hạn nội dung và phạm vi thông
tin tố cáo được bảo vệ, văn bản này quy định chi tiết hơn “thông tin tố cáo về hành
vi lạm quyền bao gồm hành vi vi phạm tính hợp lệ hoặc chính xác của liên bang
trong việc nghiên cứu hoặc phân tích” và “phổ biến thông tin sai hoặc các thông
tin gây hiểu nhầm về khoa học, y tế, kỹ thuật”. (Điều 13)….Thành công của văn
bản này là đã khuyến khích người dân tham gia tố cáo; mở rộng thêm nhiều các
hành vi vi phạm là đối tượng của tố cáo; bảo vệ người tố cáo khỏi quy tắc không
công khai của các cơ quan. Kết quả đạt được là: Từ năm 2007 đến 2012, số lượng
9


tố cáo ở Hoa Kỳ tăng từ 482 lên 1.148 và số lượng vụ việc trả thù người tố cáo
được giải quyết tăng từ 50 lên 223.1205. Đây là một con số ấn tượng, chứng minh
cho sự hiệu quả trong việc bảo vệ người tố cáo ở khu vực công ở Hoa Kỳ.
Ở khu vực tư, nước này bảo vệ người lao động tố cáo bằng các quy định về
doanh nghiệp (có khoảng 47 luật về doanh nghiệp ở 40 bang của Mỹ có các quy
định cho người lao động), các chương trình mang tên Sarbanes-Oxley and DoddFrank (được xây dựng từ những tranh chấp ở Phố Wall) tạo cơ chế trao thưởng cho
người tố cáo vì những đóng góp trong việc phát hiện và ngăn chặn gian lận. Ngoài
ra, Luật Khiếu nại về hành vi sai trái (False Claim Act) còn cho phép người lao
động ở khu vực tư được quyền khởi kiện thay mặt chính phủ để đòi thu hồi vốn bị
đánh cắp từ gian lận hợp đồng, đồng thời, cho họ được hưởng từ 15-25 % số tiền
họ thu hồi được. Đây là một kinh nghiệm hay trong việc khuyến khích người tố
cáo thực hiện việc phát hiện và tố cáo hành vi sai trái. Tại nơi làm việc, người lao
động được quyền được tố cáo về những nguy hiểm về sức khỏe và an toàn lao
động mà không sợ bị trả thù theo quy định của Luật An toàn và Sức khỏe nghề
nghiệp (Occupational Safety and Health Act). Như vậy, về cơ bản, ở khu vực công
hay tư, bên cạnh việc trao quyền tố cáo cho người lao động, có các khuyến khích,
động viện để họ thực hiện việc tố cáo, thì pháp luật Hoa Kỳ cũng như các nước
trên thế giới đều có cơ chế bảo vệ người tố cáo bằng cách liệt kê các hành vi trả thù

pháp Trung Quốc đưa ra ngay biện pháp bảo vệ người tố cáo bằng việc quy định
“Không ai được ngăn chặn khiếu nại, tố cáo của công dân hoặc trả đũa công dân”
và “Công dân được quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại do hành vi cản trở thực
hiện quyền công dân của cơ quan nhà nước gây nên”. Như vậy, Hiến pháp của
Trung Quốc đã chỉ ra 2 biện pháp bảo vệ người tố cáo: (1) Nghiêm cấm mọi hành
vi ngăn chặn tố cáo và trả đũa và (2) Cho người tố cáo được quyền yêu cầu bồi
thường thiệt hại. Thêm vào đó, Quy định về xử phạt công chức trong cơ quan hành
chính còn đưa ra các hình phạt như “xử lý kỷ luật, tước bỏ danh hiệu hoặc sa thải”
đối với người có hành vi “đàn áp, trả đũa người tố cáo; hủy bỏ tố cáo hoặc tiết lộ
thông tin tố cáo cho người bị tố cáo” (Điều 25). Có thể thấy rằng, mặc dù không
11


có luật riêng về bảo vệ người tố cáo nhưng Trung Quốc đã đảm bảo được nội dung
cơ bản của bảo vệ người tố cáo.
Đối với khu vực tư, Điều 43 của Tiêu chuẩn kiểm soát nội bộ dành cho
doanh nghiệp đặt ra đòi hỏi đối với các doanh nghiệp, đó là:
- Thiết lập hệ thống tiếp nhận và giải quyết khiếu nại bằng đường dây điện
thoại;
- Quy định trình tự, thủ tục và thời gian xử lý khiếu nại;
- Thông báo cho tất cả các nhân viên về hoạt động của hệ thống tiếp nhận,
giải quyết tố cáo và bảo vệ người tố cáo.
Các quy định nêu trên về bảo vệ người tố cáo ở Trung Quốc khá cô đọng và
xúc tích. Quyền được bảo vệ của người tố cáo và chế tài cho các hành vi trả đũa,
ngăn cản được quy định ngay ở Hiến pháp mà không cần thêm một luật chuyên
ngành nào. Việc bảo vệ người tố cáo vẫn phát huy hiệu quả, do đó, đây được xem
là ưu điểm của luật Trung Quốc.Tuy nhiên, một điểm yếu của Trung Quốc so với
các quốc gia kể trên đó là: Không có quy định về tố cáo nặc danh hay báo cáo bí
mật ở khu vực tư nhân.
2. Kinh nghiệm cho Việt Nam trong quá trình xây dựng pháp luật về


7

Kinh nghiệm của Úc và ở khu vực Châu Á, Nhật Bản là nước cho phép tố cáo nặc danh khi nước này cho hoạt
động trang web whistleblowing.jp.

13


Thứ ba, nên có thêm điều khoản hoặc hình thức khuyến khích, động viên
người tố cáo như: Khen thưởng, trích % trong khoản thu hồi được đối với những
trường hợp sai trái làm thất thoát tài sản để tạo động lực hơn nữa cho người tố cáo;
Thứ tư, bên cạnh việc quy định trách nhiệm bảo vệ người tố cáo của cơ quan
có thẩm quyền, Dự thảo Luật nên quy định cả hình thức xử lý kỷ luật trong trường
hợp không thực hiện các biện pháp bảo vệ người tố cáo hoặc không tiếp nhận các
thông tin của người tố cáo để có thể bảo vệ kịp thời. Đồng thời, theo kinh nghiệm
của các nước trên thế giới, cần phải có phần chế tài cho hành vi trả thù người tố
cáo. Hơn nữa, việc liệt kê càng cụ thể các hành vi trả thù có thể dự đoán được và
có chế tài từ hình sự, hành chính, dân sự tùy theo mức độ sẽ đảm bảo hơn tính răn
đe của pháp luật đối với hành vi trả thù người tố cáo;
Thứ năm, nghiên cứu bổ sung các quy định về bảo vệ người tố cáo ở khu
vực tư sau khi hoàn thiện Dự thảo Luật tố cáo (sửa đổi) theo kinh nghiệm của hầu
hết các quốc gia nêu trên.

14


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Dự thảo Luật tố cáo (sửa đổi);
2. Luật tiệt lộ vì lợi ích công (Federal Public Interest Disclosure Act 2013)