nghiên cứu - trao đổi
20

tạp chí luật học số
12
/2007

ThS. Trần Vũ Hải *
1. Ri ro tớn dng v b nguyờn tc
Basel v giỏm sỏt ri ro tớn dng
Ri ro c hiu l nhng nguy c tim
tng cú th dn n thit hi v vt cht hoc
tinh thn. Mt trong c tớnh ca ri ro l tớnh
khú xỏc nh (cú th xy ra hay khụng, xy ra
lỳc no v thit hi mc no?), do vy
trong hot ng ca con ngi cn tỡm ra
nhiu bin phỏp hn ch thp nht ri ro
hoc khi xy ra cú th hn ch ti a thit hi.
Hot ng ngõn hng c ỏnh giỏ l
mt trong nhng hot ng kinh doanh tim
n nhiu ri ro.
(1)
Nhng v vic gõy v h

thụng tin; 2) Trờn c s nhng thụng tin ú,
ỏnh giỏ kh nng chp nhn vic cho vay.
Nu vic ỏnh giỏ c thc hin tt, TCTD
cú th ngn nga c nhng ri ro ngay t
u bng cỏch t chi cho vay hoc yờu cu
cỏc bin phỏp bo m an ton hiu qu.
Nu vic ỏnh giỏ ny c thc hin khụng
nghiờm tỳc, cú s múc ni, cõu kt nhm t
li hoc n gin l s cu th, thiu thn
trng s dn n nguy c khụng thu hi c
khon n ó cho vay.
(2)

- Kh nng giỏm sỏt vic s dng ngun
vn tớn dng v ti sn bo m
Vic giỏm sỏt quỏ trỡnh s dng vn vay
l quyn ca TCTD nhm hn ch ri ro trờn
c s m bo hot ng bỡnh thng ca
bờn vay. Kh nng giỏm sỏt ph thuc rt
nhiu vo tớnh minh bch ca thụng tin m
* Ging viờn Khoa phỏp lut kinh t
Trng i hc Lut H Ni nghiên cứu - trao đổi nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
1
2
/2007


ca bờn vay suụn s, bờn vay s hon thnh
cỏc ngha v i vi TCTD nhng ngc li,
nhng khú khn trong hot ng kinh doanh
s lm gim kh nng chi tr ca bờn vay, do
ú bờn vay cú th khụng thc hin ỳng cam
kt ca mỡnh.
- H thng phỏp lut v s giỏm sỏt ca
ngõn hng trung ng cng nh cỏc c
quan khỏc cú chc nng giỏm sỏt hot ng
ngõn hng
H thng phỏp lớ c coi l mt trong
nhng yu t rt quan trng nh hng n
vic kim soỏt ri ro ca TCTD. Mt h
thng cỏc quy nh cú tớnh kh thi, cht ch
v tng thớch vi cỏc chun mc quc t l
c s cn thit nhm m bo kh nng kim
soỏt tt hn i vi cỏc ri ro. Bờn cnh ú,
s giỏm sỏt ca Ngõn hng nh nc
(3)

(NHNN) i vi hot ng ca TCTD cng
mang ý ngha to ln nhm ngn chn ngay t
u nhng nguy c xy ra ri ro, c bit l
nhng ri ro cú tớnh h thng ng thi bng
li th thụng tin ca mỡnh, NHNN cú th a
ra cỏc khuyn ngh hu ớch hoc cỏc mnh
lnh yờu cu TCTD phi tuõn th.
b. B nguyờn tc Basel v giỏm sỏt ri ro
tớn dng
Hin nay, nhiu quc gia v cỏc ngõn tạp chí luật học số
12
/2007

v kh thi v chia s v bo mt thụng tin.
- Cỏc nguyờn tc thuc cm ch cp
phộp v c cu, theo ú, cn xỏc nh rừ
rng cỏc hot ng m t chc ti chớnh
c phộp lm v chu s giỏm sỏt. ng
thi, c quan cp phộp cú quyn a ra cỏc
tiờu chớ v bỏc b n xin thnh lp nu
khụng t yờu cu; cú quyn r soỏt v t
chi bt kỡ xut no i vi vic chuyn
quyn s hu hoc quyn kim soỏt ngõn
hng hin ti cho cỏc bờn khỏc.
- Cỏc nguyờn tc thuc cm ch v
cỏc quy nh v yờu cu thn trng. Ni
dung chớnh ca nhúm nguyờn tc ny l a
ra cỏc chun mc m cỏc chuyờn gia giỏm
sỏt nghip v ngõn hng c lm v nht
thit phi bit x lớ trong hot ng ca
mỡnh. Vớ d: Yờu cu v an ton vn cho cỏc
ngõn hng, xỏc nh rừ nhng khu vc no
ca vn ngõn hng chu ri ro; ỏnh giỏ cỏc
chớnh sỏch, thc tin hot ng, cỏc th tc
cho vay vn, u t, vic kim soỏt vn vay

cu cỏc ngõn hng nc ngoi hot ng
theo ỳng cỏc tiờu chun cao bng tiờu
chun ca cỏc ngõn hng trong nc v thit
lp quan h v h thng trao i thụng tin
vi cỏc chuyờn gia giỏm sỏt khỏc, c bit l
vi chuyờn gia giỏm sỏt ca nc s ti.
B nguyờn tc th hai l nhng nguyờn
tc giỏm sỏt dnh cho bn thõn cỏc ngõn
hng, bao gm nhng ni dung chớnh sau:
- Ban giỏm c ca ngõn hng phi cú
trỏch nhim bo m cho ngõn hng cú trỡnh
t ỏnh giỏ ri ro tớn dng phự hp v h
thng kim soỏt ni b hiu qu phự hp vi
tớnh cht, quy mụ v tớnh phc tp ca
nghip v cho vay ca n v ng thi phự
hp vi chớnh sỏch, h thng k toỏn v
hng dn giỏm sỏt ca nc s ti;
- Ngõn hng phi cú h thng phõn loi
khon cho vay ỏng tin cy da trờn c s
ỏnh giỏ ri ro tớn dng;
- Chớnh sỏch ca ngõn hng phi c
mụ hỡnh ỏnh giỏ ri ro tớn dng ni b nht nghiên cứu - trao đổi nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
1
2
/2007


vic quy nh v xõy dng h thng kim
soỏt ni b hiu qu, c ch minh bch
thụng tin, phõn loi n v trớch lp d
phũng, cỏc t l bo m an ton tng
bc ỏp ng c cỏc chun mc quc t
v kim soỏt ri ro tớn dng.
2. Nhng quy nh hin hnh v kim
soỏt ri ro tớn dng
a. Quy nh v h thng kim soỏt ni
b, kim toỏn ni b
Vic xõy dng h thng kim soỏt ni b
hiu qu l yờu cu cp thit m bo
hot ng ngõn hng c an ton, hn ch
ri ro, t ú tng cng kh nng cnh tranh
ca cỏc ngõn hng Vit Nam trong bi cnh
hi nhp. Ngay t khi Lut cỏc TCTD cú
hiu lc, Thng c NHNN ó ra Quyt nh
s 03/1998/Q-NHNN3 ngy 03/01/1998
ban hnh Quy ch v kim tra, kim toỏn
ni b ca cỏc TCTD. nõng cao nng
lc kim soỏt ni b v ngn chn ri ro, c
ri ro th trng ln ri ro hot ng, ngy
01/6/2006, Thng c NHNN ó ra Quyt
nh s 36/2006/Q-NHNN ban hnh Quy
ch v kim soỏt ni b ca TCTD v
Quyt nh s 37/2006/Q-NHNN ban hnh
Quy ch v kim toỏn ni b ca TCTD thay
th cho Quyt nh s 03/1998/Q-NHNN3
núi trờn.
Theo Quyt nh s 36/2006/Q-NHNN,

/2007

phũng, ban chuyờn mụn trong vic xõy
dng v qun lớ h thng kim soỏt ni b
cng nh trỏch nhim ca NHNN trong
hot ng giỏm sỏt TCTD. Tu thuc vo
yờu cu c th m TCTD cú th thnh lp
b phn chuyờn trỏch v kim soỏt ni b
thuc s iu hnh ca tng giỏm c TCTD.
h tr thc hin cỏc yờu cu trờn, h
thng kim toỏn ni b c thnh lp v
hot ng theo Quyt nh s 37/2006/Q-
NHNN. Theo quyt nh ny, kim toỏn ni
b ca TCTD l hot ng kim tra, r soỏt,
ỏnh giỏ mt cỏch c lp, khỏch quan i
vi h thng kim tra, kim soỏt ni b;
ỏnh giỏ c lp v tớnh thớch hp v s tuõn
th cỏc chớnh sỏch, th tc, quy trỡnh ó
c thit lp trong TCTD, thụng qua ú
n v thc hin kim toỏn ni b a ra cỏc
kin ngh, t vn nhm nõng cao hiu lc,
hiu qu hot ng ca cỏc h thng, cỏc
quy trỡnh, quy nh, gúp phn m bo
TCTD hot ng an ton, hiu qu, ỳng
phỏp lut. Quy ch kim toỏn ni b ó xỏc
nh c th thm quyn, trỏch nhim ca b
mỏy kim toỏn ni b cng nh ca cỏc chc
danh lónh o TCTD trong hot ng kim
toỏn ni b ti TCTD.
Trờn thc t, vic trin khai cỏc yờu cu

v kim soỏt ri ro trong hot ng ca
TCTD.
(7)
Theo quy nh hin hnh, ban kim
soỏt cú vai trũ c lp vi hi ng qun tr
v tng giỏm c, chu s giỏm sỏt trc tip
ca i hi c ụng hoc hi ng thnh
viờn ca TCTD.
Th hai, vic cho phộp b phn kim
soỏt c lp chuyờn trỏch trc thuc tng
giỏm c s khụng to ra c ch ỏnh giỏ
khỏch quan. Thit ngh, b phn ny nờn
thuc s iu hnh ca hi ng qun tr.
Theo chỳng tụi, hot ng kim soỏt ni b
l trỏch nhim ca c h thng, khụng cn
thit phi thnh lp mt b phn c lp,
iu ny cng phự hp vi thụng l quc t,
trỏnh s trựng lp khụng cn thit. nghiên cứu - trao đổi nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
1
2
/2007
488/2000/Q-NHNN5 khụng xỏc nh vai
trũ ca ti sn bo m i vi vic trớch
lp d phũng do ú ó khụng khuyn khớch
c cỏc TCTD thc hin cỏc bin phỏp
bo m bng ti sn.
Chớnh vỡ vy, ngy 22/4/2005, thng c
NHNN ó ra Quyt nh s 493/2005/Q-
NHNN ban hnh Quy nh v phõn loi n,
trớch lp v s dng d phũng x lớ ri ro
tớn dng trong hot ng ngõn hng ca
TCTD thay th cho Quyt nh s
488/2000/Q-NHNN5. Quyt nh ny
c ỏnh giỏ l tng i phự hp vi cỏc
chun mc quc t, theo ú, cỏc khon n
ca TCTD c phõn loi thnh 5 nhúm vi
mc tng dn ca ri ro. Hng quý, ớt
nht mt ln TCTD phi xp hng li cỏc
khon n cho phự hp vi tỡnh hỡnh thc t.
T l trớch lp d phũng i vi cỏc nhúm
tng ng l 0%, 5%, 20%, 50% v 100% so
vi giỏ tr khon n sau khi ó tr i giỏ tr
ca ti sn bo m. Ngoi vic trớch lp d
phũng c th, TCTD cng phi trớch lp d
phũng chung bng 0,75% tng d n t
nhúm 1 n nhúm 4.
Sau 2 nm thc hin, Quyt nh s
493/2005/Q-NHNN ó bc l mt s bt
cp. Mt l, nhng quy nh v phõn loi n,
chuyn cỏc khon n sang nhúm cú ri ro
thp hn hoc ri ro cao hn vn cũn chung

TCTD (ó c yờu cu thnh lp theo
Quyt nh s 493/2005/Q-NHNN). Bờn
cnh ú, Quyt nh s 18/2007/Q-NHNN
cũn xõy dng li bng t l khu tr ti a
i vi giỏ tr ti sn bo m theo hng
ỏnh giỏ trờn c s mc an ton, hn ch
vic ỏnh giỏ theo ch th phỏt hnh (mc
dự vn phõn bit nu ch th ú l Nh
nc). Nhng sa i ny l cn thit v
m bo cho hot ng d phũng v x lớ ri
ro c thc hin tt hn.
Tuy nhiờn, cỏc quy nh hin hnh v
phõn loi n, trớch lp d phũng vn cũn cú
mt s hn ch sau õy:
- Vic trớch lp d phũng ri ro cha tht
s hp lớ. Vic trớch lp d phũng ti thiu l
0% cho cỏc khon n nhúm 1 l cha tht s
bo m vỡ khụng th hon ton loi tr ri
ro i vi nhng khon n ny. i vi cỏc
khon n nhúm 5, vic trớch lp d phũng
100% vn cha d phũng ht cỏc tn tht
nh cỏc chi phớ theo ui kin tng, x lớ ti
sn bo m Do vy, theo chỳng tụi, cn
phi quy nh mt mc d phũng ln hn
0% i vi cỏc khon n nhúm 1 v hn
mc 100% i vi cỏc khon n nhúm 5.
- Vic quy nh t l khu tr ti a i
vi ti sn bo m xỏc nh giỏ tr khu
tr theo chỳng tụi l khụng cn thit. Bi l,
theo quy nh ca phỏp lut v giao dch bo

296/1999/Q-NHNN5 v gii hn cho vay
i vi mt khỏch hng v Quyt nh s
297/1999/Q-NHNN5 ban hnh Quy nh
v t l bo m an ton trong hot ng ca
TCTD (sau ú c sa i, b sung bi
Quyt nh s 381/2003/Q-NHNN ngy
23/4/2003), Quyt nh s 492/2000/Q-
NHNN5 ban hnh Quy nh v vic gúp
vn, mua c phn ca TCTD. Cỏc quyt
nh trờn ó c thay th bi Quyt nh s nghiên cứu - trao đổi nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số
1
2
/2007 27

457/2005/Q-NHNN ngy 19/4/2005 ban
hnh Quy nh v t l bo m an ton trong
hot ng ca TCTD (c sa i, b sung
bi Quyt nh s 03/2007/Q-NHNN ngy
19/1/2007). Cỏc t l bo m an ton yờu
cu TCTD tuõn th bao gm:

cú nhng gii phỏp kinh doanh hp lớ v
hiu qu, cng nh phi thc hin vic huy
ng vn s hu nhm m bo t l an ton
vn ti thiu theo quy nh ca phỏp lut.
d. Quy nh v hot ng giỏm sỏt
ca NHNN
V bn cht, hot ng giỏm sỏt ca
NHNN i vi cỏc TCTD cú nhng im
khỏc bit so vi hot ng thanh tra, kim
tra ca c quan qun lớ nh nc khỏc. Bi
l, NHNN thc hin hot ng giỏm sỏt
khụng ch vi t cỏch l c quan qun lớ nh
nc m cũn cú t cỏch l ngõn hng trung
ng i vi hot ng ca TCTD. Chớnh vỡ
vy, vic giỏm sỏt ca NHNN c ỏnh giỏ
l rt quan trng trong vic m bo s an
ton trong hot ng ca TCTD.
Hin nay, hot ng giỏm sỏt ca NHNN
ch yu do Thanh tra NHNN thc hin.
Theo Ngh nh s 91/1999/N-CP ngy
4/9/1999 thỡ m c ớch hot ng ca thanh
tra ngõn hng l nhm gúp phn bo m
an ton h thng cỏc TCTD, bo v quyn v
li ớch hp phỏp ca ngi gi tin, phc v
vic thc hin chớnh sỏch tin t quc
gia.
(9)
Trong Thụng t s 04/2000/TT-
NHNN3 ca NHNN hng dn Ngh nh s
91/1999/N-CP cú quy nh c th v ni

hnh chớnh, nghiờng v x lớ cỏc sai phm v
khc phc hu qu m thiu nhng khuyn
ngh cn thit v kp thi i vi tng TCTD
núi riờng v i vi h thng TCTD núi
chung. Nhng ni dung ca hot ng giỏm
sỏt cng khụng c quy nh c th dn
n cụng tỏc giỏm sỏt hin nay cha t
c hiu qu mong mun.
Trong khi ú, hot ng giỏm sỏt ca
NHNN cn thit phi cú s phi hp thc hin
ca cỏc c quan hu quan, c bit B ti
chớnh v Bo him tin gi Vit Nam. Hin
nay, s phi hp gia cỏc c quan ny cha
c quy nh c th v thiu minh bch.
m bo cho hot ng giỏm sỏt ca
NHNN thc hin cú hiu qu, cn thit phi
sm xõy dng khung phỏp lớ riờng v hot
ng giỏm sỏt bng Lut giỏm sỏt an ton
hot ng ngõn hng nh trong ỏn phỏt
trin ngnh ngõn hng Vit Nam n nm
2010 v nh hng n nm 2020 ban hnh
kốm theo Quyt nh ca Th tng Chớnh
ph s 112/2006/Q-TTg ngy 24/5/2006
ó xỏc nh.
Cú th nhn thy vic kim soỏt ri ro tớn
dng l ni dung quan trng trong vic m
bo an ton cho hot ng ngõn hng, ó v
ang c quy nh ngy mt y v
minh bch hn. Tuy nhiờn, cng cú rt nhiu
quy nh cn c sa i kp thi nhm

dung c bn ca Basel II, ngun: www.saga.vn
(6).Xem: Hong Minh, H thng kim toỏn, kim
soỏt ni b trc yờu cu hi nhp ca cỏc ngõn
hng thng mi, Tp chớ ngõn hng, s 8/2007.
(7).Xem: Khon 2 iu 38 Lut cỏc t chc tớn dng
nm 1997 (sa i, b sung nm 2004).
(8).Xem: ThS. Lờ Th Huyn Diu, Mụ hỡnh qun lớ ri
ro tớn dng ca Citibank, Tp chớ ngõn hng, s 8/2007.
(9).Xem: iu 3 Ngh nh ca Chớnh ph s
91/1999/N-CP.
(10).Xem mc 3.1 Thụng t s 04/2000/TT-NHNN3.