M C L C
T VN …………………………………………………………………… 1-
Chng 1 3 -
TNG QUAN TÀI LIU 3 -
1.1.2 Phân loi 3 -
1.2. c đim dch t hc [4,15,17,22] 3 -
1.3.S lc gii phu, chc nng tun hoàn não 5 -
1.3.1. H thng đng mch não[7,9,13] 5 -
1.3.1.1 Tun hoàn ngoi vi 5 -
1.3.1.2 Tun hoàn trung tâm 5 -
1.3.2 Sinh lý tun hoàn não[8,9,13] 5 -
1.3.2.1 Lu lng tun hoàn não 5 -
1.3.2.2 iu hòa cung lng máu  ngi bình thng 6 -
1.3.3. C ch bnh sinh[13] 6 -
1. 3.3.1. C ch bnh sinh ca nhi máu não 6 -
1.3.3.2. C ch bnh sinh ca chy máu não 7 -
1.4. Các yu t nguy c ca tai bin mch máu não[5,16,20] 7 -
1.5. Mt s bin chng thng gp trong tai bin mch máu não[2,3,23]……. - 8 -
1.5.1 Viêm phi 8 -
1.5.2. Táo bón 9 -
1.5.3. Loét 10 -
1.5.4. Tng đng huyt 12 -
1.5.5. Bí tiu cp 13 -
1.5.6. Tc mch chi 13 -
Chng 2 16 -
I TNG VÀ PHNG PHÁP NGHIÊN CU 16 -
2.1. i tng nghiên cu. 16 -
2.1.1 Tiêu chun la chn bnh nhân 16 -
2.1.2. Tiêu chun loi tr. 16 -
2.2. Phng pháp nghiên cu 16 -

BÀN LUN 36 -
4.1. c đim đi tng nghiên cu: 36 -
4.2. c đim các bin chng sau tai bin mch máu não: 37 -
Thang Long University Library

4.2.1. Bin chng viêm phi. 37 -
4.2.2. Bin chng táo bón. 38 -
4.2.3. Bin chng tc mch chi. 38 -
4.2.4. Bin chng loét da. 39 -
4.2.5. Bin chng bí tiu cp 40 -
4.2.6. Bin chng tng đng huyt 40 -
KT LUN 42 -
KIN NGH 44 -
- 1 -
T VN 

Tai bin mch máu não (TBMMN) là bnh lý cp tính ca h thng mch máu
não và là bnh lý thng gp trong Thn kinh – Tim mch. TBMMN là bnh có t
l t vong rt cao nu không cng đ li nhng di chng nng n, nh hng đn
đi sng, sinh hot ca ngi bnh, gia đình và xã hi. Theo thng kê ca T chc
Y t th gii (TCYTTG) , đi vi các nc phát trin TBMMN là nguyên nhân t
vong đng hàng th ba sau bnh ung th và tim mch [13]. T l mc bnh  các
nc phát trin rt cao, hàng nm,  Hoa K có khong 5 triu trng hp b tai
bin mi, phn ln xy ra sau tui 55 (Rusell 1983), t l t vong  Hoa K nm
1977 có khong 182.000 ngi cht do TBMMN chim 1/10 tng s t vong mi
loi. Theo Rusell 1983 t l t vong  giai đon đu là 15% và 50% bnh nhân sng
sót thì tàn ph [4].  Pháp nm 1982, t l t vong do TBMMN là 130/100.000 dân
[8,12]. Nghiên cu ca Bonita nm 1992 thì t l t vong do TBMMN là 10% –
12% tng s t vong  ngi trên 65 tui ti các nc công nghip [4,8,13]. Vì vy,
đã có lúc ngi ta quan nim “ Tai bin mch máu não là cách kt thúc cuc đi
- 3 -
Chng 1.

TNG QUAN TÀI LIU
1.1. nh ngha và phân loi tai bin mch máu não[8,13,21]
1.1.1 nh ngha.
Theo đnh ngha ca TCYTTG: “ Tai bin mch máu não là s xy ra đt
ngt các thiu sót chc nng thn kinh, thng khu trú hn lan ta, tn ti quá 24
gi hoc gây t vong trong 24 gi. Các khám xét loi tr nguyên nhân chn
thng” (Công b nm 1990, bn ting Pháp).
1.1.2 Phân loi.
Tai bin mch máu não thc ra là mt nhóm bnh lý khá phc tp do rt nhiu
nguyên nhân tùy thuc vào v trí tn thng (đng mch, tnh mch) và c ch bnh
sinh (chy máu, thiu máu) .v.v. Thng phân tai bin mch máu não thành ba loi:
- Tai bin thiu máu cc b (nhi máu não hay nhn não)
- Tai bin chy máu não

chim gn 1/10 tng s t vong mi loi. Theo Ruseu 1983 t l t vong  giai
đon đu là 15% và 50% bnh nhân sng sót thì tàn ph.
- Theo các nghiên cu trên th gii tuy s liu khác nhau (cao hoc thp) nhng 2
thp k qua TBMMN đã tng hàng nm,  Thái Lan t l mi mc nm 1980 là
12,7/100.000 ngi đn nm 1984 là 18,7/100.000. T l t vong bt đu gim 27%
so vi thp k trc.
*  Vit Nam:
- Theo nghiên cu dch t hc TBMMN 1989 – 1994 ca b môn Thn kinh trng
i hc Y Hà Ni t l hin mc trung bình là 115,92, t l mi mc trung bình là
28,25, t l t vong trung bình là 21,55.
- Nam gii b TBMMN nhiu hn, t nam/n là 1/1,48.
- Nhóm tui di 50 tui b TBMMN chim t l thp (9,5%) trong cng đng
nhng li chim t l đáng quan tâm (36%) trong bnh vin.
- Tai bin th xut huyt chim 35% s bnh nhân ni trú.
- Di chng nh và va chim t l cao (68,42%). Di chng vn đng là ch yu có
92,62% bnh nhân. T l bnh nhân điu tr ti nhà còn cao 51%.

- 5 -
1.3.S lc gii phu, chc nng tun hoàn não
1.3.1. H thng đng mch não[7,9,13]
Não đc nuôi dng bng h thng tun hoàn não, đc hình thành t 4
cung mch chính: hai đng mch cnh trong và hai đng mch đt sng. Lazorthe
(1968) phân chia tun hoàn não thành hai khu vc ti máu có ch đ huyt áp
khác nhau:
1.3.1.1 Tun hoàn ngoi vi
Do các nhánh nông ca các mch máu não ti máu cho di v não và lp
cht trng di v, to thành mt h ni rt phong phú. Qua mi ln phân nhánh, áp
lc ti đó gim xung, do đó có áp lc thp, khi huyt áp h đt ngt d b tn
thng nhi máu não.
1.3.1.2 Tun hoàn trung tâm

trng)
Khi huyt áp trung bình di 60mmHg hoc cao hn 150mmHg cung lng máu
não s tng hoc gim theo cung lng tim (Mt hiu ng Bayliss).
Vì vy trong điu tr vic duy trì huyt áp  mc n đnh hp lý là ht sc quan
trng.
* Ngoài hiu ng Bayliss, s điu hòa còn có c ch khác tham gia:
- nh hng ca yu t th dch, chuyn hóa. Các mch máu não rt nhy cm vi
s thay đi hóa hc trong máu đc bit là nng đ khí carbonic và oxy trong máu
đng mch. Khi PCO
2
tng gây giãn mch máu não và nu gim s gây co mch
não. Khi PO
2
gim s làm s làm giãn mch máu não (đ nhy cm ít hn PaCO
2
).
- S điu hòa thn kinh giao cm ca mch máu.
1.3.3. C ch bnh sinh[13]
1. 3.3.1. C ch bnh sinh ca nhi máu não
Bình thng lu lng máu lên não khong 700-750ml/phút. Trong thiu
máu cc b não, vic gim lu lng máu lên não gây thiu ht cung cp oxy và
glucose là nhng yu t đu tiên gây ra tn thng t bào não. Nu s cung cp oxy
không đ, các ty lp th không đm nhim đc nhu cu nng lng ca não do suy
sp tng hp sinh hóa ca ATP mà ATP là ngun cp nng lng duy nht cho
não. Do thiu oxy, phân hy glucose trong điu kin ym khí gây  đng acid
lactic làm toan chuyn hóa mc đ nng, ri lon thm thu làm tn thng t bào
- 7 -
não theo nhiu c ch khác nhau mà ch yu là hng t bào, to điu kin cho các
đc cht xâm nhp vào trong t bào, làm cht t bào.
Khi mô não thiu máu các t bào sao b tn thng phù não xut hin sm. S

x va thành mch làm hp đng kính lòng mch dn đn hu qu gây thiu máu
cc b não.
Thang Long University Library
- 8 -
- Tng đng máu: Tng đng máu là yu t nguy hi đi vi TBMMN do trong
đái tháo đng có hin tng thoái hóa thành mch, làm tng trng các mng x
va mch máu trong và ngoài s.
- Các bnh tim mch gây tc mch: rung nh, hp hai lá, lon nhp hoàn toàn, các
cc huyt khi t tim… theo dòng máu lên não gây tc mch.
- Nhi máu c tim: Thiu máu cc b có th xy ra hai tun sau nhi máu c tim,
thiu nuôi dng c tim, suy tim là nguy c gây gim huyt đng.
- Béo phì: là yu t quan trng vi bnh tim và th phát đi vi TBMMN.
- Nghin thuc lá: Thuc lá làm tng nguy c tai bin do va x đng mch.
- Ngoài ra còn nhiu yu t khác nh: tng acid uric, ít vn đng th lc, ph n
dùng thuc tránh thai, yu t gii, ngh nghip…
1.5. Mt s bin chng thng gp trong tai bin mch máu não[2,3,23]
1.5.1 Viêm phi
* Bnh nhân nm bt đng nguy c nhim khun đng hô hp rt cao do các
nguyên nhân:
- Có s tng tit đm dãi.
- Gim vn đng, thay đi t th nên có s  đng đm dãi trong phi.
-  t th nm các c hô hp hot đng kém, dn đn s gim thông khí phi.
- Các phn x ho khc đm gim.
- Kèm theo sc đ kháng ca bnh nhân gim.
* Biu hin
- Tình trng nhim trùng: st cao, ngi mt mi, ho nhiu., nhp th tng trên 25
ln/ phút, có th tím môi, tím đu chi.
- S: rung thanh tng tng vùng.
- Nghe phi có ran  đng.
- o chc nng hô hp: dung tích sng gim.

nm nghiêng trái.
- Xoa bóp khung đi tràng t phi sang trái, hoc ngâm hu môn vào nc m giúp
kích thích bài tit.
- Kích thích rut bng mt ngón tay: dùng mt ngón tay đã đeo gng bôi trn cho
vào hu môn đ kích thích nhu đng rut.
Thang Long University Library
- 10 -
- Móc phân bng ngón tay: áp dng khi có táo bón. Bnh nhân nm nghiêng trái,
hai gi hi gp v phía ngc. y nh mt ngón tay đã bôi trn vào trc tràng, móc
phân ra. Ngh mt quãng ngn ch cho rut co bóp. Tip tc làm cho đn khi ly
ht phân ra. V sinh ngoài cho bnh nhân.
- S dng thuc nhn tràng theo y lnh ca bác s.
1.5.3. Loét
- Loét do đè ép là loét hình thành trên phn t chc gn xng ca c th khi ngi
bnh nm hoc ngi lâu ép lên vùng đó.
- C ch gây loét: Khi da còn sng, da s thu nhn nhng cht dinh dng cn thit
và oxy t máu. Nu da b đè ép trong mt thi gian dài, máu không th đn, da s
không nhn đc cht dinh dng và s b hoi t, nhim trùng.
- Nhng vùng hay b loét: Nhng ch hay b loét là nhng ch b t đè nhiu nh: 
chm, hai g xng b vai, khuu tay, xng cùng ct,  ngi, mu chuyn ln
xng đùi, gai chu, đu gi, hai gót chân, mt cá ngoài.
- Các yu t thun li gây loét: Da t, phn c th b lit, mt cm giác, các bnh
v tim mch gây nên ri lon tun hoàn, ri lon cung cp nng lng, cht dinh
dng, các ri lon chuyn hóa nh đái tháo đng.
* Các mc đ loét:
- Mc đ 0: Nhng trng hp có nguy c.
- Mc đ 1 ( da): Xut hin vùng đ da mà khi n xung không bin mt.
- Mc đ 2 (S phng nc và h da): Da b mng dn và lõm xung, ch b h 
b mt hoc b phng nc.
- Mc đ 3 (Hoi t): Da b h hoàn toàn, tip đn là hin tng hy hoi hoc hoi

- Tp vân đng ch đng hoc th đng ngoài tác dng tng cng th lc, tng
tm hot đng khp còn có tác dng làm tng lu thông tun hoàn chng loét và
chóng lành vt loét.
- Dinh dng tt cng có tác dng phòng loét: cho bnh nhân n ung đy đ cht
đm. Các thc n nh trng, sa, tht, cá… Các rau qu nhiu vitamin nh rau,
cam, chanh, nho, táo… Thang Long University Library
- 12 -
1.5.4. Tng đng huyt
- Tng đng huyt (TH) là có quá nhiu glucose trong máu, phn ánh s d tha
glucose ti các mô ca c th. Nu TH nng và kéo dài s gây tn thng các
mch máu và c th.
- Theo TCYTTG, nu đng huyt lúc đói ≥ 1,26g/l (7mmol/l) là TH. Nu
đng huyt th và bt c lúc nào trong ngày ≥ 2g/l (11mmol/l) là TH sau ba n.
- ái tháo đng làm cho quá trình x va đng mch din ra nhanh hn  ngi
bình thng, do vy hin tng nhng cc huyt khi hình thành trong lòng đng
mch hay các mng x va làm bít tc lòng đng mch là nguyên nhân làm cho
máu, ôxy không đn nuôi dng đc vùng mch máu đó cung cp. ây không ch
là lý do dn đn tc mch máu não, phình v mch máu não mà còn gây ra đau tht
ngc và nhi máu c tim
- Phn ln các tn thng mch máu trong bnh tiu đng đu là hu qu ca vic
ri lon chuyn hóa lipid, mà trong đó hin tng tng đng huyt là mt trong
nhng nguyên nhân chính làm phát sinh ra bnh và thúc đy bnh ngày càng trm
trng hn. Nhng ri lon chuyn hóa lipid này, nu không đc điu tr kp thi,
s phát sinh ra nhng mng x va đng mch và dn đn các bin chng tc đng
mch.
* Phòng nga
- Thc hin y lnh thuc và xét nghim: thuc ung, thuc tiêm.

toàn b h tit niu, viêm nhim tit niu ngc dòng và suy thn.
* X trí và chm sóc
- t sonde tiu.
- Ra sonde thng xuyên 3 ngày/ ln bng NaCl 9%.
- Không lu sonde quá lâu trên mt tun phi thay sonde.
- Khi lu sonde nên kp xong hàng ngày t 4 - 6 gi tháo nc tiu mt ln phi
kp th sonde tiu khi có ý đnh rút sonde.
1.5.6. Tc mch chi
Bnh nhân TBMMN thng nm bt đng lâu làm gim dòng chy ca máu
tnh mch và gây hình thành cc máu đông. Cc máu đông s phát trin trong tnh
mch sâu trong c (tc tnh mch sâu), tc mch chi.
Thang Long University Library
- 14 -
- Các triu chng thng gp nht trong giai đon đu là phù hai chi di đi kèm
vi cm giác nng, chut rút v ban đêm.
-Các triu chng nng dn và xut hin các mng ri lon dinh dng trên da và
các tnh mch giãn dn, ni ngon nghoèo, có th có nhng đt viêm tc tnh mch
vi các triu chng nhim trùng toàn thân nh st cao, môi khô li bn và ti ch
tnh mch b viêm đ, bên trong lòng xut hin nhng cc thuyên tc cng …
- Vic xác đnh chn đoán ch yêu da vào bao gm nhìn thy nhng đon tnh
mch b giãn, ngon ngoèo, da đi màu, ri lon dinh dng, loét và s xut hin
các u máu.
- S đc đ cng ca phn mm, đc bit là vùng xng chày, so sánh c hai bên,
có th s thy c mt đon tnh mch cng, phù n, các cc thuyên tc và xác đnh
nhit đ da.
- Chn đoán xác đnh bng siêu âm màu Doppler màu mch máu xác đnh đc
nhng ri lon huyt đng hc, tình trng ca các van tnh mch, mc đ giãn ca
tnh mch và các cc thuyên tc trong lòng mch.
* Bin chng ca giãn tnh mch:
- Các bin chng v ri lon huyt đng hc: cng chân b sng to, có triu chng


Thang Long University Library
- 16 -
Chng 2.
I TNG VÀ PHNG PHÁP NGHIÊN CU
2.1. i tng nghiên cu.
2.1.1 Tiêu chun la chn bnh nhân.
- Tt c các bnh nhân khi bnh trong mt tun tính t khi có triu chng đu tiên
và đc chn đoán là TBMMN có ít nht mt bin chng nêu sau đây: viêm phi,
táo bón, tng đng huyt, bí tiu, tc mch chi, loét.
- Bnh án rõ ràng, có đ chn đoán lâm sàng và cn lâm sàng, có đa ch liên lc c
th.
2.1.2. Tiêu chun loi tr.
- Bnh nhân TBMMN không có bin chng.
- Bnh nhân nhp vin sau ngày th 7 TBMMN xy ra.
- Bnh nhân không phi là TBMMN nh: chn thng s não, u não, viêm não…
2.2. Phng pháp nghiên cu.
2.2.1. Phng pháp nghiên cu: S dng phng pháp mô t ct ngang.
2.2.2. C mu: tin hành ly tt c bnh nhân đc chn đoán là TBMMN tha
mãn tiêu chun chn la bnh nhân nói trên trong thi gian nghiên cu t tháng
1/1/2011 đn 20/4/2011 ti vin Lão khoa Trung ng.

Tn thng trong bán cu đi não (50 % các trng hp) có th gây ra: lit
đi bên, khi đu là lit mm, dn dn din tin đn lit cng; gim cm giác đi
bên; gim th lc cùng bên; nói khó.
Tn thng thân não (25 %): triu chng đa dng, có th gây lit t chi, ri
lon th giác, hi chng khóa trong (tnh, hiu nhng do lit, không làm gì đc).
Tn thng t khuyt (25 %): nhiu đim nhi máu nh quanh hch nn, bao trong,
đi th và cu não. Ngi bnh vn ý thc, các triu chng có th ch liên quan ti
vn đng hoc cm giác hoc c hai.
2.2.3.5. Các yu t nguy c
c xác đnh thông qua khám lâm sàng, tin s và xét nghim cn lâm sàng nh:
Thang Long University Library
- 18 -
- Tng huyt áp: tin s, đo Huyt áp 2 ln/24 gi. Tng huyt áp đi vi ngi t
18 tui tr lên là khi ngi đó có ít nht mt trong hai s huyt áp sau: (1) huyt áp
ti đa ≥ 140 mm Hg và (2) huyt áp ti thiu ≥ 90 mm Hg.
- ái tháo đng: Bình thng glucose huyt tng khi đói < 6,1 mmol/L, nu
mc đ glucose huyt tng khi đói ≥ 7,0 mmol/L trong ít nht 2 ln xét nghim
liên tip  các ngày khác nhau thì b đái tháo đng.
- Ri lon m máu: qua xét nghim HDL (0,9 – 2 mmol/l) gim trong x va đng
mch, bnh mch vành, béo phì, tin s hút thuc lá. LDL (1,8 – 3,9 mmol/l) Tng
trong nguy c x va đng mch và bnh mch vành.
- Tha cân, Béo phì: xét nghim HDL<0,9mmol/l. Gi W là khi lng ca mt
ngi (tính bng kg) và H là chiu cao ca ngi đó (tính bng m), ch s khi c
th đc tính theo công thc:

BMI < 18,5 : gy
BMI 18,5 – 25: bình thng
BMI 25 – 30: tha cân
BMI 30 – 40: béo phì
BMI> 40: quá béo phì [17]

thng sâu.
+ Mc đ 4 (Vt thng lan rng, hoi t sâu): Da b phá hy, vt thng lan
rng sau đó là hin tng hoi t các t bào c xng.
- Tng đng huyt: Theo TCYTTG, nu đng huyt lúc đói ≥1,26g/l (7mmol/l)
là TH. Nu đng huyt th và bt c lúc nào trong ngày ≥ 2g/l (11mmol/l) là
TH sau ba n.
- Bí tiu:
+ Bí tiu là tình trng không th đi tiu đc do tc nghn s thoát nc tiu. Tình
trng bí tiu có th nng lên trên mt bnh nhân có tin s khó tiu hoc có th xy
ra đi vi ngi cha h có ri lon tiu tin.
Thang Long University Library
- 20 -
+ Bí tiu cp tính là hin tng đt ngt bí tiu, bnh nhân c rn mi may ra có vài
git nc tiu thoát ra ngoài, trong khi đó thì bàng quang cng đy, cm giác rt tc
bng và đôi khi xut hin cn co tht.
- Tc mch chi:
+ Các triu chng thng gp nht trong giai đon đu là phù hai chi di đi kèm
vi cm giác nng, chut rút v ban đêm.Các triu chng nng dn và xut hin các
mng ri lon dinh dng trên da và các tnh mch giãn dn, ni ngon nghoèo, có
th có nhng đt viêm tc tnh mch vi các triu chng nhim trùng toàn thân nh
st cao, môi khô li bn và ti ch tnh mch b viêm đ, bên trong lòng xut hin
nhng cc thuyên tc cng …
+ Khám lâm sàng: nhìn, s: cng chân b sng to, sng đ, chân nóng, các tnh
mch nông ni rõ và viêm cng.
+ Chn đoán đc xác đnh bng siêu âm Doppler màu mch máu: xác đnh nhng
ri lon huyt đng hc, tình trng ca các van tnh mch, mc đ giãn ca tnh
mch và các cc thuyên tc trong lòng mch.
* Tt c bnh nhân đc thu thp theo bnh án chung (ph lc 2).
* Dùng phng pháp so sánh trung bình tng cp, kim đnh X
2

22 (27,5%)

58 (72,5%)Loét Tng đng huyt Bí tiu cp
có Không có không có không
24 (30%) 56 (70%) 43 (53,8%)

37 (46,2%)

27 (33,8%)

53 (66,2%)

N= 80

Nhn xét: Trong 80 đi tng nghiên cu bin chng:
- Viêm phi có 30 trng hp chim 37,5%
- Táo bón có 50 ngi chim 62,5%
- Tc mch chi có 22 ngi chim 27,5%
- Loét có 24 ngi chim 30%
- Tng đng huyt có 43 chim 53,8%
- Bí tiu cp có 27 ngi chim 33,8%

Thang Long University Library
- 22 -