Sáng kiến kinh nghiệm:
Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng sử dụng kênh hình qua môn Sinh học 7
A - phần mở đầu
I- Lí DO CHN TI
1. C s lý lun:
Sinh hc l mụn khoa hc cú phm trự rng ln v cú tớnh thc nghim,
nú khụng ch dng li vic mụ t cỏc s vt hin tng sinh hc sy ra trong
t nhiờn m cũn tỡm ra cỏc gii thớch, phõn tớch, so sỏnh, tng hp cỏc yu t
sinh hc (Thc vt, ng vt, con ngi), cng nh thy c mi quan h
gia chỳng vi nhau. Mt khỏc sinh hc cũn gúp phn vo vic xõy dng kinh
t xó hi nc nh.
phự hp c trng b mụn, ng thi thc hin tt quỏ trỡnh i
mi phng phỏp dy hc theo hng tớch cc hoỏ hot ng ca hc
sinh,vic dy v hc mụn sinh trng ph thụng mun t cht lng cao
thi i ụi vi phn lý thuyt vic s dng kờnh hỡnh l mt yờu cu bt buc
v cú tỏc dng ln nhm phỏt huy tớnh tớch cc, ch ng ca hc sinh trong
quỏ trỡnh hc tp. Tng cng s dng tranh v (nhn xột, phõn tớch, gii
thớch, so sỏnh cỏc c quan, cỏc h c quan trong c th sinh vt) s giỳp
hc sinh t mỡnh phỏt hin kin thc v khc sõu thờm bi hc. ng thi cũn
giỳp giỏo viờn t chc vic dy v hc c trng ca b mụn cú hiu qu.
Trong ging dy sinh hc trng ph thụng núi chung v sinh hc lp
7 núi riờng giỳp hc sinh nm v hiu bi ngi giỏo viờn phi s dng trit
kờnh hỡnh (tranh v). õy l mt trong cỏc yu t gõy hng thỳ, lụi cun hc
sinh giỳp hc sinh d hiu bi, d dng nhn bit, ghi nh kin thc cú lụgic
khụng mỏy múc.
Trong nhng nm qua khi tin hnh ci cỏch giỏo dc chỳng ta ó cú
nhng c gng trong vic ci tin phng phỏp dy hc theo hng tớch cc
hoỏ quỏ trỡnh dy hc ngha l tng cng vic phỏt trin t duy cho hc sinh
trong quỏ trỡnh lnh hi kin thc. Mt trong nhng bin phỏp o l tng cng
Page 1 of 27


S¸ng kiÕn kinh nghiÖm:
Mét sè biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông kªnh h×nh qua m«n Sinh häc 7
II- MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
Qua nghiên cứu nhằm đề xuất một số biện pháp rèn luyện kỹ năng sử
dụng tranh vẽ cho học sinh lớp 7 Trường THCS Lê Quý Đôn để phát huy tối
đa khả năng tư duy, kỹ năng quan sát, nhận biết, phân tích, so sánh từ đó nâng
cao chất lượng dạy và học môn sinh học.
III- NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU:
- Nghiên cứ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng tranh vẽ của
học sinh và giáo viên giảng dạy môn sinh học 7.
- Tìm hiểu thực trạng kỹ năng sử dụng tranh vẽ của học sinh và giáo
viên ở một trung tâm chất lượng cao.
- Đề xuất ý kiến nhằm rèn luyện kỹ năng sử dụng tranh vẽ cho giáo
viên và học sinh khi giảng dạy và học sinh 7.
IV- PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:
1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết.
Nghiên cứu các văn bản,tài liệu liên quan đến đề tài
2. Phương pháp nghiên cứu thực tế.
- Phương pháp quan sát, điều tra bằng thực nghiệm.
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giảng dạy.
V- THỜI GIAN NGHIÊN CỨU:
- Từ tháng 9 năm 2004 đến tháng 5 năm 2006.
VI- ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
1. Khách thể:
- Giáo viên dạy môn sinh học 7 Trường THCS Lê Quý Đôn
- Học sinh lớp 7A, 7B Trường THCS Lê Quý Đôn
Page 3 of 27

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm:
Mét sè biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông kªnh h×nh qua m«n Sinh häc 7

cách thức và quy trình hợp lý vào bài học, môn học.
2. Kênh hình là gì ?
Trong cấu trúc chương trình SGK sinh học 7 hầu hết ở tất cả các bài
học đều có kênh hình. Kênh hình trong SGK cũ chỉ được coi là phương tiện
minh hoạ cho kênh chữ,cho nội dung lý thuyết, nhưng trong SGK mới kênh
hình được coi là một trong những nguồn cung cấp thông tin, học sinh phải xử
lý qua đó tìm tòi ra kiến thức cần lĩnh hội.
Kênh hình (tranh vẽ) là đồ dùng trực quan được sử dụng cho rất nhiều
bài học trong chương trình sinh học nói chung, sinh học lớp 7 nói riêng.
Trong SGK kênh hình: đẹp, phong phú màu sắc gần với tự nhiên, có nhiều
ảnh chụp các động vật ở Việt Nam, có tác dụng minh hoạ kiến thức, cung cấp
kiến thức mới. mở rộng kiến thức, tổng kết kiến thức, giúp học sinh thực hiện
hoạt động và góp phần bảo vệ môi trường.
Page 5 of 27

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm:
Mét sè biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông kªnh h×nh qua m«n Sinh häc 7
3. Sơ lược về môn sinh học 7
Môn sinh học 7 nhằm giúp học sinh có những hiểu biết về thế giới
động vật, về đặc điểm hình thái, cấu tạo, những quy luật hoạt động, những
đặc điểm thích nghi với môi trường sống của các động vật, mối quan hệ giữa
động vật với con người. Qua đó giáo dục tư tưởng, tình cảm, lòng yêu quý và
bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ động vật quý hiếm, rèn luyện kỹ năng nghiên cứu
bộ môn cho học sinh đồng thời góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục THCS.
Để thực hiện được các mục tiêu trên trong quá trình dạy học sinh 7
ngoài nhiệm trang bị kiến thức cho học sinh.Người giáo viên còn phải giúp
học sinh phát triển năng lực nhận thức, rèn luyện các kỹ năng, đặc biệt là kỹ
năng sử dụng kênh hình (tranh vẽ).
Như vậy trong quá trình dạy và học môn sinh học hiện nay tranh vẽ được
coi như là một công cụ, một phương tiện cho việc dạy và học. Mỗi loại tranh vẽ

- Số giáo viên chuyên ban Sinh: 02 đồng chí (trong đó 01 đồng chí
thuộc Ban rộng hiện tại không phụ trách giảng dạy môn sinh,01 đồng chí
giảng dạy sinh các khối 6, 7, 8, 9).
3. Cơ sở vật chất phục vụ môn học.
- SGK: Đủ cho cả giáo viên và học sinh.
- SGV: Đủ
- Tài liệu tham khảo: Có nhưng chưa nhiều và chỉ là tài liệu phục vụ
cho giáo viên còn chưa có tài liệu tham khảo cho học sinh.
- Lớp học, bàn ghế: đủ và đảm bảo chất lượng.
Page 7 of 27

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm:
Mét sè biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông kªnh h×nh qua m«n Sinh häc 7
- Phòng thực hành: 01 phòng nhưng dùng chung với nhiều môn khác.
- Thiết bị thí nghiệm: Tương đối đầy đủ.
- Tranh vẽ: còn thiếu nhiều (đặc biệt là ở lớp 7).
- Mô hình: có nhưng ít và chất lượng không cao.
4. Đội ngũ học sinh.
- Tổng số … em. Trong đó:.
Học sinh khối 7: 48 em, chia làm 2 lớp:
+ 7A: 24 em
+ 7B: 24 em.
5. Kết quả bộ môn năm học trước:
a) Đối với giáo viên:
* Ưu điểm:
Được giảng dạy ở 1 đơn vị trường là Trung tâm chất lượng cao trong
toàn huyện, được các ban ngành có liên quan đặc biệt quan tâm. Tôi luôn
nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ của các đồng chí trong ban giám hiệu, tổ chuyên
môn, đồng nghiệp cùng trường và cùng ngành.Có đối tượng học sinh đạt học
lực khá, giỏi cao hơn so với các trường khác trong huyện, cớ sở vật chất phục

cực, tư duy,sáng tạo, còn thụ động trong nhận thức.
* Kết quả (Đối với khối 7)
Lớp
Tổng số Giỏi Khá Trung bình Yếu
TS % TS % TS % TS %
7A 24
7B 24
Page 9 of 27

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm:
Mét sè biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông kªnh h×nh qua m«n Sinh häc 7
Nhận xét: Qua bảng tối thấy số lượng HS giỏi còn ít, học sinh trung
bình còn nhiều và vẫn còn học sinh yếu.
* Biện pháp khắc phục:
Tôi luôn động viên khuyến khích kịp thời nhằm khích lệ ý thức vươn
lên trong học tập cảu các em. Trong giảng dạy tôi luôn cố gắng, tìm hiểu,
nghiên cứu để đưa ra phương pháp phù hợp nhất đối với từng đối tượng học
sinh, đặc biệt chú ý đến việc rèn luyện kỹ năng sử dụng tranh vẽ để khai thác,
ôn tập kiến thức cho các em, nhờ đó sau mỗ bài học các em có thể nhớ kiến
thức ngay tại lớp và có hững thú để học tập các bài tiếp theo.
Chương 3
MỘT SỐ BIỆN PHÁP TRONG VIỆC RÈN LUYỆN KỸ NĂNG SỬ
DỤNG KÊNH HÌNH CHO HỌC SINH TRƯỜNG THCS LÊ QUÝ ĐÔN
QUA MÔN SINH HỌC 7
Căn cứ vào thực trạng của nhà trường, váo kinh nghiệm giảng dạy của
bản thân, qua trao đổi với đồng nghiệp và nghiên cứu các tài liệu tham khảo tôi
xin đề xuất một số biện pháp nhằm phát triển kỹ năng sử dụng kênh hình của
học sinh qua môn sinh học 7 nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn
học nói riêng, Trường THCS Lê Quý Đôn nói chung. Cụ thể như sau:
1. Khảo sát tình hình học tập của học sinh:

học sinh quan sát tranh và cần nghiên cứu một cách khoa học và có hiệu quả.
Khi muốn học sinh xác định được một bộ phận cấu tạo cơ quan nào đó giáo
viên cần phải:
+ Giới thiệu tranh vẽ gì (tranh vẽ phải to, rõ ràng, chính xác)
+ Nêu rõ nội dung cần khai thác.
+ Xác định chính xác vị trí của từng tranh vẽ.
Page 11 of 27

Sáng kiến kinh nghiệm:
Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng sử dụng kênh hình qua môn Sinh học 7
* Vớ d: Khi a tranh v v h tun hon ca cỏc loi ng vt giỏo
viờn phi thc hin cỏc bc sau:
- Bc 1: Giỏo viờn cn gii thiu tranh.
- Bc 2. Yờu cu hc sinh quan sỏt tranh v khai thỏc kin thc thy
c cu to ca Tim, h mch,cỏc ngn tim, cỏc loi mch (da vo chỳ
thớch).
- Bc 3. Dnh thi gian cho hc sinh nghiờn cu.
- Bc 4. Yờu cu hc sinh trỡnh by cu to ca h tun hon trờn
tranh.
b) Bin phỏp s dng cõu hi gi m.
cựng vi vic hng dn hc sinh quan sỏt kờnh hỡnh t tỡm ra kin
thc ngi giỏo viờn cũn phi a ra c h thng cỏc cõu hi gi m
hng dn hc sinh khai thỏc trit tng ni dung kin thc cha trong
tranh. Mt khỏc nh cõu hi gi m ca giỏo viờn hc sinh d nh hng
c nhng ni dung cn phi quan sat, t ú kớch thớch trớ tỡm tũi, phỏt trin
t duy cho hc sinh giỳp hc sinh d nh v nh lõu kin thc.
* Vớ d: Khi dy bi cu to trong ca th khi nghiờn cu v h tiờu
hoỏ ca th tụi thy rng: mun hc sinh nm c cu to ca c quan tiờu
hoỏ trc ht giỏo viờn cn phi cú tranh v cu to cỏc c quan tiờu hoỏ
to, rừ nột v mang tớnh khoa hc.

Giáo viên cho học sinh quan sát tranh dòng sông (dòng sông ở trạng
thái ban đầu: dòng sông chảy êm đềm, ngư dân đánh cá nhộn nhịp, dân chúng
2 bên bờ tắm giặt đông vui ).
Page 13 of 27

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm:
Mét sè biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông kªnh h×nh qua m«n Sinh häc 7
+ Sau một thời gian bị ô nhiễm: Vắng bóng thuyền bè, hai bên bờ bến
tắm vắng tanh,cảnh đập vào mắt là cá chết hàng loạt nổi lềnh bềnh không ai
thèm vớt.
+ Học sinh nhận xét sự thay đổi cảnh vật của dòng sông qua hai bức tranh.
+ Học sinh đặt vấn đề: Vì sao cá chết hàng loạt ?
- Giải quyết vấn đề:
+ Giáo viên gợi ý cho học sinh nêu các giả thiết về nguyên nhân cá chết
hàng loạt. Giáo viên ghi giả thiết của học sinh lên bảng: do đánh mìn để bắt
cá, do rác thải hai bên bờ sông đổ xuống? Nước thải sinh hoạt của dân cư làm
ô nhiễm? Nước trên đồng đổ xuống sông có lẫn chất hoá học?
+ Giáo viên hướng dẫn học sinh thảo luận từ các nguyên nhân nêu biện
pháp bảo vệ nguồn lợi cá?
Đa số học sinh trình bày các biện pháp khắc phục từng nguyên nhân
trên nhưng giáo viên giúp học sinh thảo luận rút ra kết luận.
- Kết luận: Nguồn nước bị ô nhiễm làm cá chết hàng loạt nếu để bảo vệ
nguồn lợi cá tránh ô nhiễm nguồn nước, tránh đáng bắt cá con, cá trong mùa
sinh sản…
d) Biện pháp so sánh.
Để chắc chắn được các biện pháp trên có kết quả hay không ? Bản thân
tôi tự kiểm nghiệm bằng hình thức so sánh. Khi dạy lớp 7A tôi áp dụng
phương pháp của mình còn khi dạy lớp 7B thì ngược lại: tôi cung cấp một
loạt thông tin trước cho các em, sau đó yêu cầu các em trình bày lại trên tranh
vẽ. Kết quả ở lớp 7A số em biết trình bày kiến thức từ tranh vẽ hơn lớp 7B.

yếu không có. Ở lớp 7B vẫn còn học sinh yếu, học sinh trung bình nhiều.
e. Biện pháp điều tra.
Một trong các biện pháp hỗ trợ để giúp tôi thực hiện thành công đề tài
này là: Phương pháp điều tra tổng kết thực nghiệm. Ngay vào đầu năm học tôi
đã tiến hành điều tra chất lượng sử dụng tranh sau khi các em học song môn
Page 15 of 27

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm:
Mét sè biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông kªnh h×nh qua m«n Sinh häc 7
Sinh học 6 để nắm bắt chính xác hạn chế của các em trong sử dụng tranh vẽ,
từ đó tìm biện pháp khắc phục.
Khi đã trao đổi với một số đông nghiệp và tìm được giải pháp khắc phục
rồi tiến hành áp dụng cho học sinh của mình. Để kiểm nghiệm xem phương
pháp của mình đưa ra đạt hiệu quả đến đâu, thì sau mỗi bài dạy ở cả lớp áp
dụng và không áp dụng, giáo viên đều phải phát phiếu điều tra, kết quả nắm bài
của học sinh, sau đó so sánh, đối chiếu để tìm ra phương pháp tối ưu nhất nhằm
giúp học sinh có kỹ năng sử dụng đồ dùng trực quan thành thục nhất.
Sau khi dạy thử nghiệm một số bài, rồi so sánh giữa 2 lớp 7A và 7B,
két quả điều tra cho thấy: Ở lớp nào, nếu tôi sử dụng triệt để kênh hình (Tranh
vẽ) kết hợp với việc hỏi đáp, tổng kết thì kết quả học tập đều cao hơn ở lớp
dùng tranh dụng cụ minh hoạ kiến thức.
Page 16 of 27

Sáng kiến kinh nghiệm:
Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng sử dụng kênh hình qua môn Sinh học 7
3. Bi son mu:
Tit 33:
CU TO TRONG CA C CHẫP
I. Mc tiờu:
Sau khi hc song bi ny, hc sinh phi nm c:

phn.
? - Gii thớch ti sao cỏ chộp chỡm, ni
trong nc d dng?
HS - Da o tranh v v chỳ thớch ca tranh
tho lun thng nht ý kin tr li cõu hi
ca giỏo viờn, in vo v bi tp
GV Cho i din 2 nhúm trỡnh by cõu tr li
trờn tranh, nhúm khỏc b xung nhn xột,
giỏo viờn hon chnh ni dung v cho hc
sinh ghi
- Cú s phõn hoỏ: thc
qun, d dy, rut, gan.
2) H Tun hon v
Hụ hp
GV - Yờu cu cỏ nhõn hc sinh quan sỏt s
cu to H tun hon ca cỏ chộp hon
chnh thụng tin trong SGK mc 2, sau
ú tr li cỏc cõu hi:
? - Nờu cu to, chc nng ca H tun
hon ?
HS
- Trỡnh by trờn tranh v, hc sinh khỏc
nhn xột, b sung.
GV
- Hon chnh cõu tr li, cho hc sinh ghi
bi
- H tun hon: Tim 2
ngn, tõm nh v tõm
tht giỳp mỏu võn
chuyn trong cỏc mao

cu hỡnh v h thn kinh v b nóo ca cỏ
chộp, tho lun
? So sỏnh v trớ ca h thn kinh cỏ (i
din ca VCXS thp) vi h thn kinh
ca tụm ng (1 i din ca VKXS)
nờu lờn im sai khỏc c bn.
? Nờu cỏc b phn ca h thn kinh cỏ.
? Nờu thnh phn cu to b nóo ca cỏ
chộp
GV Cho i din 2 n 3 nhúm tr li, mi
nhúm tr li mt vn . Cỏc nhúm khỏc
nhn xột b sung.
HS C i din nhúm trỡnh by trờn tranh v
cỏc b phn ca h thn kinh, b nóo cỏ
1) H thn kinh
GV Hon chnh ni dung cho hc sinh ghi: - V trớ: nm phớa lng
+ Cu to gm
+ B nóo ó phõn hoỏ
Page 19 of 27

Sáng kiến kinh nghiệm:
Một số biện pháp rèn luyện kỹ năng sử dụng kênh hình qua môn Sinh học 7
nm trong hp s
+ Tu sng trong cung
t sng
+ Cỏc dõy thn kinh
- Vai trũ: iu khin cỏc
hot ng ca cỏ
2) Giỏc quan
? Nờu cỏc giỏc quan quan trng ca cỏ

- Tìm hiểu về đời sống, cấu tạo một số loài cá.
- Kẻ bảng SGK trang 111 vào vở Bài tập.
4. Kết quả bước đầu vận dụng:
Qua việc áp dụng biện pháp: sử dụng triệt để đồ dùng trực quan, kết
hợp với câu hỏi gợi mở, nêu vấn đề vào mỗi bài soạn, mỗi tiết dạy tôi thấy so
với đầu năm, tỷ lệ học sinh nắm được bài tăng lên, học sinh yếu giảm đi.
Đồng thời khả năng sử dụng tranh vẽ của học sinh được tăng cường. khi giáo
viên sử dụng triệt để tranh vẽ trong mỗi tiết học đã giúp cho học sinh không
còn phải sợ môn Sinh học nữa mà ngược lại các em cảm thấy thích học hơn,
từ đó chất lượng môn học được tăng lên rõ rệt. Cụ thể:
* Kết quả học kỳ I năm học 2006 – 2007:
Lớp
Tổng số Giỏi Khá Trung bình Yếu
TS % TS % TS % TS %
7A 24
7B 24
* Kết quả năm học 2006 – 2007.
Lớp
Tổng số Giỏi Khá Trung bình Yếu
TS % TS % TS % TS %
7A 24
7B 24
Page 21 of 27

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm:
Mét sè biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông kªnh h×nh qua m«n Sinh häc 7
5. Bài học kinh nghiệm:
Trong quá trình áp dụng đề tài, bản thân tôi đã rút ra được một số bài
học kinh nghiệm khi rèn luyện kỹ năng sử dụng tranh vẽ cho học sinh trong
giảng dạy Sinh học như sau:

c s tranh v song cn lu ý s lng tranh v trong mi tit hc cho hp lý
phc v thit thc cho bi hc. Cú th kt lun nu thy cụ giỏo s dng tt
tranh v, dy v hc bng s trc quan, hc sinh s c trang b kin thc
mt cỏch chc chn phỏt huy nng lc, t duy lụgic tng hp ng thi hn
ch ghi nh mỏy múc, gim ti thiu thi gian hc nh dn hỡnh thnh hng
thỳ hc tp mụn sinh trng ph thụng hin nay.
Qua mt thi gian nghiờn cu mc dự cha c di (ch trong mt
nm hc 2004 2005) vi ti: Mt s bin phỏp rốn luyn k nng s
dng kờnh hỡnh cho hc sinh qua mụn sinh hc bn thõn tụi tin hnh iu
tra kho sỏt cht lng hc tp ca hc sinh ó cú th rỳt ra nhn xột: v c
bn hc sinh ó cú k nng s dng tranh v, bit khai thỏc tranh v xõy
dng kin thc mi, qua ú kớch thớch c tớnh tớch cc hc tp b mụn ca
hc sinh giỳp cỏc em nm bi mt cỏch ch ng.
Túm li: Vic nghiờn cu ti ch da trờn kinh nghim ging dy
ca bn thõn v ti liu tham kho l ch yu nờn cũn rt nhiu khim khuyt,
rt mong s úng gúp ca ng nghip hon thin hn gúp phn nõng cao
cht lng hc tp mụn sinh hc cho hc sinh.
Page 23 of 27

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm:
Mét sè biÖn ph¸p rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông kªnh h×nh qua m«n Sinh häc 7
* Một số kiến nghị:
Để tạo điều kiện cho giáo viên đạt kết quả hơn nữa trong giảng dạy bộ
môn sinh học đồng thời phát huy được khả năng tư duy, tính tích cực của học
sinh tôi xin có một số kiến nghị sau:
- Đối với Phòng Giáo dục:
+ Quan tâm trang bị cho tất cả các trường học có đầy đủ các tranh vẽ,
mô hình (theo SKG) để tiện cho việc giảng dạy cũng như học tập cho giáo
viên và học sinh.
+ Tạo điều kiện có phòng thí nghiệm thực hành dành riêng cho bộ môn,