BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

NGÔ THỊ TƯỜNG VI

ĐÁNH GIÁ N NG ỰC GI I QU

TV NĐ

TRONG DẠ HỌC CHƯ NG CH T
V T

U N V N THẠC SĨ

P 10 THPT

HOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI - 2015

H


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2

NGÔ THỊ TƯỜNG VI

ĐÁNH GIÁ N NG ỰC GI I QU

TV NĐ


N

Những dòng đầu tiên của cuốn luận văn này, tôi muốn dành để bày tỏ lòng
biết ơn sâu sắc tới TS

ương Việt Thái đã luôn tạo điều kiện và tận tình chỉ dẫn tôi

từ khi hình thành ý tưởng đến khi có trong tay cuốn luận văn hoàn chỉnh
Tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy giáo, cô giáo
trong tổ phương pháp dạy học Vật lí, Ban chủ nhiệm khoa Vật lí, Phòng sau đại học
– Trường ĐHSP Hà Nội 2 đã trang bị cho tôi nền kiến thức, tạo điều kiện giúp tôi
trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu, các thầy cô giáo và HS trường
THPT Tiên Du số 1 đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này
Và tôi đặc biệt cảm ơn đến gia đình, đến những người bạn thân thiết đã luôn
cổ vũ, động viên tôi trên suốt quãng đường dài
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, tháng 7 năm 2015
T
N

iả

Thị T ờn Vi


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi Các số liệu, kết
quả nêu trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng được ai công bố


: Programme for International Student Assessment

SGK

: Sách giáo khoa

THPT

: Trung học phổ thông


MỤC ỤC
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1
1

í do chọn đề tài .................................................................................................. 1

2 Mục đích nghiên cứu ........................................................................................... 2
3 Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 2
4 Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 3
5 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 3
6 Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 3
7 Đóng góp của đề tài ............................................................................................. 4
8 Cấu trúc luận văn ................................................................................................. 4
CH

NG 1. C

SỞ

1 4 2 Đối tượng điều tra .................................................................................... 37
1 4 3 Phương pháp điều tra ............................................................................... 37
1 4 4 Kết quả điều tra ........................................................................................ 37
Kết luận chương 1 ..................................................................................................... 43
CH

NG 2. Đ NH GI

HỌC CH

NĂNG ỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ QUA DẠY

NG “CHẤT KHÍ” VẬT Í 10 THPT .................................................. 44

2 1 Phân tích nội dung kiến thức chương “Chất khí” ........................................... 44
2 1 1 Nội dung kiến thức cơ bản chương “Chất khí” ....................................... 44
2 1 2 Mục tiêu dạy học chương “Chất khí” ...................................................... 44
2 1 3 Yêu cầu về phát triển năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học
chương “Chất khí” ............................................................................................. 45
2.1.4. Phân loại, xác định các nhiệm vụ giải quyết vấn đề trong dạy học
chương “Chất khí” ............................................................................................. 47
2 2 Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học
chương “Chất khí” ................................................................................................. 51
2 2 1 Đánh giá qua quan sát .............................................................................. 51
2 2 2 Đề kiểm tra đo lường năng lực giải quyết vấn đề .................................... 60
Kết luận chương 2 ..................................................................................................... 72
CH

NG 3 THỰC NGHIỆM S


nước ta đã chỉ rõ: phải phát triển mạnh mẽ giáo dục – đào tạo, lấy giáo dục làm
quốc sách hàng đầu, coi giáo dục là động lực cho sự phát triển kinh tế xã hội, xây
dựng chiến lược giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi
dưỡng nhân tài, hình thành đội ngũ người lao động có tri thức và có tay nghề cao,
có năng lực thực hành, tự chủ, năng động và sáng tạo trên tất cả mọi lĩnh vực Vì
vậy, mục tiêu của giáo dục phải đào tạo ra những con người có phẩm chất đạo đức
tốt, có tri thức và trình độ khoa học kĩ thuật cao, có kĩ năng nghề nghiệp để đáp ứng
nhu cầu và đòi hỏi của xã hội
Để thực hiện được những mục tiêu trên, đổi mới phương pháp dạy học trong
giáo dục đào tạo là một trong những nhu cầu cấp bách mà ngành giáo dục đang
quan tâm Phát hiện và giải quyết hợp lý những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn là
một năng lực cần thiết của con người Vì vậy, hình thành phát triển cho học sinh
năng lực giải quyết vấn đề gặp phải trong học tập, trong cuộc sống của bản thân, gia
đình và cộng đồng là một việc làm cần thiết, mang tính chiến lược lâu dài
Kiểm tra đánh giá là một hoạt động thường xuyên, có một vai trò hết sức
quan trọng trong quá trình dạy học Để dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn
đề của học sinh thì cần phải quan tâm tới đánh giá năng lực này trong quá trình dạy
học
Ở nước ta hiện nay, sách giáo khoa lớp 10 đã được biên soạn theo một hệ
thống hợp lí trong mối tương quan với chương trình môn học khác và giữa các phân
môn với nhau, nội dung trừu tượng nhưng đã quan tâm đến ứng dụng của vật lí vào
thực tiễn Do đó môn Vật lí 10 THPT chứa đựng tiềm năng hình thành và phát triển
năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh


2

Đáp ứng những yêu cầu của mục tiêu giáo dục, ngành giáo dục “đổi mới căn
bản, toàn diện”, việc đánh giá học tập của học sinh phải chuyển biến theo hướng
hình thành và phát triển năng lực, phát triển trí thông minh sáng tạo của học sinh,

- Xây dựng công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học
chương “Chất khí” – Vật lí 10 THPT
- Thực nghiệm sư phạm nhằm bước đầu kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu
quả của các biện pháp sư phạm đã đề xuất
4. Giả thu ết khoa họ
Trên cơ sở lý luận và thực tiễn về đánh giá năng lực có thể xây dựng được
bộ công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề ở học sinh trong dạy học chương
“Chất khí” Vật lí 10 THPT
5. Đối t ợn và ph m vi n hiên ứu
- Đối tượng nghiên cứu: đánh giá năng lực giải quyết vấn đề và các hình thức
của đánh giá năng lực giải quyết vấn đề
- Phạm vi nghiên cứu: đánh giá năng lực giải quyết vấn đề trong chương
“Chất khí” Vật lí 10 THPT
6. Ph

n ph p n hiên ứu
- Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu các tài liệu về năng lực giải

quyết vấn đề, đánh giá năng lực giải quyết vấn đề, lí luận dạy học môn Vật lí, SGK
Vật lí 10 và các tài liệu khác có liên quan
- Phương pháp điều tra: Nghiên cứu tài liệu trong nước và nước ngoài nhằm
hình thành cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu
- Phương pháp tổng kết kinh nghiệm: Thu thập kinh nghiệm trong nước và
nước ngoài, đặc biệt là từ giáo viên trực tiếp giảng dạy được đúc kết lại trên cơ sở
các lí luận đã nghiên cứu để đề xuất quy trình đánh giá năng lực giải quyết vấn đề
trong môn Vật lí
- Phương pháp thống kê toán học: xử lí các kết quả bài kiểm tra từ đó đánh
giá kết quả thực nghiệm sư phạm
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: đánh giá hiệu quả và tính khả thi của
nội dung được đề xuất

n 3. Thực nghiệm sư phạm


5

CHƯ NG 1
C

SỞ Ý U N VÀ THỰC TIỄN V ĐÁNH GIÁ N NG ỰC GI I

QU

T V N Đ CỦA HỌC SINH THPT TRONG DẠ HỌC V T

1.1. Đ nh i năn lự
1.1.1.

iải qu ết vấn đề ủa họ sinh tron

họ

h i niệm về đ nh i
Thuật ngữ đánh giá là đưa ra nhận định tổng hợp về các dữ kiện đo lường

được qua các kì kiểm tra/lượng giá trong quá trình và kết thúc bằng cách đối chiếu,
so sánh với những tiêu chuẩn đã được xác định rõ ràng trước đó trong các mục tiêu
Định nghĩa về đánh giá:
- ĐG là quá trình thu thập, xử lí thông tin để lượng định tình hình và kết quả
công việc giúp quá trình lập kế hoạch, quyết định và hành động có kết quả
- ĐG là quá trình mà qua đó ta quy cho đối tượng một giá trị nào đó

quản lý… Nếu thực hiện được việc kiểm tra đánh giá hướng vào đánh giá quá trình,
giúp phát triển năng lực người học, thì lúc đó quá trình dạy học trở nên tích cực hơn
rất nhiều Quá trình đó sẽ nhắm đến mục tiêu xa hơn, đó là nuôi dưỡng hứng thú
học đường, tạo sự tự giác trong học tập và quan trọng hơn là gieo vào lòng học sinh
sự tự tin, niềm tin “người khác làm được mình cũng sẽ làm được”… Điều này vô
cùng quan trọng để tạo ra mã số thành công của một học sinh trong tương lai
Tại sao người ta nói kiểm tra đánh giá rất quan trọng và kiểm tra đánh giá thế
nào thì việc dạy học sẽ lái theo cái đó Nếu chúng ta chỉ tập trung đánh giá kết quả
như một sản phẩm cuối cùng của quá trình dạy và học, thì học sinh chỉ tập trung vào
những gì giáo viên ôn và tập trung vào những trọng tâm giáo viên nhấn mạnh, thậm
chí những dạng bài tập giáo viên cho trước… học sinh chỉ việc thay số trong bài
toán mẫu, bắt chước câu văn mẫu… để đạt được điểm số tối đa theo mong muốn
của thầy cô giáo Và như vậy, kiểm tra đánh giá đã biến hình không còn theo đúng
nghĩa của nó Bởi khi xây dựng chương trình, người ta cần làm rõ triết lý kiểm tra
đánh giá… tức là xác định rõ mục tiêu của kiểm tra đánh giá là gì? Kiểm tra đánh
giá xem học sinh có đạt mục tiêu học tập, giáo dục, có đạt được kết quả mong đợi
theo chuẩn? Và sử dụng kết quả kiểm tra đó để làm gì? àm thế nào để giáo viên
cải tiến nâng cao chất lượng quá trình dạy và học nếu không có đánh giá phản hồi từ
học sinh?


7

1.1.3. C

êu ầu s ph m đối với việ đ nh i kết quả họ tập

1.1.3.1. Phải đ nh i đ ợ

năn lự kh


8

1.1.3.2. Đảm ảo t nh kh h quan
Nguyên tắc khách quan được thực hiện trong quá trình kiểm tra và đánh giá
nhằm đảm bảo sao cho kết quả thu thập được ít chịu ảnh hưởng từ những yếu tố chủ
quan khác Sau đây là một số yêu cầu khi thực hiện nguyên tắc khách quan:
Phối hợp một cách hợp lý các loại hình, công cụ đánh giá khác nhau nhằm
hạn chế tối đa các hạn chế của mỗi loại hình, công cụ đánh giá
Đảm bảo môi trường, cơ sở vật chất không ảnh hưởng đến việc thực hiện các
bài tập đánh giá của học sinh
Kiểm soát các yếu tố khác ngoài khả năng thực hiện bài tập đánh giá của học
sinh có thể ảnh hưởng đến kết quả bài làm hay thực hiện hoạt động của học sinh
Các yếu tố khác đó có thể là trạng thái sức khỏe, tâm lý lúc làm bài hay thực hiện
các hoạt động, ngôn ngữ diễn đạt trong bài kiểm tra, độ dài của bài kiểm tra, sự
quen thuộc với bài kiểm tra (là một bài kiểm tra mà trước đây học sinh dã được làm
hoặc ôn tập)
 Những phán đoán liên quan đến giá trị và quyết định về việc học tập của
học sinh phải được xây dựng trên cơ sở:
 Kết quả học tập thu thập được một cách có hệ thống trong quá trình dạy
học, tránh những thiên kiến, những biểu hiện áp đặt chủ quan
 Các tiêu chí đánh giá có các mức độ đạt được mô tả một cách rõ ràng
 Sự kết hợp cân đối giữa đánh giá thường xuyên và đánh giá tổng kết
1.1.3.3. Đảm ảo sự

n

ằn

Nguyên tắc công bằng trong đánh giá kết quả học tập nhằm đảm bảo rằng

nhận thức từ đơn giản đến phức tạp và các mức độ phát triển kỹ năng
 Nội dung kiểm tra đánh giá cần bao quát được các trọng tâm của chương
trình, chủ đề, bài học mà ta muốn đánh giá
 Công cụ đánh giá cần đa dạng
 Các bài tập hoặc hoạt động đánh giá không chỉ đánh giá kiến thức, kỹ
năng môn học mà còn đánh giá các phẩm chất trí tuệ và tình cảm cũng như những
kỹ năng xã hội
1.1.3.5. Đảm ảo t nh

n khai

Đánh giá phải là một tiến trình công khai Do vậy, các tiêu chí và yêu cầu
đánh giá các nhiệm vụ hay bài tập, bài thì cần được công bố đến học sinh trước khi


10

họ thực hiện Các yêu cầu, tiêu chí đánh giá này có thế được thông báo miệng, hoặc
được thông báo chính thức qua những văn bản hướng dẫn làm bài Học sinh cũng
cần biết cách tiến hành các nhiệm vụ để đạt được tốt nhất các tiêu chí và yêu cầu đã
định Việc công khai các yêu cầu hoặc tiêu chí đánh giá tạo điều kiện cho học sinh
có cơ sở để xem xét tính chính xác, tính thích hợp của các đánh giá của giáo viên,
cũng như tham gia đánh giá kết quả học tập của bạn học và của bản thân Nhờ vậy,
việc đảm bảo tính công khai sẽ góp phần làm cho hoạt động kiểm tra đánh giá trong
nhà trường khách quan và công bằng hơn
1.1.3.6. Đảm ảo t nh i o ụ
Đánh giá phải góp phần nâng cao việc học tập và khả năng tự học, tự giáo
dục của học sinh Học sinh có thể học từ những đánh giá của giáo viên Và từ những
điều học được ấy, học sinh định ra cách tự điều chỉnh hành vi học tập về sau của
bản thân Muốn vậy, giáo viên cần làm cho bài kiểm tra sau khi được chấm trở nên

phấn đấu và hình thành năng lực tự đánh giá cho học sinh
1.1.4. Qu trình đ nh i kết quả họ tập
Quy trình đánh giá kết quả học tập gồm các bước:
 Căn cứ vào mục tiêu dạy học và mục đích học tập để xác định mục tiêu
đánh giá,


ượng hóa các mục tiêu dạy học để đặt ra các mức độ cần đạt về kiến

thức, kỹ năng, thái độ…nhằm xác định nội dung và các tiêu chí đánh giá,


ựa chọn phương pháp đánh giá phù hợp với mục tiêu, nội dung đã đề ra

trên cơ sở các đặc điểm của đối tượng được đo lường, thẩm định và trên cơ sở hoàn
cách xã hội,
 Soạn thảo công cụ: Viết câu hỏi, đặt bài toán dựa trên mục tiêu đề ra và
nội dung cần đánh giá,
 Sắp xếp câu hỏi, bài toán từ dễ đến khó, chú ý đến tính tương đương của
các đề (nếu có nhiều đề) và duyệt lại đáp án,
 Tiến hành đo lường,
 Phân tích kết quả, đánh giá độ tin cậy và độ giá trị của bài thi,
 Điều chỉnh, bổ sung để hoàn thiện công cụ đánh giá bài thi,
Đánh giá trong giáo dục là một vấn đề hết sức phức tạp và khó khăn vì nó
mang tính tổng hợp nhiều yếu tố Vì vậy, để đánh giá chính xác một học sinh, một


12

lớp, hay một khóa học, điếu đầu tiên mà người giáo viên phải làm là xây dựng quy

trong quá trình học tập, trong hoạt động thực tiễn
Vậy năng lực giải quyết vấn đề của học sinh là khả năng cá nhân sử dụng
hiệu quả các quá trình nhận thức và xúc cảm để hiểu và giải quyết thành công
những tình huống có vấn đề mà phương pháp của giải pháp đó không phải ngay lập
tức nhìn thấy rõ


13

1.1.6.

h i niệm về đ nh i năn lự

iải qu ết vấn đề

Để đánh giá năng lực của một cá nhân về một lĩnh vực hoạt động cụ thể cần
quan tâm đến các mặt sau:
 Có kiến thức, hiểu biết về hoạt động đó,
 Biết tiến hành hoạt động phù hợp với mục đích, xác định mục tiêu cụ thể,
có phương pháp và lựa chọn được phương pháp hoạt động phù hợp,
 Tiến hành hoạt động có hiệu quả, đạt được mục đích,
 Tiến hành hoạt động một cách linh hoạt và có kết quả trong những điều
kiện khác nhau
Mỗi cá nhân muốn thành công trong cuộc sống phải có nhiều loại năng lực
khác nhau, trong đó có một số năng lực ở mức độ cao
Năng lực nói chung, năng lực giải quyết vấn đề nói riêng không chỉ là yếu tố
bẩm sinh, có sẵn mà nó còn được hình thành và phát triển gắn liền với quá trình
hoạt động của con người Nó gắn liền với đặc điểm tâm sinh lý của mỗi con người
Từ những phân tích trên đây, có thể quan niệm: Đánh giá năng lực giải quyết
vấn đề của mỗi học sinh trong dạy học là quá trình hình thành những nhận định, rút

bộ của bản thân họ
Chú trọng kết quả đầu ra: đánh giá phải thể hiện rõ năng lực đầu ra mà người
học đạt được Các bằng chứng cần được thu thập để chỉ ra rằng người học đạt được
các tiêu trí thế nào
Đánh giá trong bối cảnh thực tiễn: đánh giá cần được thực hiện trong bối
cảnh càng sát với thực tế càng tốt nhằm phản ánh đúng năng lực của người học khi
thực hành trong môi trường thực tế
1.1.8. C h thứ thu thập hứn

ứ

Có rất nhiều cách thức thu thập chứng cứ đánh giá năng lực GQVĐ của học
sinh Mỗi cách thức có đặc điểm, ưu nhược điểm khác nhau, khi tiến hành đánh giá
cần phải áp dụng linh hoạt nhiều cách thức để đánh giá hiệu quả cao nhất
Căn cứ vào mục đích đánh giá chủ yếu nhằm chỉ đạo, định hướng, cải thiện
quá trình dạy học hay xác nhận thành tích học tập, mức độ năng lực GQVĐ mà học
sinh đạt được, sự thành công của quá trình dạy học có thể phân thành: Đánh giá
định hình và tổng kết
Đánh giá định hình
Mục đích

Tổng kết

Giám sát và hướng dẫn quá Nhận xét sự thành công của
trình dạy học khi đang diễn ra một quá trình khi nó kết thúc


15

Thời điểm đánh giá Trong khi diễn ra

bảng

Đúng

- Trả lời ngắn

Thực

Sản phẩm
Bài luận

hành

thí Báo cáo nghiên cứu

nghiệm

Hồ sơ

Sai

Mạng

khái Thi đấu thể thao

Nối

niệm

Tranh luận



16

o Thang đo/ phiếu quan sát
Khác với việc ghi chép không có cấu trúc những sự kiện diễn ra hàng ngày,
thì thang đo/phiếu quan sát cho phép giáo viên đưa ra những nhận định của mình
theo một trình tự có cấu trúc Thông thường, một thang đo bao gồm một hệ thống
các đặc điểm, phẩm chất cần đánh giá và một thước đo để đo mức độ đạt được ở
mỗi phẩm chất của học sinh
Thang đo có nhiều ích lợi trong đánh giá:
- Thang đo định hướng cho việc quan sát nhắm tới những loại hành vi cụ thể
- Nó cung cấp một bảng tham chiếu chung để so sánh các học sinh về cùng
một loại phẩm chất, đặc điểm…
- Nó cung cấp một phương pháp thuận tiện để ghi chép những đánh giá của
người quan sát
Thang đo có nhiều loại, nhưng nhìn chung có một số loại thang đo sau đây:
- Than đo

n số: Người sử dụng đánh dấu hoặc khoanh vào một con số chỉ

mức độ biểu hiện của một phẩm chất ở học sinh Thông thường, mỗi con số chỉ mức độ
được mô tả bằng lời và sự mô tả này thống nhất ở tất cả các câu trong thang đo
- Than đo

n đồ thị: Thang đo dạng đồ thị mô tả các mức độ biểu hiện

của hành vi theo một trục đường thẳng Người quan sát đánh dấu vào đoạn thẳng
đó Một hệ thống các mức độ được xác định ở những vị trí nhất định trên đoạn
thẳng nhưng người đánh giá vẫn có thể đánh dấu vào điểm giữa các mức độ trên

được sắp xếp tách rời nhau, HS phải nối một thông tin (hoặc một đối tượng) ở nhóm
thứ nhất với một thông tin (hoặc một đối tượng) thích hợp ở nhóm thứ hai để đạt
yêu cầu của bài tập đã cho
Trắc nghiệm điền khuyết
oại trắc nghiệm này thường là một câu hoặc một đoạn viết ngắn, trong đó
có những chỗ trống, HS phải tìm hoặc chọn các từ/ cụm từ (trong các từ/ cụm từ cho
sẵn) thích hợp điền vào các chỗ trống theo yêu cầu của bài tập
Trắc nghiệm có câu trả lời ngắn
oại trắc nghiệm này thường là một câu hỏi hoặc một vấn đề được đặt ra, HS
phải viết câu trả lời ngắn thích hợp
o Câu hỏi mở