TR
NG
I H C PH M V N
NG
KHOA K THU T CÔNG NGH
B MÔN C KHÍ
GV: ThS. Nguy n Hoàng L nh
BÀI GI NG
CÔNG NGH CH T O PHÔI
Bc
i h c ngành Công ngh K thu t C khí
Qu ng Ngãi, 6-2014
M CL C
L I NÓI
Ch
U ................................................................................................ 1
ng 1. PH
NG PHÁP ÚC ............................................................... 2
1.1. Khái ni m, đ c đi m và phân lo i ............................................................. 2
ng pháp đúc đ c bi t ................................................................ 32
1.6.1. úc trong khuôn kim lo i .................................................................... 32
1.6.2. úc d
i áp l c ................................................................................... 33
1.6.3. úc ly tâm ........................................................................................... 33
1.6.4.
úc liên t c ........................................................................................ 34
1.6.5.
úc trong khuôn m u ch y ................................................................. 35
1.7. Ki m tra và s a ch a v t đúc.................................................................. 35
i
1.7.1. Ki m tra v t đúc .................................................................................. 35
1.7.2. S a ch a khuy t t t v t đúc ................................................................. 36
CÂU H I ÔN T P CH
Ch
NG 1 .................................................................. 36
ng 2. GIA CÔNG KIM LO I B NG ÁP L C .................................. 37
2.5.1. Khái ni m............................................................................................ 51
2.5.2.
c đi m ............................................................................................. 52
2.5.3. Các ph
ng pháp ép ............................................................................ 52
2.5.4. Thi t b ép: .......................................................................................... 53
2.6. Rèn t do............................................................................................... 53
2.6.1. Khái ni m và đ c đi m ........................................................................ 53
ii
2.6.2. D ng c rèn t do ................................................................................ 54
2.6.3. Thi t b rèn t do ................................................................................. 56
2.6.4. Nh ng nguyên công c b n c a rèn t do ............................................ 58
2.7. D p th tích ............................................................................................ 61
2.7.1. Khái ni m và đ c đi m ........................................................................ 61
2.7.2. Các ph
ng pháp rèn khuôn ................................................................ 61
2.7.3. Thi t b d p th tích th
ng dùng ........................................................ 62
2.8. D p t m (d p ngu i)............................................................................... 64
3.2.4. Các ph
ng pháp gây h quang khi hàn: ............................................. 73
3.2.5. Phân lo i hàn h quang....................................................................... 73
3.2.6. Ngu n đi n hàn và máy hàn ................................................................ 75
3.2.7. Công ngh hàn h quang: ................................................................... 77
3.3. Hàn h quang t đ ng và bán t đ ng .................................................... 79
3.3.1. Khái ni m, đ c đi m và phân lo i ........................................................ 79
3.3.2. Hàn h quang t đ ng và bán t đ ng d
i l p thu c b o v .............. 81
3.3.3. Hàn h quang t đ ng và bán t đ ng trong môi tr
ng khí b o v ..... 83
3.3.4. Thi t b hàn t đ ng ............................................................................ 84
iii
3.3.5. V t li u hàn t đ ng ............................................................................ 85
3.4. Hàn đi n ti p xúc ................................................................................... 86
3.4.1. Quá trình hình thành m i liên k t hàn khi hàn ti p xúc ........................ 86
3.4.2.
c đi m c a hàn đi n ti p xúc ........................................................... 86
Bài gi ng Công ngh ch t o phôi đ
ch
ng trình do tr
ng
c biên so n theo n i dung phân ph i
i h c Ph m V n
ng xây d ng. N i dung đ
c biên
so n d hi u. Các ki n th c trong toàn b bài gi ng có m i liên h lôgic ch t ch .
Tuy v y bài gi ng ch là m t ph n trong n i dung c a chuyên ngành đào t o cho
nên ng
i d y, ng
i h c c n tham kh o thêm các tài li u có liên quan v i ngành
h c đ s d ng có hi u qu h n.
Công ngh ch t o phôi là h c ph n chuyên ngành trong n i dung đào t o
b c
i h c ( H), ngành Công ngh k thu t c khí. Nh m trang b cho đ i t
là sinh viên Cao đ ng và
Ch
ng 3: Hàn và c t kim lo i.
ng:
Trong quá trình s d ng, tu theo yêu c u c th có th đi u ch nh s ti t
trong m i ch
ng cho phù h p.
M c dù đã h n ch đ tránh sai sót trong lúc biên so n nh ng ch c không
tránh kh i nh ng khi m khuy t. R t mong nh n đ
d ng đ l n sau đ
c ý ki n đóng góp c a ng
is
c hoàn ch nh h n. M i ý ki n đóng góp xin liên h qua email:
Qu ng Ngãi, ngày 10 tháng 5 n m 2014
GV biên so n
ThS. Nguy n Hoàng L nh
1
b ng tra d ng s n xu t c a chi ti t đúc d a vào s n l
ng hàng n m nh sau:
B ng 1.1 D ng s n xu t chi ti t đúc
1.1.2.
c đi m
1.1.2.1.
u đi m
-
úc có th ch t o s n ph m t các lo i v t li u khác nhau: gang, thép,h p
kim màu, v t li u phi kim khi n u ch y, đ u đúc đ
c.
- T o ra v t đúc có k t c u ph c t p.
- Có kh i l
đ
ng l n mà các ph
ng pháp gia công phôi khác không th c hi n
ng khác (l
ng d , đ nghiêng . . .)
i u ki n làm vi c n ng nh c, khi đúc trong khuôn cát th
-
ng có n ng su t
không cao.
- Ki m tra khuy t t t bên trong v t đúc khó kh n, đòi h i thi t b hi n đ i.
1.1.3. Phân lo i các ph
Th
ng ph
ng pháp đúc
ng pháp đúc đ
c chia làm hai lo i: đúc trong khuôn cát và đúc
đ c bi t.
- úc trong khuôn cát:
+ Phân lo i theo ph
n nx
ng, khuôn b ng d
ng pháp đúc trong khuôn cát v n r t ph bi n.
ng d ng
úc đ
c ng d ng khá r ng rãi trong th c t đ :
- S n xu t hàng tiêu dùng: xoong, ch o, thìa...
- Ch t o các chi ti t máy: nh thân máy búa h i, thân máy ti n, v h p gi m
t c, v môt , ghi lò, piston, xylanh, bánh r ng, bánh đà, bánh lái,..
-3 -
-
úc c ng đ
c s d ng trong vi c ch t o các s n ph m mang tính ngh
thu t, trang trí: chân p tr đi n, chuông nhà th , đúc t
ng đài...
1.2. úc trong khuôn cát
1.2.1. Khái ni m và đ c đi m
1.2.1.1. Khái ni m
Khuôn cát là lo i khuôn đ
c ch t o b ng m t h n h p mà trong đó cát là
Ph
ng pháp này phù h p v i m t s đi u ki n nh : s n xu t đ n chi c, linh
ho t, đ n gi n, … nên nó v n đ
c s d ng ph bi n.
1.2.2. S đ qúa trình s n xu t v t đúc
Quá trình s n xu t v t đúc có th tóm t t nh sau:
- B ph n k thu t c n c theo b n v chi ti t, l p ra b n v v t đúc, trong đó
có m t phân khuôn, lõi , l
ng d gia công, dung sai, đ co ngót, …
- B m u là m t lo t các m u khác nhau nh : t m m u, m u h th ng rót, đ u
ngót. Trong đó m u đúc và h p lõi là b ph n ch y u. M u đúc dùng đ ch t o
lòng khuôn đúc trong h n h p làm khuôn, h p lõi dùng đ làm lõi (n u có).
- Khuôn, m u, h p lõi th
ng làm thành hai n a và l p v i nhau b ng các ch t
đ nh v .
-4 -
- Khuôn đúc và lõi th
ng ph i s y khô đ t ng c tính và kh n ng thông khí.
i th
Hai n a hòm khuôn đ
ng đ
c làm ngay trên n n x
ng.
c liên k t v i nhau b ng các ch t đ nh v . Ngoài ra
khuôn đúc còn có các b ph n chính nh : H th ng rót, đ u h i, đ u ngót, l xuyên
khí,..
-5 -
Hình 1.2 S đ c u t o m t khuôn đúc 2 n a
1)Hòm khuôn trên 2)Ch t đ nh v 3)M t phân khuôn 4)H n h p làm khuôn
5)X
ng khuôn 6)Lòng khuôn 7)Lõi 8)L xuyên khí
9)Hòm khuôn d
i 10)H th ng rót 11)
u h i (đ u ngót)
H th ng rót g m có: c c rót, ng rót, rãnh d n kim lo i l ng, rãnh l c x .
Hình d ng và kích th
c c a chúng đ
c l a ch n và b trí h p lý khi làm khuôn.
- C c rót:
+ Là ph n trên cùng c a h th ng rót.
+ Dùng đ ch a kim lo i tr
c khi vào khuôn.
Hình 1.4 Các lo i c c rót th
ng dùng
a)C c rót hình ph u b) C c rót hình ch u c) C c rót có máng l c
d) C c rót có màng ng n đ) C c rót có nút đ y
-
ng rót:
+ Là ph n n i ti p t c c rót xu ng d
i, trong khuôn cát đ côn cho phép
1015%.
+ Chi u cao c a ng rót cao h n m t cao nh t c a v t đúc trong lòng khuôn
m t đo n 100200 mm.
ng đ i đ ng đ u nên d n kim lo i vào ch
m ng nh t c a v t đúc.
+ V t đúc co nhi u (thép) có thành dày m ng khác nhau nhi u nên d n kim
lo i vào phía thành dày c a v t đúc đ kim lo i đông đ c có h
lo i khi ngót
ng đ b sung kim
ch dày ph i dùng thêm đ u ngót ho c là mi ng s t ngu i.
+ V t đúc tròn xoay nên d n kim lo i theo h
và đ m b o dòng kim lo i xoay tròn theo m t h
ng ti p tuy n v i thành khuôn
ng.
+ V t đúc có chi u cao l n nên d n nhi u t ng đ khuôn đi n đ y đ ng th i.
1.2.3.3.
Th
uh i
ng đ
c b trí
n i cao nh t c a khuôn đ t o đi u ki n cho qúa trình
ng c ng v ng, g i lõi. Lõi th
ng đ
ng có
c ch t o trong h p lõi.
1.2.3.8. H p lõi
Dùng đ ch t o lõi, hình d ng bên trong c a h p lõi là hình d ng bên ngoài
c a lõi.
M u và h p lõi: có th dùng đ
c m t l n, nhi u l n. Khi ch t o m u, h p lõi
ph i tính đ n đ co ngót c a kim lo i, tính đ n l
ng d c n gia công c hay các
yêu c u khác v đ chính xác, đ bóng,... Chính vì th , kích th
lõi ph i đ
c thi t l p d a trên kích th
c c a m u và h p
c c a chi ti t. B m u và h p lõi đ
c ch
Là kh n ng ch u tác d ng c a ngo i l c mà không b phá hu .
b n t ng khi h t cát nh , không đ ng đ u và s c c nh, đ m n ch t c a h n
h p t ng, l
ng đ t sét t ng, l
Khuôn t
ng n
c t ng đ n 8%.
i có s c b n nén (68) N/cm2.
Khuôn khô có s c b n nén (830) N/cm2.
Khi nhi t đ t ng đ n 9000C thì s c b n nén t ng 23 l n
3. Tính ch u nhi t
Là kh n ng v t li u đ m b o đ b n hay kh n ng làm vi c bình th
ng khi
nhi t đ cao và v n không làm m t tính ch t c b n c a h n h p khi ti p xúc v i
kim lo i l ng (không b cháy, không b ch y, dính cát vào v t đúc ho c m m ra
nhi t đ cao).
Tính b n nhi t t ng khi l
ng cát th ch anh Si02 t ng, h t cát to và tròn, các
t p ch t d ch y (Na2O, K2O, CaO, Fe2O3) trong h n h p ít.
ng đ t sét và ch t k t dính ít, đ d m ch t c a h n h p gi m, ch t
ng n
c < 4 %.
m
7.
Là l
ng n
c ch a trong h n h p đó, đ m b o đ d o và đ dính k t.
m t ng khi l
ng n
c trong h n h p t ng, nh ng đ
m ph i 6- 8% vì
n u nhi u h n s làm cho s c b n, tính thoát khí gi m.
Ngoài ra h n h p làm khuôn lõi còn c n ph i tho mãn m t s yêu c u khác
nh không dính m u, đ b n b m t đ đ m b o không b bào mòn khi đúc, đ
c ng, không yêu c u ch t dính cao, không đ c h i, gi n n nhi t th p,...
Trong th c t không th tho mãn h t các yêu c u đã nêu trên. Vì v y tu lo i
v t đúc mà ta ch n u tiên các yêu c u phù h p.
1.2.4.2. Các lo i v t li u làm khuôn và làm lõi
Ch y u là cát, đ t sét, ch t dính k t, ch t ph ...
0063 - 005 - nh
Kích th c h t (mm)
0,4 1
0,315 0,63
0,2 0,4
0,16 0,315
0,1 0,2
0,063 0,16
0,05 0,1( 0,05)
Thành ph n ch y u c a cát là SiO2, ngoài ra còn có Al2O3, CaCO3, Fe2O3 ...
Cát đ
c phân lo i nh sau:
- Theo n i l y cát: g m cát sông cát núi. Cát sông h t tròn đ u, tính lún tính
thông khí t t nh ng kh n ng k t dính kém. Cát núi h t s c c nh, d dính bám vào
nhau nh ng tính thông khí kém.
- Theo đ h t: ng
rây g i theo kích th
2.
i ta xác đ nh đ h t c a cát theo kích th
c l rây. S hi u
c l rây. B rây chu n có 11 rây: nh b ng 1.2
t sét (Ch t dính vô c )
ng cho thêm mùn
c a, r m v n, phân trâu bò khô, b t than... Khi rót kim lo i l ng vào khuôn, nh ng
ch t này cháy đ l i trong khuôn nh ng l r ng làm t ng tính x p, thông khí, tính
lún cho khuôn lõi. T l kho ng 3% cho v t đúc thành m ng và 8% cho v t đúc
thành dày.
Ch t s n khuôn:
m t khuôn nh n bóng và ch u nóng t t, ng
i ta th
ng
quét lên b m t lòng khuôn, lõi m t l p s n, có th là b t than, b t gratit, b t th ch
anh ho c dung d ch c a chúng v i đ t sét. B t than và gratit quét vào thành khuôn,
khi rót kim lo i vào nó s cháy t o thành CO, CO2 làm thành môi tr
ng hoàn
nguyên r t t t, đ ng th i t o ra m t l p khí ng n cách gi a kim lo i l ng v i b m t
lòng khuôn làm cho v t đúc không b cháy cát và t o cho vi c phá khuôn d dàng,
gia công v t đúc thu n l i.
1.2.4.3. Ch t o h n h p làm khuôn và lõi:
em tr n các v t li u trên v i t l nh t đ nh ph thu c vào v t li u, kh i
l
ng v t đúc, ta đ
c h n h p làm khuôn và làm lõi.
ng th ch anh đ t t i 100%, ít dùng h n h p c , đ thông
khí yêu c u cao, dùng h t cát có đ h t 02 và nhi u ch t ph . H u h t các lõi đ u
ph i s y tr
c khi l p vào khuôn.
1.2.5. Các ph
ng pháp làm khuôn và lõi
Khuôn và lõi đ
c ch t o b ng tay ho c b ng máy. Khuôn đ
hai hòm khuôn, trên n n x
c làm trong
ng hay b ng các lo i khuôn đ c bi t khác nh khuôn
kim lo i,...
Ngoài ra khi làm khuôn ng
cho khuôn, lõi,…
i ta còn có th đ t v t làm ngu i, gân c ng v ng
làm khuôn c n có m u, h p lõi, hòm khuôn và các d ng c
khác...
6)Hòm khuôn trên 7)M u ng rót 8)M u rãnh l c x
u tiên làm khuôn d
i (hình 1.10a), đ t n a m u d
i (2), hòm khuôn d
i
(3) lên t m đ m u (1), sau đó b h n h p vào và đ m khuôn, g t m t ph ng, xuyên
khí.
làm khuôn trên (hình 1.10b), l t khuôn d
i đ m t phân khuôn lên trên, đ t
m u trên (4) và ráp hòm khuôn trên (6), đ t m u rãnh l c x (8), m u ng rót (7),
m u đ u h i (5) và cho h n h p vào đ đ m khuôn. Khuôn d
i và khuôn trên đ nh
v b ng ch t đ nh v .
Sau khi đ m xong khuôn trên, xuyên khí, rút m u ng rót, ti n hành l t khuôn
trên đ l y m u và s a khuôn (hình 1.10c).
Hình 1.10d trình bày khuôn đã làm xong và l p ráp hoàn ch nh.
2. Làm khuôn b ng máy
Làm khuôn b ng máy có n ng su t cao, ch t l
ng khuôn t t và n đ nh
nén đ
c c p qua l (7) vào xi lanh (9), nâng pistông (8) cùng toàn b bàn máy đi
lên, h n h p trong hòm khuôn ph b đ u ép nén vào hòm khuôn chính làm cho
khuôn đ
1.2.5.2. Ph
c đ m ch t (hình 1.11b).
ng pháp làm lõi (thao)
1. Làm lõi b ng tay
Làm lõi b ng tay có th ch t o đ
th p, n ng su t th p, ch t l
c các lõi ph c t p, chi phí ch t o h p lõi
ng th p và ph thu c r t l n vào tay ngh công nhân.
a) Làm lõi trong h p lõi nguyên: ph
gi n có th l y ra theo m t ph
ng pháp này áp d ng đ i v i các lõi đ n
ng.
Hình 1.12 Làm lõi trong h p lõi nguyên
-15-
…
1.3. Ch t o m u và h p lõi
B m u là d ng c chính dùng t o hình khuôn đúc. Là ph n quan tr ng nh t
đ hình thành lòng khuôn và có hình dáng t
ng ng v i hình d ng bên ngoài c a
v t th .
B m u bao g m: m u v t đúc, m u c a h th ng rót, m u c a đ u h i và đ u
ngót, t m m u đ k p m u khi làm khuôn, d
H p lõi (h p thao) đ
ng đ ki m tra.
c dùng đ ch t o lõi. Hình dáng bên trong h p lõi là
hình dáng bên ngoài c a lõi. Lõi là b ph n t o nên l r ng bên trong v t đúc.
1.3.1. V t li u làm b m u và h p lõi
1.3.1.1. Yêu c u đ i v i v t li u làm b m u và h p lõi
- B o đ m đ bóng, chính xác khi gia công c t g t.
- B n, c ng, nh , không b co, tr
ng, n t, cong vênh trong khi làm vi c.
-16-
- Ch u đ
ng, n t, công vênh nên g ch dùng trong s n xu t đ n chi c, lo i nh ,
trung bình và làm m u l n. G có nhi u lo i: nh lim, g , d , g t p,...
Th ch cao: b n h n g (làm đ
giòn, d v , d th m n
c nên đ
c 1000 l n) nh , d ch t o, d c t g t nh ng
c s d ng đ làm nh ng m u nh khi làm b ng
tay, ti n l i khi làm m u ghép và dùng trong đúc đ m ngh (vì d s a).
Xim ng: b n, c ng h n th ch cao, ch u va ch m t t h n th ch cao, r , d ch
t o, không hút n
c nh ng n ng, khó g t s a vì nó dòn nên ch dùng làm nh ng
m u, lõi ph c t p, m u l n, m u làm khuôn b ng máy. Có th s d ng đ làm
khuôn kho ng 10.000 l n.
1.3.2. Nguyên lý thi t k m u và h p lõi:
Mu n ch t o v t đúc ph i c n c vào b n v chi ti t đ thi t k b n v v t đúc
(b n v l ng phôi).
V hình dáng b n v v t đúc gi ng chi ti t nh ng v kích th
tính đ n l
c ng
i ta ph i
ng d gia
c lõi và g i lõi, đ d c đúc và góc
đúc.
1. M t phân khuôn
Là m t ti p xúc gi a khuôn trên và khuôn d
i. Nó xác đ nh v trí chi ti t
trong khuôn b ng g ch xanh. M i tên T ch khuôn trên và D ch khuôn d
i.
Nguyên t c ch n m t phân khuôn:
- Rút m u d dàng, đ nh v lõi và l p ráp khuôn.
- Ch n m t có di n tích l n nh t, d làm khuôn và l y m u.
- M t phân khuôn nên ch n m t ph ng tránh m t cong, m t b c (hình 1.15a)
-18-
-S l
ng m t phân khuôn ph i ít nh t.
đ m b o đ chính xác khi l p ráp,
công ngh làm khuôn đ n gi n.
- Nên ch n m t phân khuôn đ m b o ch t l
a) Ch n ph
ng án 2
b) Ch n ph
ng án 1
Hình 1.15 Ch n m t phân khuôn
co c a kim lo i khi đúc
2.
Khi h p kim đúc đông đ c và ngu i l nh v t đúc co l i do v y kích th
khuôn ph i l n h n kích th
c v t đúc, kích th
c lõi ph i nh h n kích th
c lòng
c bên
trong v t đúc.
thu n ti n cho vi c gia công ng
t ng lo i v t li u mà các v ch chia đã đ
v t li u t
i ta ch t o ra các lo i th
Khi ch t o có s sai l ch gi a kích th
c, kh i l
ng danh ngh a và th c t .
Dung sai đúc ph thu c vào trình đ tay ngh c a công nhân m c m u, làm
khuôn, lõi và l p ráp.
5. Lõi và g i lõi
Trên b n v đ
c ký hi u b ng nh ng g ch chéo màu xanh. G i lõi b o đ m
lõi n m v ng trong khuôn, d l p ráp lõi vào khuôn.
a) Lõi đ ng
b) Lõi ngang
Hình 1.16 Lõi và g i lõi
- V i lõi đ ng: th
ng dùng g i lõi hình côn, kích th
c, góc nghiêng g i lõi
v n b o đ m: h > h1 ; > .
- V i lõi ngang: có th làm g i lõi hình tr , hình vuông và các d ng đ nh hình
khác, < .
d l p ráp không b v khuôn, lõi thì gi a g i lõi và khuôn c n có khe h