Giáo dục bảo vệ môi trường
trong dạy học môn vật lí THPT
(Nguyễn Văn Khải)
I.- Phương pháp tích hợp GDMT
qua dạy học môn vật lí ở THPT
1.1.- Khái niệm về dạy học tích hợp

Quá trình dạy học tích hợp được hiểu là một quá trình dạy học trong đó toàn thể các
hoạt động học tập góp phần hình thành ở học sinh những năng lực rõ ràng, có dự tính trước
những điều cần thiết cho học sinh, nhằm phục vụ cho các quá trình học tập tương lai, hoặc
nhằm hòa nhập học sinh vào cuộc sống lao động (Xavier Roegiers (1996)). Mục tiêu cơ bản
của tư tưởng sư phạm tích hợp là nâng cao chất lượng giáo dục học sinh phù hợp các mục
tiêu giáo dục của nhà trường.
Dạy học tích hợp hướng tới việc tổ chức các hoạt động học tập trong đó học sinh học
cách sử dụng phối hợp những kiến thức, những kĩ năng trong các tình huống gần với cuộc
sống và có ý nghĩa. Cụ thể là cần kết hợp một cách hữu cơ, có hệ thống các kiến thức (khái
niệm) thuộc các môn học khác nhau thành một nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối
liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập trong các môn học đó.
Dạy học tích hợp hướng tới thiết lập mối quan hệ giữa các khái niệm khác nhau của
cùng một môn học cũng như của các môn học khác nhau, hướng tới đào tạo học sinh có năng


lực đáp ứng được thách thức lớn của xã hội ngày nay là có được khả năng huy động có hiệu
quả những kiến thức và năng lực của mình để giải quyết một cách hữu ích một tình huống
xuất hiện, hoặc có thể đối mặt với một khó khăn bất ngờ, một tình huống chưa từng gặp.Tư
tưởng sư phạm đó gắn liền với việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề, phát triển năng lực
sáng tạo của học sinh trong quá trình dạy học.
Từ những lý do trên, việc vận dụng tư tưởng dạy học tích hợp vào quá trình dạy học là
rất cần thiết, là một xu hướng của dạy học được nhiều nước trên thế giới quan tâm thực hiện
. ở Việt Nam, dạy học tích hợp cũng đã được nghiên cứu và vận dụng từ những năm 60
nhưng đến nay vẫn chưa trở thành phổ biến. Hiện nay dạy học tích hợp cũng đã được nghiên

trường và sử dụng hợp lý năng lượng, như: cọn nước, cối giã gạo nước, trạm thủy điện nhỏ,
trạm pin mặt trời (năng lượng sạch), ô nhiễm không khí và tiếng ồn giao thông ; từ trường
trái đất, năng lượng nguyên tử, ...
Để khai thác và cập nhật các tư liệu phục vụ GDMT, giáo viên có thể chủ động sử dụng
phương tiện internet khai thác các Website về môi trường và GDMT bổ ích.

1.3- Hai kiểu triển khai GDMT :
a./ Kiểu 1: thông qua dạy học các bộ môn ở phổ thông:
ở đây có 2 dạng bài học có thể khai thác cho GDMT:
Dạng 1: nội dung chủ yếu của bài học, hoặc có nội dung môn học trùng hợp với nội dung
môi trường ( hình thức lồng ghép).
Dạng 2: một số nội dung của bài học có liên quan với nội dung GDMT song không nêu rõ trong
sách giáo khoa (hình thức liên hệ).


Khi khai thác cơ hội GDMT dù theo hình thức nào cũng cần tuân theo 3 nguyên tắc sau:
1./ . Không làm mất tính đặc trưng của môn học. Không biến bài học
bộ môn thành bài học môi trường;
2./. Khai thác nội dung chọn lọc, tập trung, không tràn lan, tùy tiện;
3./. Phát huy tích cưc nhận thức của HS, khai thác kinh nghiệm thực tế của HS, tận
dụng cơ hội để HS tiếp xúc trực tiếp với môi trường.
Có thể nêu lên một số cách thức tổ chức hoạt động GDMT qua dạy học bộ môn như sau:
. Phân tích vấn đề môi trường liên quan nội dung môn học;
. Khai thác thực trạng môi trường làm nội dung GDMT;
. Xây dựng bài tập môn học từ thực tế môi trường địa phương;
. Sử dụng phương tiện dạy học hỗ trợ GDMT;
. Sử dụng tài liệu tham khảo (tranh, ảnh, sách, báo...)
. Thực hiện bài học tại thực địa.

- Các hoạt động của GV khi xác định nội dung GDMT và xây dựng giáo án khai thác GDMT

động đó để đạt được mục đích dạy học.

Cấu trúc một giáo án khai thác GDMT có thể như sau :


Trường ………..
Tên bài học

..............

Ngày .... tháng ... năm ...
Lớp: …..

Tiết thứ ......................

I.- Mục tiêu:
- Kiến thức:
- Kỹ năng
- Thái độ
( trong đó có mục tiêu GDMTđã được tích hợp ).

II. - Kiến thức trọng tâm:
( trong đó có chỉ rõ các nội dung GDMT đá được tích hợp vào ).
III. Phương pháp / phương tiện dạy học
IV. Hoạt động dạy học :
1. Hoạt động 1 (…phút). ổn định lớp và kiểm tra bài cũ .

Hoạt động của học sinh

Sự trợ giúp của giáo viên


Hoạt động của học sinh

Sự trợ giúp của giáo viên

- (Nêu các hoạt động cụ thể của học sinh)

- (Nêu cụ thể các hành động trợ giúp của
giáo viên)

... Hoạt động tiếp nối ( Bài tập , câu hỏi tự học ) .


V. Phụ lục: ( Các tư liệu về môi trường và GDMT ).

b./ Kiểu 2: GDMT được triển khai như một hoạt động độc lập:
Các hoạt động độc lập này hoàn toàn phù hợp với các hình thức tổ chức dạy học bộ môn,
như: tham quan, ngoại khóa, tuần lễ môi trường... Nội dung của các hoạt động này chủ yếu là
nội dung môn học, các nội dung GDMT sẽ được tích hợp vào các hoạt động cung. Tuy
nhiên, vì đây là các hoạt động ngoài giờ lên lớp, gắn với thực tế môi trường sống, môi trường
lao động sản suất nên có nhiều điều kiện tích hợp sâu sắc các nội dung GDMT. Song do thực
tế kế hoạch dạy học hiện nay là rất chặt chẽ, nên GV phải nghiên cứu lựa chọn chủ đề phù
hợp và có kế hoạch sớm để nhà trường tạo điều kiện. Dưới đây là một gợi ý cho việc xây
dựng một kế hoạch hoạt động.
- Xây dựng kế hoạch hoạt động GDMT ngoài giờ lên lớp :
 Chọn chủ đề môi trường : ( ô nhiễm nước ... )
 Hình thức của hoạt động : ( Tham quan, câu lạc bộ , dã ngoại , bài tập khảo sát
môi trường, thi tái chế, thi tìm hiểu môi trường gắn với môn học, các trò chơi và
sự mô phỏng; ... )
 Thiết kế hoạt động :

Thế
năng
trường
Định nghĩa
thế năng
trọng trường

trọng

Biểu thức

wt = mgz

Biến thiên thế năng và công của
trọng lực

AMN

=

wt (M) - wt (N)

GDMT:
Nước chảy ở nơi đất dốc
Sinh công bào mòn đất,
gây sạt lở (sói mòn và làm
đất bạc mầu). Trồng cây
chống sói mòn,…



Vận dụng được các khái niệm trọng trường, thế năng trọng trường, công của
trọng lực, thế năng đàn hồi để giải thích các hiện tượng trong đời sống và tự
nhiên;

-

Vận dụng được các công thức tính thế năng trọng trường, công thức

AMN

=

wt (M) - wt (N), công thức tính thế năng đàn hồi ;
-

Giáo dục môi trường: Giải thích tác động làm sói mòn đất khi nước chảy và biện
pháp khắc phục. Giải thích vai trò của cây cối trong việc chống sói mòn đất.

3. Thái độ:


Quan tâm trồng cây, ý thức bảo vệ rừng.

II. Chuẩn bị
1. Giáo viên
-

Biên soạn nội dung câu hỏi 1-4 SGK thành các câu trắc nghiệm;

-

-Nêu câu hỏi và yêu cầu HS trả lời

độ biến thiên động năng?
- Nhận xét đánh giá
- Nhận xét câu trả lời của bạn
- Cho nhận xét: Biến thiên động năng của
một vật đang rơi?

Hoạt động 2 (…phút): Tìm hiểu khái niệm trọng trường

Hoạt động của học sinh

Sự trợ giúp của giáo viên

- Đọc mục 1. Trọng trường và cho nhận xét

- Yêu cầu HS đọc mục 1.

về biểu hiện của trọng trường.
-Hướng dẫn HS tìm hiểu các khái niệm trọng
- Lấy các ví dụ thực tế về biểu hiện của trọng

lực, trọng trường, trọng trường đều;

trường, sự sinh công của trọng lực
- Yêu cầu HS lấy ví dụ và nhận xét

Hoạt động 3 (…phút): Thế năng trọng trường. Biểu thức tính thế năng trọng trường.

Hoạt động của học sinh

Sự trợ giúp của giáo viên

- Sử dụng công thức (26.2) để tính công của

- Yêu cầu HS đọc mục 3. và cho nhận xét;

trọng lực khi một vật có khối lượng m rơi tử

Hướng dẫn HS thảo luận.

điểm M có độ cao

zM

tới điểm N có độ cao

zN. Phát biểu kết luận khái quát và các hệ

- Nhận xét các câu trả lời của HS, đưa ra kết
luận

quả. Trả lời câu hỏi C4, C5

Hoạt động 5 (…phút):Tích hợp GDMT sói mòn đất, sự tàn phá của nước lũ..

Hoạt động của học sinh

Sự trợ giúp của giáo viên




thế năng đàn hồi đã học ở lớp 8, yêu cầu HS

vật biến dạng thì sinh công.

cho ví dụ.

-Đọc SGK, phát biểu công thức tính công

-Yêu cầu HS phân tích hình vẽ 26.4, đọc

của lực đàn hồi.

SGK và giảI thích ý nghĩa của công thức
26.6.

- Phát biểu định nghĩa về thế năng đàn hồi,
nêu biểu thức

- Yêu cầu HS khát quát, phát biểu thế năng
đàn hồi và đưa ra biểu thức tính.

Hoạt động 7 (…phút): Vận dụng, củng cố

Hoạt động của học sinh

Sự trợ giúp của giáo viên


-Nêu định nghĩa và ý nghĩa của thế năng: a.

.
: N =
t
t 

dòng chảy trong một đơn vị thời gian 


3.Tài liệu đọc thêm

Thuỷ điện và các vấn đề môi trường sinh thái
Sự phát điện của nhà máy điện cũng có thể ảnh hưởng đến môi trường của dũng sụng
bờn dưới. Thứ nhất, nước sau khi ra khỏi turbine thường chứa rất ít cặn lơ lửng, có thể gây ra
tỡnh trạng xối sạch lũng sụng và làm sạt lở bờ sụng. Thứ hai, vỡ cỏc turbine thường mở
không liên tục, có thể quan sát thấy sự thay đổi nhanh chóng và bất thường của dũng chảy.
Tại Grand Canyon, sự biến đổi dũng chảy theo chu kỳ của nú bị cho là nguyờn nhõn gõy nờn
tỡnh trạng súi mũn cồn cỏt ngầm. Lượng oxy hoà tan trong nước có thể thay đổi so với trước
đó. Cuối cùng, nước chảy ra từ turbine lạnh hơn nước trước khi chảy vào đập, điều này có
thể làm thay đổi số lượng cân bằng của hệ động vật, gồm cả việc gây hại tới một số loài. Các


hồ chứa của các nhà máy thuỷ điện ở các vùng nhiệt đới có thể sản sinh ra một lượng lớn khí
methane và carbon dioxide. Điều này bởi vỡ cỏc xỏc thực vật mới bị lũ quột và cỏc vựng tỏi
bị lũ bị tràn ngập nước, mục nát trong một môi trường kỵ khí và tạo thành methane, một khí
gây hiệu ứng nhà kính mạnh. Methane bay vào khí quyển khí nước được xả từ đập để làm
quay turbine. Theo bản báo cáo của Uỷ ban Đập nước Thế giới (WCD), ở nơi nào đập nước
lớn so với công suất phát điện (ít hơn 100 watt trên mỗi km2 diện tích bề mặt) và không có
việc phá rừng trong vùng được tiến hành trước khi thi công đập nước, khí gas gây hiệu ứng
nhà kớnh phát ra từ đập có thể cao hơn những nhà máy nhiệt điện thông thường. Ở các hồ
chứa phương bắc Canada và Bắc Âu, sự phát sinh khí nhà kính tiêu biểu chỉ là 2 đến 8% so