TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 2008 – 2014
Hệ đào tạo: Chính quy
Đề tài:
PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI
THEO THỦ TỤC HÀNH CHÍNH
Giảng viên hướng dẫn:
CN. Châu Hoàng Thân
Bộ môn: Luật Hành chính
Sinh viên thực hiện:
Phạm Chân Tình
MSSV: 6086480
Lớp: Luật Hành Chính k34
Cần Thơ, tháng 12 năm 2014
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
MỤC LỤC
Trang
LỜI MỞ ĐẦU
SVTH: Phạm Chân Tình
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
CHƯƠNG 2
PHÁP LUẬT – THỰC TIỄN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI THEO
THỦ TỤC HÀNH CHÍNH
2.1 Xác định thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai ......................................26
2.1.1 Căn cứ xác định thẩm quyền ........................................................................26
2.1.2 Thẩm quyền của Tòa án ...............................................................................28
2.1.3 Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính ...............32
2.1.3.1 Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai của Chủ tịch Ủy ban nhân dân
cấp huyện ................................................................................................................32
2.1.3.2 Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai của Chủ tịch Ủy ban nhân dân
cấp tỉnh ....................................................................................................................33
2.2 Quy định về căn cứ giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính .34
2.3 Trình tự giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính ...................35
2.3.1 Tự hòa giải, hòa giải cơ sở ...........................................................................35
2.3.1.1 Tự hòa giải .............................................................................................36
2.3.1.2 Hòa giải cơ sở ........................................................................................37
2.3.2 Hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã ............................................................38
2.3.3 Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính .........40
2.3.3.1 Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp đất đai thuộc thẩm quyền của Chủ
tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện, tỉnh ......................................................................40
2.3.3.2 Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp đất đai thuộc thẩm quyền của Bộ
Trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường .....................................................................41
2.4 Tình hình tranh chấp và giải quyết tranh chấp đất đai .................................43
2.5 Tình hình tranh chấp và giải quyết tranh chấp đất đai trên địa bàn Quận
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................
quản lý đất đai còn nhiều thiếu sót, sơ hở; việc giao đất và cấp giấy chứng nhận
quyền sử dụng đất tiến hành chậm; việc lấn chiếm đất đai ngày càng phổ biến nhưng
không được ngăn chặn và xử lý kịp thời; đất đai từ chỗ chưa được thừa nhận có giá
trị nay trở thành tài sản có giá trị cao, thậm chí ở nhiều nơi, nhiều lúc giá đất tăng đột
biến…
Nhà nước ta đã rất cố gắng trong việc giải quyết tranh chấp đất đai nhằm ổn
định tình hình chính trị, xã hội. Hệ thống các văn bản pháp luật đất đai ngày càng
được sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện bằng chứng là sự ra đời của Luật đất đai năm
2013 (được áp dụng vào ngày 1/7/2014) Luật đất đai năm 2013 quy định thẩm quyền
giải quyết tranh chấp đất đai cụ thể, tại cơ sở pháp lý để các cơ quan có thẩm quyền
giải quyết tranh chấp đất đai có hiệu quả hơn, khắc phực những nhược điểm về thẩm
quyền giải quyết tranh chấp đất đai được quy định tại Luật đất đai năm 2003, quy
định chỉ mới dừng lại ở mức độ chung chung nên trên thực tế dẫn đến chồng chéo,
đùn đẩy giữa Ủy ban nhân dân và Tòa án nhân dân.
Chính sách pháp luật về đất đai của Đảng và Nhà nước ta có nhiều thay đổi
tương thích với từng giai đoạn phát triển của cách mạng, song bên cạnh đó còn nhiều
quy định không nhất quán. Hơn nữa, việc giải thích, hướng dẫn của các cơ quan có
thẩm quyền chưa đầy đủ và kịp thời. Do đó, tình hình giải quyết tranh chấp đất đai
của các cơ quan hành chính và Tòa án nhân dân trong những năm qua vừa chậm trễ,
vừa không thống nhất. Có nhiều vụ phải xử lý đi, xử lý lại nhiều lần, kéo dài trong
GVHD: Châu Hoàng Thân
1
SVTH: Phạm Chân Tình
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
nhiều năm, phát sinh khiếu kiện kéo dài và làm giảm lòng tin của người dân đối với
khoản của Luật đất đai, Luật Tố tụng hành chính và các Nghị định có liên quan đến
lĩnh vực giải quyết tranh chấp đất đai. Để giải quyết các vấn đề do đề tài đặt ra người
viết sử dụng phương pháp bình luận, được sử dụng trong khi nghiên cứu tổng quan
những vấn đề lý luận về tranh chấp đất đai; phương pháp so sánh luật học, phương
GVHD: Châu Hoàng Thân
2
SVTH: Phạm Chân Tình
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
pháp đánh giá, phân tích, được sử dụng khi tìm hiểu quy định pháp luật và thực trạng
giải quyết tranh chấp đất đai.
5. Bố cục đề tài
Chương 1 Những vấn đề chung về tranh chấp đất đai và giải quyết tranh
chấp đất đai
Chương này đưa ra cái nhìn sơ bộ về tranh chấp đất đai, tiếp cận từ khái niệm,
các dạng tranh chấp đất đai, nguyên nhân dẫn đến tranh chấp đất đai. Tiếp theo người
viết nghiên cứu về vấn đề giải quyết tranh chấp đất đai. Tổng quan các quy định giải
quyết tranh chấp đất đai qua các giai đoạn.
Chương 2 Pháp luật – Thực tiễn giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục
hành chính
Chương này hướng đến việc nghiên cứu và phân tích quy định pháp luật về giải
quyết tranh chấp đất đai thuộc thẩm quyền của cơ quan hành chính. Từ đó phân tích
quy định pháp luật hiện hành và quy định pháp luật trước kia có điểm gì đổi mới hay
tiến bộ hơn không. Bên cạnh đó người viết tiến hành so sánh công tác giải quyết
tranh chấp đất đai của Ủy ban nhân dân và Tòa án nhân dân, để có được cái nhìn tổng
đến nay vẫn chưa được chính thức xác định. Đã có quan niệm cho rằng, tranh chấp
đất đai “là tranh chấp phát sinh giữa các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật đất đai
về quyền và nghĩa vụ trong quá trình quản lý và sử dụng đất” hoặc tranh chấp đất đai
là sự bất đồng, mâu thuẩn hay xung đột về lợi ích, về quyền và nghĩa vụ giữa các chủ
thể khi tham gia vào quan hệ pháp luật đất đai”.
Tranh chấp đất đai bao gồm tất cả các tranh chấp phát sinh từ quyền và nghĩa
vụ của người sử dụng đất, và tất nhiên trong đó có cả các tranh chấp tài sản gắn liền
với đất, tranh chấp hợp đồng giao dịch quyền sử dụng đất.
Tranh chấp đất đai có những điểm khác biệt so với vi phạm pháp luật đất đai. Ở
vi phạm pháp luật đất đai, đó là hành vi trái pháp luật, được thực hiện một cách cố ý
hoặc vô ý, xâm phạm các quy định về quản lý và sử dụng đất đai, ví dụ như: Giao
đất, cho thuê đất không đúng thẩm quyền, lấn chiếm đất đai, chuyển quyền sử dụng
trái phép…Tranh chấp đất đai nảy sinh khi có những bất đồng, mâu thuẫn về quyền
và nghĩa vụ giữa các chủ thể nhưng nó nhiều khi lại không vi phạm nghĩa vụ của
người sử dụng đất. Còn vi phạm pháp luật đất đai thì luôn có sự vi phạm các quy định
của pháp luật đất đai.
Đối với Việt Nam chúng ta hiện nay, Nhà nước ta là chủ thể thống nhất quản
lý đất đai. Cho nên, chỉ có trên cơ sở một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, có hiệu lực
cao thì chế độ sở hữu toàn dân và chức năng quản lý thống nhất toàn bộ đất đai mới
thực hiện được một cách có hiệu quả.
GVHD: Châu Hoàng Thân
4
SVTH: Phạm Chân Tình
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
Thứ ba, Tranh chấp đòi lại quyền sử dụng đất có tài sản gắn liền trên đất của
dòng họ, nhà thờ, thánh thất, chùa chiền. Do hoàn cảnh đất nước, do yếu tố lịch sử để
1
2
Tạp chí khoa học luật số 2(33)/2006, Bàn về khái niệm “tranh chấp đất đai” trong luật đất đai 2003.
Giáo trình luật đất đai – Đại học Luật Hà Nội
GVHD: Châu Hoàng Thân
5
SVTH: Phạm Chân Tình
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
lại, các cơ sở này được Nhà nước mượn, trưng dụng vào các mục đích khác nhau
không trả.
1.1.2.2 Tranh chấp liên quan đến quyền sử dụng đất
Các tranh chấp có liên quan đến quyền sử dụng đất của người sử dụng đất bao
gồm tranh chấp tài sản gắn liền với đất, tranh chấp hợp đồng giao dịch quyền sử dụng
đất, loại tranh chấp này có thể có những dạng sau:
Thứ nhất, Tranh chấp quyền sử dụng đất trong quan hệ thừa kế. Loại tranh
chấp này phát sinh trong trường hợp người chết có quyền sử dụng đất đai nhưng khi
chết không để lại di chúc hoặc có để lại di chúc nhưng di chúc không hợp pháp với
quy định của pháp luật và những người hưởng thừa kế lại không tự thỏa thuận được
với nhau về phân chia thừa kế hoặc thiếu hiểu biết về pháp luật dẫn đến khởi kiện ra
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
trước đó đã chia, cấp cho người khác nên nay họ khởi kiện để đòi lại. Đây cũng là loại
tranh chấp thường gắn liền với tài sản trên đất.
1.1.3 Đặc điểm tranh chấp đất đai
Đối tượng của tranh chấp đất đai là quyền quản lý, quyền sử dụng đất và một
số lợi ích vật chất khác phát sinh từ quyền quản lý, sử dụng một số loại tài sản đặc biệt
không thuộc quyền sở hữu của các bên tranh chấp mà thuộc quyền sở hữu toàn dân,
Nhà nước thống nhất quản lý.
Chủ thể của quan hệ tranh chấp đất đai chỉ là chủ thể của quá trình quản lý và
sử dụng đất đai. Như vậy chủ thể của tranh chấp đất đai có thể là các tổ chức, hộ gia
đình, cá nhân tham gia với tư cách là người quản lý và người sử dụng đất.3
Nội dung của tranh chấp đai rất đa dạng và phức tạp. Hoạt động quản lý và sử
dụng đất trong nền kinh tế thị trường diễn ra rất đa dạng, phong phú với việc sử dụng
đất vào nhiều mục đích khác nhau, với diện tích, nhu cầu sử dụng khác nhau. Đất đai
trở thành một loại hàng hóa đặc biệt. Tất nhiên, khi nội dung quản lý và sử dụng đất
phong phú và phức tạp hơn thì những mâu thuẩn, bất đồng xung quanh việc quản lý và
sử dụng đất đai cũng trở nên gay gắt và trầm trọng hơn.
Tranh chấp đất đai làm cho những quy định của pháp luật đất đai và chính sách
của Nhà nước không được thực hiện một cách triệt để. Tranh chấp đất đai phát sinh
gây hậu quả xấu về nhiều mặt như: có thể gây mất ổn định về chính trị, mối quan hệ
xã hội, làm mất đoàn kết trong nội bộ nhân dân, phá vỡ quản lý trật tự đất đai, gây
đình trệ sản xuất, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích không những của bản thân các bên
tranh chấp mà còn gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước và xã hội.
Bên cạnh đó, hệ thống các văn bản pháp luật đất đai ngày càng được sửa đổi,
bổ sung và hoàn thiện, trong đó quy định việc giải quyết tranh chấp đất đai thuộc thẩm
quyền của Ủy ban nhân dân và Tòa án nhân dân. Đồng thời, cách giải quyết tranh
chấp đất đai như hòa giải, vụ việc tranh chấp nào thuộc thẩm quyền của Ủy bân nhân
dụng hết, trong đó có cả ruộng đất của nông dân trước đây đã khai phá; ruộng đất do
một số cán bộ , đảng viên chiếm vì tư lợi. Ở khu vực trung du, miền núi, có sự tranh
chấp giữa các đồng bào dân tộc tại chỗ với đồng bào địa phương khác đến sản xuất và
khai hoang xây dựng vùng kinh tế mới. Ngoài ra, còn tồn tại các tranh chấp giữa đất
trồng lúa và đất nuôi tôm; giữa đất trồng cao su với đất trồng cây tiêu, cà phê, cây
điều, đất hương hỏa, đất thổ cư,…
Đối với nhà ở, các tranh chấp phát sinh trong giai đoạn này thường liên quan
đến nhà cải tạo, nhà vắng chủ, đòi lại nhà cho thuê trước ngày 1/7/1991 (là ngày Pháp
lệnh nhà ở có hiệu lực). Ngoài ra còn xuất hiện các tranh chấp về nhà ở khi vợ chồng
ly hôn. Để tạo cơ sở pháp lý giải quyết tranh chấp đất đai kể trên, nhà nước ta đã ban
hành văn bản pháp luật như được quy định tại Điều 21 và Điều 22 Luật đất đai năm
1987 thì các tranh chấp về quyền sử dụng đất đai Ủy ban nhân dân nơi có đất bị tranh
chấp giải quyết. Tuy nhiên, khi giải quyết tranh chấp về nhà ở, vật kiến trúc khác hoặc
cây lâu năm thì Tòa án nhân dân giải quyết cả quyền sử dụng đất có nhà ở, vật kiến
trúc khác hoặc cây lâu năm đó. Văn bản pháp luật này tạo cơ sở pháp lý cho việc giải
quyết tranh chấp đất đai trong giai đoạn này, góp phần giải quyết trong nội bộ nhân
dân, ổn định sản xuất.
Đây là Luật Đất đai đầu tiên của Việt Nam được ban hành vào năm 1987. Thực
chất của Luật này là luật hóa chính sách Nhà nước giao đất sản xuất nông nghiệp cho
hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định và xây dựng nền móng đầu tiên của hệ thống địa
chính Việt Nam. Chính sách đất đai vẫn tiếp tục được vận hành trên nguyên tắc nhà
nước bao cấp về đất đai, đất đai không có giá, không được giao dịch trên thị trường,
việc chuyển quyền sử dụng đất đều phải có quyết định của cơ quan hành chính nhà
nước.
- Giai đoạn trước khi Luật Đất đai năm 1987 ra đời, các quy định về giải quyết
tranh chấp đất đai được ban hành chỉ mới xác định thẩm quyền giải quyết của các cơ
quan quản lý Nhà nước về đất đai mà chưa chú trọng đến thẩm quyền giải quyết tranh
chấp về quyền sử dụng đất của Tòa án nhân dân.
GVHD: Châu Hoàng Thân
hành Thông tư liên tịch số 02 ngày 28/7/1997 hướng dẫn giải quyết các tranh chấp
quyền sử dụng đất theo khoản 3 Điều 38 Luật Đất đai năm 1993. Tuy nhiên, văn bản
này hoàn toàn không phân chia các loại tranh chấp về quyền sử dụng đất mà chỉ đề
cập rất chung chung là Tòa án có thẩm quyền đối với tranh chấp về tài sản trên đất và
quyền sử dụng đất.
Những điểm mới trong Luật Đất đai năm 1993 so với giai đoạn Luật Đất đai
năm 1987, quy định về thẩm quyền giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất của Tòa
án nhân dân:
Thẩm quyền giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất của Tòa án nhân dân
lần đầu tiên được Luật Đất đai năm 1993 đề cập. Theo đó: Các tranh chấp về quyền sử
dụng đất mà người sử dụng đất đã có giấy chứng nhận của cơ quan Nhà nước có thẩm
5
Điều 1 Luật Đất đai 1993
GVHD: Châu Hoàng Thân
9
SVTH: Phạm Chân Tình
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
quyền và tranh chấp về tài sản gắn liền với việc sử dụng đất đó thì do Tòa án giải
quyết 6. Như vậy, theo Luật Đất đai năm 1993 thì Tòa án nhân dân có thẩm quyền giải
quyết hai loại vụ việc tranh chấp sau đây:
- Các tranh chấp về quyền sử dụng đất mà người sử dụng đất đã có giấy chứng
nhận quyền sử dụng đất do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền cấp;
- Các tranh chấp về tài sản gắn liền với việc đó. Ví dụ: Tranh chấp về chia tài
GVHD: Châu Hoàng Thân
10
SVTH: Phạm Chân Tình
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
giai đoạn này7. Trong đó có thể đề cập đến một số các văn bản pháp luật tiêu biểu sau
đây:
+ Thông tư liên tịch số 02/TTLT/TANDTC-VKSNDTC-TCĐC của Tòa án
nhân dân tối cao (TANDTC), Viện kiểm sát nhân dân tối cao (VKSNDTC) và Tổng
cục địa chính ngày 28/7/1997 hướng dẫn về thẩm quyền của Tòa án nhân dân trong
việc giải quyết các tranh chấp quyền sử dụng đất theo quy định tại khoản 3 Điều 38
Luật Đất đai.
+ Thông tư liên tịch số 01/2002/TTLT-TAND-VKSNDTC-TCĐC ngày
03/1/2002 của TANDTC, VKSNDTC và Tổng cục địa chính “Hướng dẫn về thẩm
quyền của Tòa án nhân dân trong việc giải quyết tranh chấp liên quan đến quyền sử
dụng đất”.
1.2.2
Giai đoạn Luật Đất đai năm 2003
Giai đoạn này thì Luật Đất đai đã phát triển hơn so với các giai đoạn trước về
vấn đề hòa giải tranh chấp đất đai và thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai được
Luật Đất đai năm 2003 và Nghị định 181/2004/NĐ-CP ngày 29-10-2004 của Chính
phủ về thi hành Luật Đất đai quy định cụ thể. So với Luật Đất đai năm 1993 về vấn đề
hòa giải cơ sở đối với tranh chấp đất đai là thủ tục không bắt buộc, thì Luật Đất đai
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
Trường hợp chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh
giải quyết mà một bên hoặc các bên đương sự không đồng ý với quyết định giải quyết
thì có quyền khiếu nại đến chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung
ương giải quyết hoặc khởi kiện theo quy định của Luật tố tụng hành chính.
Trường hợp chủ tịch Ủy ban nhân dân, thành phố trực thuộc Trung ương giải
quyết mà một bên hoặc các bên đương sự không đồng ý với quyết định giải quyết thì
có quyền khiếu nại đến Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường hoặc khởi kiện theo
quy định của Luật Tố tụng hành chính”. Mặt khác, Tòa án nhân dân tối cao, Viện
kiểm sát nhân dân tối cao và Tổng Cục Địa chính (nay là Tổng Cục Quản lý đất đai)
đã ban hành Thông tư 01/2002/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-TCĐC ngày 3-1-2002
hướng dẫn về thẩm quyền của Tòa án nhân dân trong việc giải quyết các tranh chấp
liên quan đến quyền sử dụng đất.
Trong Công văn số 116/2004/KHXX ngày 22-7-2004 của Tòa án nhân dân tối
cao, thì theo tinh thần quy định tại Điều 135 và Điều 136 Luật Đất đai 2003 là tranh
chấp đất đai nhất thiết phải qua hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã, phường, thị trấn
nơi có đất tranh chấp… Do vậy, kể từ ngày 01-7-2004 trở đi, Tòa án chỉ thụ lý, giải
quyết tranh chấp đất đai đã được hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã mà một bên
hoặc các đương sự không nhất trí thì khởi kiện đến Tòa án.
Tranh chấp đất đai trong giai đoạn này có những diễn biến rất phức tạp, ảnh
hưởng xấu đến việc quản lý, sử dụng đất nói riêng và gây những bất ổn nhất định đối
với đời sống kinh tế - xã hội nói chung. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng
trên, mà một trong số đó chính là do quy định của pháp luật về vấn đề tranh chấp đất
đai trong thời gian qua còn có nhiều bất cập, hạn chế.
Có thể nói, Luật Đất đai là một trong những văn bản quy phạm pháp luật có
ảnh hưởng rất lớn đến tình hình chính trị, xã hội cũng như quyền và lợi ích hợp pháp
của người dân. Luật Đất đai năm 2003 được ban hành đã tạo ra khung pháp lý quan
trọng trong việc khẳng định tư cách chủ sở hữu toàn dân đối với đất đai; quyền của
Nhà nước (với tư cách đại diện chủ sở hữu) đối với đất đai, quản lý nhà nước về đất
Luật Đất đai năm 2003 có thể nói đã tạo được sự đổi mới khá toàn diện của hệ
thống pháp luật đất đai Việt Nam.
1.2.3
Giai đoạn Luật Đất đai năm 20139
Ngày 29/11/2013, Quốc hội đã thông qua Luật Đất đai năm 2013. Luật đất đai
năm 2013 có 14 chương với 212 điều, tăng 7 chương và 66 điểm so với Luật đất đai
năm 2003, đã thể chế hóa đúng và đầy đủ những quan điểm, định hướng nêu trong
Nghị quyết số 19/NQ-TƯ Hội nghị lần 6 Ban Chấp hành Trung ương Đảng, đồng thời
khắc phục, giải quyết được những tồn tại, hạn chế phát sinh trong quá trình thi hành
Luật đất đai năm 2003. Đây là đạo luật quan trọng, có tác động sâu rộng đến chính trị,
kinh tế, xã hội của đất nước, thu hút được sự quan tâm rộng rãi của nhân dân. Luật
Đất đai 2013 đã chính thức có hiệu lực từ ngày 01/7/2014.
Một trong những nội dung quản lý nhà nước về đất đai là việc giải quyết tranh
chấp đất đai. Cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết việc tranh chấp đất đai gồm
Tòa án nhân dân và Ủy ban nhân dân. Theo quy định của Điều 136 Luật Đất đai 2003
thì Tòa án nhân dân có thẩm quyền giải quyết những tranh chấp về quyền sử dụng đất
mà đương sự có giấy Chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc có một trong các giấy tờ
quy định tại các khoản 1,2 và khoản 5 Điều 50 của Luật Đất đai năm 2003 và tranh
chấp về tài sản gắn liền với đất. Đối với những tranh chấp về quyền sử dụng đất mà
đương sự không có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất và cũng không có các giấy tờ
9
http://tandbacninh.gov.vn/bai-viet-chuyen-mon/mot-so-diem-moi-ve-tham-quyen-giai-quyet-tranhchap-dat-dai-theo-luat-dat-dai-2013-55881.html
GVHD: Châu Hoàng Thân
13
- Tranh chấp đất đai mà đương sự có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc
có một trong các loại giấy tờ quy định tại Điều 100 Luật Đất đai
- Tranh chấp về tài sản gắn liền với đất
- Tranh chấp đất đai mà đương sự không có Giấy chứng nhận hoặc không có
một trong các loại giấy tờ quy định tại Điều 100 Luật Đất đai năm 2013
Ngày 26/6/2014 Tòa án nhân dân tối cao đã có công văn hướng dẫn số
117/TANDTC-KHXX để phổ biến, quán triệt và triển khai thi hành Luật Đất đai đến
các đơn vị trong toàn ngành. Do vậy, từ ngày 01/7/2014 khi thụ lý để giải quyết vụ án
dân sự về tranh chấp đất đai cần chú ý một số vấn đề sau:
- Về hòa giải được chia ra làm 3 loại: tự hòa giải, hòa giải cơ sở, hòa giải xã
phường. Tự hòa giải là các bên tranh chấp tiến hành gặp gỡ nhau, mang tính chất nội
bộ, Nhà nước không can thiệp vào; hòa giải cơ sở là có sự tham gia của bên thứ ba là
GVHD: Châu Hoàng Thân
14
SVTH: Phạm Chân Tình
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
hòa giải viên giúp đỡ thuyết phục các bên tranh chấp tự nguyện giải quyết tranh chấp
để đạt được thỏa thuận chung; hòa giải xã, phường thuộc thẩm quyền cúa Ủy ban
nhân dân cấp xã, đã có sự can thiệp của cơ quan Nhà nước trong quá trình hòa giải
- Mọi tranh chấp đất đai đã được hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã, (phường,
thị trấn) mà không thành thì đương sự có thể khởi kiện tại Tòa án nhân dân. Đây là
một quy định bắt buộc, được coi như một thủ tục “tiền tố tụng” mà đương sự phải
thực hiện trước khi khởi kiện tới Tòa án nhân dân.
- Đối với những tranh chấp đất đai mà đương sự không có giấy Chứng nhận
quyền sử dụng đất hoặc các giấy tờ quy định tại điều 100 Luật Đất đai thì phải yêu
diễn biến phức tạp hơn. Trong chín năm kháng chiến, Chính phủ đã tiến hành chia
ruộng đất cho người dân hai lần vào năm 1945 – 1950 và năm 1954, nhưng đến năm
GVHD: Châu Hoàng Thân
15
SVTH: Phạm Chân Tình
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
1957, ngụy quyền Sài Gòn thực hiện cải cách điền địa, thực hiện việc “truất hữu”
nhằm xóa bỏ thành quả cách mạng, gây ra những xáo trộn lớn về quyền sở hữu ruộng
đất của người nông dân. Sau năm 1975, Nhà nước đã tiến hành hợp tác hóa nông
nghiệp, đồng thời xây dựng hàng loạt công trường, lâm trường, trang trại, những tổ
chức chiếm một diện tích đất sử dụng rất lớn nhưng lại sử dụng kém hiệu quả. Đặc
biệt qua hai lần điều chỉnh ruộng đất 1977 – 1978 và năm 1982 – 1983, cùng với
chính sách chia đất theo kiểu bình quân đã dẫn đến những xáo trộn lớn về ruộng đất,
về ranh giới, số lượng và mục đích sử dụng đất đai.
Hiện nay, trong quá trình hiện đại hóa, công nghiệp hóa đất nước việc thu hồi
đất để mở rộng đô thị, xây dựng kết cấu hạ tầng thực hiện các dự án đầu tư làm cho
quỹ đất canh tác ngày càng giảm. Trong khi đó, sự gia tăng dân số vẫn ở tỷ lệ cao, cơ
cấu kinh tế chưa đáp ứng được vấn đề giải quyết việc làm và cuộc sống người lao
động. Đặc biệt do tác động mạnh mẽ của cơ chế thị trường làm cho giá đất tăng và
đang là những áp lực lớn gây nên tình trạng khiếu kiện, tranh chấp đất đai một cách
gay gắt.
1.3.2
Nguyên nhân chủ quan
* Trong cơ chế quản lý đất đai:
kinh tế.
- Một số nơi có chủ trương sai lầm hoặc không rõ ràng, làm cho nhân dân hiểu
lầm là nhà nước có chủ trương trả lại đất cũ, trả lại đất ông cha, dẫn đến việc khiếu
kiện đòi lại đất ngày càng nhiều.
* Về nhân sự:
Một bộ phận cán bộ, công chức được giao nhiệm vụ quản lý đất đai đã thực
hiện không tốt nhiệm vụ được giao, vi phạm chế độ quản lý cả sử dụng đất, thiếu
gương mẫu, lạm dụng chức quyền, vì lợi ích riêng tư, thực hiện âm mưu đen tối, gây
mất ổn định xã hội. Năng lực cán bộ, công chức thực hiện công vụ quản lý đất đai còn
có phần hạn chế.
Lợi dụng chủ trương điều chỉnh ruộng đất, tổ chức lại sản xuất theo cơ chế
mới, một số cán bộ, Đảng viên lợi dụng sơ hở trong các cơ chế, chính sách đất đai của
Nhà nước và dựa vào chức quyền để chiếm dụng đất đai trái phép, gây bất bình trong
nhân dân. Đặc biệt, ở những nơi nội bộ mất đoàn kết thì lại lấy vấn đề đất đai làm
phương tiện để đấu tranh với nhau, một số phần tử xấu lợi dụng cơ hội này để bao
chiếm đất đai hoặc kích động gây chia rẽ nội bộ và gây mất ổn định về tình hình chính
trị - xã hội, làm mất uy tín tổ chức Đảng và chính quyền.
* Công tác lãnh đạo, chỉ đạo:
Công tác lãnh đạo, chỉ đạo việc giải quyết tranh chấp đất đai ở nhiều nơi, nhiều
lúc còn hữu khuynh, mất cảm giác. Chẳng những hồ sơ đất đai không đầy đủ, mà việc
đăng ký nhân khẩu, hộ khẩu ở nông thôn cũng chưa chặt chẽ, kẻ xấu có điều kiện hoạt
động dễ dàng. Khi phát hiện những kẻ cầm đầu, tổ chức gây rối, kích động vi phạm
pháp luật thì lung túng trong xử lý, nương nhẹ trong thi hành pháp luật, không tổ chức
được lực lượng quần chúng cốt cán đấu tranh với mọi biểu hiện tiêu cực, mà trái lại,
để quần chúng bị bọn xấu lôi kéo. Tổ chức Đảng và chính quyền trở thành người bị
động, phải chạy theo giải quyết những vụ việc đã xảy ra hoặc xử lý những thiệt hại
nặng nề.
* Đường lối chính sách, pháp luật về đất đai:
Chính sách, pháp luật đất đai ở Việt Nam có sự khác nhau ở từng thời kỳ lịch
sử cụ thể. Ví dụ: Giai đoạn trước năm 1980 ra đời, pháp luật không cấm việc mua bán
Những sai lầm trong phong trào hợp tác hóa nông nghiệp như nóng vội, gò ép,
đưa quy mô hợp tác xã nhỏ đến quy mô hợp tác xã lớn không phù hợp với năng lực
quản lý của cán bộ do còn yếu kém dẫn đến hậu quả là đất đai sử dụng bừa bãi, lãng
phí, kém hiệu quả. Cùng với quản lý kinh tế trong nông nghiệp được đổi mới làm cho
người sử dụng đất có nhu cầu sử dụng đất lớn, xuất hiện tư tưởng đòi lại đất để sản
xuất. Chính sách đất đai chưa phù hợp, việc lấn chiếm đất đai diễn ra khá phổ biến,
song chưa được giải quyết và xử lý kịp thời.
Bên cạnh đó, việc Nhà nước chia, tách, nhập hoặc thành lập mới những đơn vị
hành chính, việc xác định địa giới không rõ ràng, làm cho tình hình tranh chấp đất đai
ngày càng thêm phức tạp.
* Công tác tuyên truyền, giáo dục và phổ biến pháp luật:
Công tác tuyên truyền, giáo dục và phổ biến pháp luật đất đai chưa thật sự coi
trọng, vì thế trình độ hiểu biết pháp luật và ý thức chấp hành pháp luật trong nhân dân
còn hạn chế, nhiều văn bản pháp luật đất đai của Nhà nước chưa thực sự đi vào trong
cuộc sống, chưa được phổ biến sâu rộng trong xã hội.
Ngoài ra, việc tranh chấp đất đai ở mọi địa phương khác nhau còn có những
nguyên nhân đặc thù. Việc tìm ra những nguyên nhân cụ thể của tranh chấp, phải căn
10
http://viza.com.vn/Default.aspx?e=dtn&id=1356
GVHD: Châu Hoàng Thân
18
SVTH: Phạm Chân Tình
Luận văn tốt nghiệp Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
đất đai trong thời kỳ này. Cơ chế quản lý, chính sách của Đảng và Nhà nước trong giai
đoạn này chưa thực sự khuyến khích nông dân và sản xuất nông nghiệp, dẫn đến tình
trạng nhiều tập đoàn sản xuất, hợp tác xã (HTX) làm ăn kém hiệu quả, đời sống nhân
dân gặp nhiều khó khăn. Do đó, một số các HTX, tập đoàn sản xuất nông nghiệp đi
đến tan rã, đất đai lại có sự chia cấp lại. Nhiều gia đình trước kia đã hiến ruộng đất của
cha ông vào các HTX, nay đòi lại. Khi giải quyết các tranh chấp một số địa phương
còn thiên về việc sử dụng biện pháp mệnh lệnh hành chính, khiến cho các tranh chấp
GVHD: Châu Hoàng Thân
19
SVTH: Phạm Chân Tình
Copyright: Tài liệu đại học ©